Przejdź do zawartości

Diecezja Uppsali

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Diecezja Uppsali
Uppsala stift
ilustracja
Państwo

 Szwecja

Siedziba

Uppsala
Dragarbrunnsgatan 71,
753 20 Uppsala

Data powołania

XI w.

Wyznanie

luteranizm

Kościół

Kościół Szwecji

Katedra

Katedra w Uppsali

Biskup diecezjalny

abp Martin Modéus[1]

Biskup pomocniczy

bp Karin Johannesson[2]

Dane statystyczne
Liczba wiernych
• odsetek wiernych

ok. 536 tys.[3]
73,25[3]

Liczba dekanatów

11

Liczba parafii

135

Mapa
Położenie Diecezji Uppsali
59°51′29″N 17°38′00″E/59,858056 17,633333
Strona internetowa
Herb Archidiecezji Uppsali
Pałac Arcybiskupi w Uppsali
Katedra w Uppsali (szw. Uppsala domkyrka) jest największym kościołem diecezji oraz największą budowlą sakralną Skandynawii: ma 118,7 metrów długości (taka sama jest wysokość obu zachodnich wież), a jej szerokość wynosi 45 m
Wnętrze katedry w Uppsali – siedziby diecezji Uppsali
Antje Jackelén – arcybiskup Uppsali (od 15 czerwca 2014 roku)
Poprzedniczka obecnej katedry w Uppsali, była katedra w Gamla Uppsala, obecnie kościół parafialny
Kościół w Fosmark w gminie Östhammar w regionie Uppsala (1800 r.)
Kościół Kungs-Husby w gminie Enköping w regionie Uppsala (XIV wiek)
Kościół Länna w gminie Norrtälje – jeden z najstarszych w diecezji (XII wiek)
Kościół Skepptuna w gminie Sigtuna – jeden z najstarszych na terenie diecezji (XIII wiek)
Surowe wnętrze kościoła Skepptuna w gminie Sigtuna jest charakterystyczne dla niemal wszystkich luterańskich kościołów diecezji Uppsali

Diecezja Uppsali (szw. Uppsala stift) – jedna z 13 diecezji ewangelicko-luterańskiego Kościoła Szwecji, z siedzibą w mieście Uppsala, 70 km na północ od Sztokholmu. Obejmuje obszary regionów Uppsala i Gävleborg oraz część regionów Sztokholm i Västmanland. Diecezja stanowi siedzibę arcybiskupa, który rezyduje w pałacu arcybiskupim w Uppsali. Od 29 sierpnia 2006 (objął funkcję w dniu 2 września 2006) funkcję tę pełni Anders Wejryd, który jednocześnie posiada tytuł zwierzchnika Kościoła Szwecji[1]. Głównym kościołem diecezji jest katedra w Uppsali.

W latach 1164–1531 była to archidiecezja katolicka. Ostatnim katolickim arcybiskupem Uppsali był Johannes Magnus, a pierwszym luterańskim arcybiskupem Laurentius Petri.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Początki chrześcijaństwa w Szwecji

[edytuj | edytuj kod]

Zakorzenienie się chrześcijaństwa w Szwecji było procesem powolnym i długotrwałym. Misja biskupa Ansgara w Birce w IX wieku była przypuszczalnie epizodem niemającym znaczenia dla przyszłości. Jedynym pisanym źródłem dotyczącym historii wczesnego chrześcijaństwa na terenie Szwecji jest Historia Kościoła napisana około 1076 roku przez Adama z Bremy, z uzupełnieniami dodanymi około 1080 roku. Do źródeł innych niż pisane należą monety bite w Sigtunie w I połowie XI wieku, z napisem o chrześcijańskiej treści i znakiem krzyża, świadczące o trwalej obecności chrześcijaństwa w tym mieście[4].

Historia diecezji

[edytuj | edytuj kod]

Według Adama z Bremy arcybiskup Hamburga-Bremy Adalbert wyświęcił sześciu biskupów dla Szwecji. Dwóch z nich nigdy nie objęło swego stanowiska. Z pozostałych czterech jeden objął teren Västergötland i Östergötland z siedzibą w Skarze, drugi został wysłany do Sigtuny i Uppsali, trzeci na wyspy na Bałtyku z siedzibą w Birce, a czwarty do Hälsingland. Z tych czterech tylko biskup Skary miał pod swoją władzą określone terytorium, natomiast zakres terytorialny pozostałych diecezji nie był sprecyzowany. Wysłani do Szwecji biskupi byli w rzeczywistości misjonarzami, którzy musieli mieć święcenia biskupie w celu wykonywania czynności związanych z pełnieniem tego urzędu, jak: konsekracja kościołów, wyświęcanie księży, udzielanie chrztu i bierzmowania itp. Pierwszym biskupem Sigtuny został Adalward młodszy. Diecezja w Sigtunie miała przypuszczalnie charakter tymczasowy, a najpóźniej w latach 40. XII wieku siedzibą diecezji została Uppsala. W 1164 roku Szwecja otrzymała własnego arcybiskupa[4], którym został Stefan, wyświęcony przez papieża Aleksandra III w Sens ok. 5 sierpnia 1164 roku[5]. Tym samym diecezja Uppsali stała się archidiecezją Szwecji[a]. W 1273 siedziba arcybiskupa została przeniesiona z Uppsali do Östra Aros, będącego od dawna ośrodkiem osadnictwa i handlu[4][6]. Powodem przeniesienia było uszkodzenie dotychczasowej katedry w wyniku pożaru, jaki dotknął ją w I połowie XIII wieku. Odbudowa okazała się niewskazana, ponieważ świątynię uważano za przestarzałą i położoną na prowincji[7]. Około 1270 roku w Östra Aros rozpoczęto budowę nowej katedry. Na Östra Aros przeniesiono też nazwę Uppsala[b]. Konsekracja katedry miała miejsce w 1435 roku[6].

W 1477 roku arcybiskup Jakob Ulvsson przy współdziałaniu regenta Stena Sture Starszego założył Uniwersytet w Uppsali[8][9].

Ostatnim katolickim arcybiskupem Uppsali był Johannes Magnus, usunięty z urzędu przez Gustawa Erikssona i zmuszony w sierpniu 1526 roku do opuszczenia Szwecji; w 1534 roku został w Watykanie wyświęcony na arcybiskupa Uppsali, ale w związku z zapanowaniem reformacji w Szwecji nie był w stanie objąć swego urzędu[10]. Po śmierci Johannesa Magnusa arcybiskupem Uppsali został wybrany jego młodszy brat Olaus Magnus; i on również był arcybiskupem tytularnym. Zmarł w 1557 roku[11]. W 1531 roku pierwszym luterańskim arcybiskupem Uppsali[c] został wybrany i zatwierdzony przez króla Gustawa I Wazę Laurentius Petri[12].

Podział terytorialny

[edytuj | edytuj kod]

Diecezja podzielona jest na 135 parafii (szw. församlingar), wchodzących w skład 11 dekanatów (szw. kontrakt)[3][13][14]:

  • Hälsinglands norra,
  • Hälsinglands södra,
  • Gästriklands östra,
  • Gästriklands västra,
  • Örbyhus,
  • Oland och Frösåker,
  • Upplands västra,
  • Uppsala,
  • Upplands östra,
  • Enköping,
  • Sigtuna.

Na terenie diecezji zamieszkuje około 732 000 ludzi, z czego około 536 tys. osób deklaruje się jako członkowie Kościoła Szwecji (około 73,25% wszystkich mieszkańców). Do kościoła uczęszcza od 45% do około 90% wiernych – w zależności od parafii – przy czym największy odsetek wiernych biorących udział w nabożeństwach obserwuje się w wiejskich rejonach na północy, a najmniejszy w miastach i obszarach podmiejskich na południu[3].

Zaledwie trzy parafie w diecezji liczą ponad 30 tys. mieszkańców, a 28 parafii – mniej niż 1 tys. mieszkańców. Parafia katedralna w Uppsali jest największą parafią diecezji – na jej terenie zamieszkuje 43,3 tys. mieszkańców, z czego 65% przynależy do Kościoła Szwecji[3].

Parafie diecezji Uppsali

[edytuj | edytuj kod]

Na terenie diecezji znajduje się 135 parafii[15]:

  • Enköpings församling
  • Sparrsätra-Breds församling
  • Tillinge och Södra Åsunda församling
  • Boglösa församling
  • Veckholms församling
  • Litslena församling
  • Villberga-Hacksta-Löts församling
  • Fjärdhundra församling
  • Lagunda församling
  • Bomhus församling
  • Gävle Heliga Trefaldighets församling
  • Gävle Maria församling
  • Gävle Staffans församling
  • Hamrånge församling
  • Hedesunda församling
  • Hille församling
  • Valbo församling
  • Årsunda-Österfärnebo församling
  • Hofors församling
  • Ockelbo församling
  • Järbo församling
  • Ovansjö församling
  • Sandvikens församling
  • Torsåkers församling
  • Bergsjö församling
  • Hassela församling
  • Ilsbo församling
  • Bjuråker-Norrbo församling
  • Delsbo församling
  • Enånger-Njutångers församling
  • Färila-Kårböle församling
  • Los-Hamra församling
  • Forsa-Högs församling
  • Hälsingtuna-Rogsta församling
  • Gnarps församling
  • Harmånger-Jättendals församling
  • Hudiksvall-Idenors församling
  • Järvsö församling
  • Ljusdal-Ramsjö församling
  • Alfta-Ovanåkers församling
  • Arbrå-Undersviks församling
  • Bollnäs församling
  • Rengsjö församling
  • Hanebo-Segersta församling
  • Norrala församling
  • Trönö församling
  • Ljusne församling
  • Mo-Bergviks församling
  • Skogs församling
  • Söderala församling
  • Sandarne församling
  • Söderhamns församling
  • Alunda församling
  • Dannemorabygdens församling
  • Frösåkers församling
  • Ekeby församling
  • Hökhuvuds församling
  • Skäfthammars församling
  • Öregrund-Gräsö församling
  • Rasbo församling
  • Rasbokils församling
  • Stavby församling
  • Tuna församling
  • Älvkarleby-Skutskärs församling
  • Hållnäs-Österlövsta församling
  • Tegelsmora församling
  • Vendels församling
  • Tierp-Söderfors församling
  • Tolfta församling
  • Västlands församling
  • Bro församling
  • Häggeby församling
  • Kalmar-Yttergrans församling
  • Övergrans församling
  • Skoklosters församling
  • Alsike församling
  • Husby-Långhundra församling
  • Knivsta församling
  • Lagga församling
  • Östuna församling
  • Vassunda församling
  • Kungsängen-Västra Ryds församling
  • Husby-Ärlinghundra församling
  • Norrsunda församling
  • Skepptuna församling
  • Valsta församling
  • Sigtuna församling
  • Almunge församling
  • Faringe församling
  • Knutby-Bladåkers församling
  • Häverö-Edebo-Singö församling
  • Blidö församling
  • Länna församling
  • Riala församling
  • Norrtälje-Malsta församling
  • Frötuna församling
  • Rådmansö församling
  • Fasterna församling
  • Gottröra församling
  • Husby, Skederids och Rö församling
  • Närtuna församling
  • Rimbo församling
  • Roslagsbro-Vätö församling
  • Edsbro-Ununge församling
  • Estuna och Söderby-Karls församling
  • Lohärads församling
  • Björkö-Arholma församling
  • Väddö församling
  • Bälingebygdens församling
  • Balingsta församling
  • Dalby församling
  • Hagby församling
  • Ramsta församling
  • Uppsala-Näs församling
  • Västeråkers församling
  • Björklinge församling
  • Skuttunge församling
  • Viksta församling
  • Nora församling
  • Norra Hagunda församling
  • Harbo församling
  • Östervåla församling
  • Enåkers församling
  • Huddunge församling
  • Västerlövsta församling
  • Ärentuna församling
  • Lena församling
  • Tensta församling
  • Vittinge församling
  • Danmark-Funbo församling
  • Gamla Uppsala församling
  • Gottsunda församling
  • Helga Trefaldighets församling
  • Uppsala domkyrkoförsamling
  • Vaksala församling

Arcybiskupi Uppsali

[edytuj | edytuj kod]

Jeden z arcybiskupów Uppsali – Nathan Söderblom – w 1930 został uhonorowany Pokojową Nagrodą Nobla.

Katoliccy arcybiskupi Uppsali

[edytuj | edytuj kod]

Luterańscy arcybiskupi Uppsali

[edytuj | edytuj kod]
  1. Przedtem Szwecja podlegała archidiecezji w Lund, należącym wówczas do Danii.
  2. Dotychczasową Uppsalę, dla odróżnienia, zaczęto nazywać Starą Uppsalą (Gamla Uppsala), a jej katedra, zachowana po przebudowie do dziś, została zdegradowana do rangi zwykłego kościoła parafialnego.
  3. Po zerwaniu więzów z Kościołem rzymskokatolickim dotychczasowa archidiecezja stała się diecezją, choć jej zwierzchnicy zachowali do dnia dzisiejszego tytuł arcybiskupa.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Ärkebiskopen. svenskakyrkan.se. [dostęp 2013-10-27]. (szw.).
  2. Nowa zwierzchniczka Diecezji Uppsala. luteranie.pl. [dostęp 2019-03-10]. (pol.).
  3. a b c d e Några statistiska uppgifter. svenskakyrkan.se. [dostęp 2013-10-27]. (szw.).
  4. a b c Gunnar Smedberg: Ärkestiftets uppkomst och indelning. svenskakyrkan.se. [dostęp 2013-11-15]. (szw.).
  5. Anders Winroth: Stephanus. nad.riksarkivet.se. [dostęp 2013-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-03)]. (szw.).
  6. a b Svenska kyrkan: Mer om domkyrkans historia. svenskakyrkan.se. [dostęp 2013-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-03)]. (szw.).
  7. Ann Catherine Bonnier, Göran Hägg, Ingrid Sjöström: Svenska kyrkor: En historisk reseguide. Sztokholm: Medströms Bokförlag, 2008, s. 301–302. ISBN 978-91-7329-015-9. (szw.).
  8. Projekt Runeberg: 1199-1200 Jakobstadt–Jakt. runeberg.org. [dostęp 2013-11-16]. (szw.).
  9. Projekt Runeberg: 505-506 Sture. runeberg.org. [dostęp 2013-11-16]. (szw.).
  10. Projekt Runeberg: 39-40 Johannes Marquardi–Johannes Matthiae Gothus. runeberg.org. [dostęp 2013-11-15]. (szw.).
  11. Projekt Runeberg: 577-578 Olaus Magni–Olaus Magnus. runeberg.org. [dostęp 2013-11-15]. (szw.).
  12. Projekt Runeberg: 282 Petri. runeberg.org. [dostęp 2013-11-15]. (szw.).
  13. Om Uppsala stift. svenskakyrkan.se. [dostęp 2013-10-27]. (szw.).
  14. Församlingar i Uppsala stift. svenskakyrkan.se. [dostęp 2013-10-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-30)]. (szw.).
  15. Antal Röstberättigade Församling. svenskakyrkan.se. [dostęp 2013-10-27]. (szw.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]