Diecezja tarnowska
 Katedra diecezjalna w Tarnowie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Siedziba |
Tarnów |
| Data powołania |
13 marca 1786 |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| Metropolia | |
| Katedra diecezjalna | |
| Biskup diecezjalny | |
| Biskup pomocniczy | |
| Biskup senior | |
| Dane statystyczne (2017[1]) | |
| Liczba wiernych |
1.111.156 |
| Liczba kapłanów • w tym diecezjalnych • w tym zakonnych |
1 701 |
| Liczba osób zakonnych |
930 |
| Liczba dekanatów |
43 |
| Liczba parafii |
452 |
| Powierzchnia |
7.566 km² |
| |
| 50°00′47,1″N 20°59′13,5″E/50,013083 20,987083 | |
| Strona internetowa | |
| |
| Typ herbu |
diecezjalny |
|---|---|
Diecezja tarnowska (łac. Dioecesis Tarnoviensis) – jedna z 4 diecezji rzymskokatolickich metropolii krakowskiej. Praktykuje prawie 60% "wiernych zobowiązanych"[2] (ok. 40% populacji)[3], co czyni ją najbardziej religijną diecezją w Polsce i jedną z najbardziej religijnych na świecie.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Po I rozbiorze Polski część diecezji krakowskiej znalazła się w zaborze austriackim. 20 września 1783 na tym obszarze zorganizowano diecezję tarnowską[4]. Biskupem nominatem Józefa II został Jan Duwall, zmarł 13 grudnia 1785, nie doczekawszy się prekonizacji[5]. 24 grudnia 1785 Józef II mianował biskupem Floriana Amanda Janowskiego, 3 kwietnia 1786 papież Pius VI go prekonizował[6]. Utworzenie diecezji potwierdził papież Pius VI, dnia 13 marca 1786, bullą In suprema beati Petri cathedra. Diecezja tarnowska została włączona do archidiecezji lwowskiej[4].
Zajęcie Krakowa przez Austrię, w wyniku III rozbioru Polski w 1795, zadecydowało w głównej mierze o zniesieniu diecezji tarnowskiej. Kapitułę katedralną przeniesiono do Kielc, na mocy bulii Indefessum personarum regia dignitate fulgentium Piusa VII, z dnia 13 czerwca 1805. Kolejna bulla Operosa atque indefessa, z dnia 24 września 1805, podzieliła terytorium diecezji tarnowskiej między dwa biskupstwa: krakowskie i przemyskie. Oba papieskie rozporządzenia weszły w życie 17 września 1807[4].
W 1821 bullą Studium paterni affectus, z dnia 20 września 1821, Pius VII erygował diecezję w Tyńcu[4]. W granicach diecezji znalazły się cztery cyrkuły Królestwa Galicji i Lodomerii: bocheński, myślenicki, nowosądecki i tarnowski. Diecezja liczyła 278 parafii zgrupowanych w 18 dekanatach[7]. Biskup Grzegorz Ziegler rozpoczął starania, by przenieść stolicę biskupstwa do Tarnowa[8]. Na mocy bulli Sedium episcopalium translationes Leona XII, z dnia 23 kwietnia 1826, stolicę diecezji przeniesiono z Tyńca do Tarnowa i diecezja otrzymała nazwę tarnowskiej. Przeniesiono również seminarium diecezjalne z Bochni. Gmach Seminarium Duchownego w Tarnowie otwarto 1 września 1838. Pół wieku później, 25 października 1888, w części budynku seminarium utworzono tarnowskie Muzeum Diecezjalne[4].
W 1880, 1886 i 1925 następowały zmiany granic diecezji, w 1925 diecezję tarnowską przeniesiono z archidiecezji lwowskiej do nowo utworzonej archidiecezji krakowskiej. Została wtedy również powiększona o dekanaty biecki, ołpiński i rzepiennicki oraz parafie: Jodłowa, Przeczyca, Sędziszów Małopolski i Będziemyśl. Do archidiecezji krakowskiej przyłączono 6 parafii dekanatu tymbarskiego[9]. Ostatnia zmiana granic miała miejsce w 1992, za sprawą dekretu Stolicy Apostolskiej O ustanowieniu i określeniu granic diecezji i prowincji kościelnych w Polsce przyłączono do nowo tworzącej się diecezji rzeszowskiej 49 parafii z dekanatów: Biecz, Gorlice-Południe, Gorlice-Północ, Kolbuszowa, Ropczyce i Sędziszów Małopolski, zaś do diecezji sandomierskiej dekanat Baranów Sandomierski[4].
W diecezji tarnowskiej dotychczas odbyły się cztery synody; pierwszy, zwołany przez bpa Leona Wałęgę, zakończył się w 1928 roku. 21 kwietnia 2018 roku odbyła się uroczysta inauguracja piątego synodu diecezjalnego, zwołanego przez bpa Andrzeja Jeża[10][11].
Instytucje[edytuj | edytuj kod]
- Kuria diecezjalna
- Wyższe Seminarium Duchowne – największe polskie seminarium duchowne, kształcące 98[2] alumnów
- Muzeum Diecezjalne – najstarsze muzeum diecezjalne w Polsce, założone w 1888
- Radio RDN Małopolska – rozgłośnia diecezjalna, uruchomiona 24 grudnia 1993
- Wydawnictwo Biblos – założone przez bpa Józefa Życińskiego w 1990
- Tarnowska kapituła katedralna
- Bocheńska kapituła kolegiacka
- Nowosądecka kapituła kolegiacka
- Wojnicka kapituła kolegiacka
- Mielecka kapituła kolegiacka[12]
- Limanowska kapituła kolegiacka[13]
- Caritas diecezjalne
Biskupi[edytuj | edytuj kod]
Biskup diecezjalny
- bp Andrzej Jeż
Biskupi pomocniczy
Biskup senior
Dekanaty[edytuj | edytuj kod]
Diecezja tarnowska jest drugą w Polsce (po archidiecezji krakowskiej) pod względem liczby dekanatów (43) wchodzących w skład diecezji. W granicach diecezji tarnowskiej mieści się najwięcej parafii (453[2]) spośród wszystkich diecezji. Obecna diecezja składa się z następujących dekanatów:
Główna świątynia[edytuj | edytuj kod]
- Bazylika katedralna Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Tarnowie - rocznica poświęcenia: 29 stycznia. Wcześniej była obchodzona w dniu 21 października. Datę w kalendarzu liturgicznym zmieniła Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów dekretem z dnia 4 maja 2018 roku[14].
Bazyliki mniejsze[edytuj | edytuj kod]
- Bazyliki mniejsze w diecezji tarnowskiej
Patroni[edytuj | edytuj kod]
Pierwszorzędni
- Najświętsza Maryja Panna w tajemnicy Narodzenia
- Święty Stanisław Szczepanowski, Biskup i Męczennik
Drugorzędni
- Święty Andrzej Świerad, Wyznawca
- Święty Benedykt, Męczennik
- Święta Kinga, Dziewica
Kult świętych i błogosławionych[edytuj | edytuj kod]
Miejsca kultu świętych i błogosławionych związanych z diecezją tarnowską (na terenie tejże diecezji)[15][16]
- św. Stanisław Szczepanowski - Szczepanów
- św. Andrzej Świerad, Wyznawca - Tropie
- św. Benedykt, Męczennik - Tropie
- św. Kinga, Dziewica - Stary Sącz
- św. Szymon z Lipnicy - Lipnica Murowana
- św. Stanisław Papczyński - Podegrodzie
- św. Just - Tęgoborze
- św. Urszula Ledóchowska - Lipnica Murowana
- bł. Karolina Kózka - Zabawa
- bł. Roman Sitko - Tarnów
- bł. Maria Teresa Ledóchowska - Lipnica Murowana
- bł. Zbigniew Strzałkowski - Zawada koło Tarnowa
- bł. Celestyna Faron - Zabrzeż, Łącko
- bł. Jan Balicki - Polna
- bł. Krystyn Gondek - Zakliczyn
- bł. Julia Rodzińska - Nawojowa
Sanktuaria[edytuj | edytuj kod]
Sanktuaria Pańskie[17]:
- Sanktuarium Pana Jezusa Miłosiernego w Ciężkowicach
- Sanktuarium Pana Jezusa Przemienionego w Nowym Sączu
- Sanktuarium Pana Jezusa Przemienionego w Krużlowej
- Sanktuarium Dzieciątka Jezus w Jodłowej
Sanktuaria Maryjne[18]:
- Sanktuarium Matki Bożej Bocheńskiej w Bochni
- Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej w Borkach
- Sanktuarium Matki Bożej Bruśnickiej w Bruśniku
- Sanktuarium Matki Bożej Królowej Rodzin w Chorzelowie
- Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej w Czarnym Potoku
- Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia w Czermnej
- Sanktuarium Matki Bożej Szkaplerznej w Dobrej
- Sanktuarium Matki Bożej Przedziwnej w Grybowie
- Sanktuarium Matki Bożej Niezawodnej Nadziei na Jamnej
- Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej w Limanowej
- Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia w Nowym Sączu
- Sanktuarium Matki Bożej Zwycięskiej w Odporyszowie
- Sanktuarium Matki Bożej Okulickiej w Okulicach
- Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia w Pasierbcu
- Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia - Pilzno
- Sanktuarium Matki Bożej z Lourdes w Porąbce Uszewskiej
- Sanktuarium Matki Bożej Wniebowziętej w Przeczycy
- Sanktuarium Matki Bożej Przydonickiej w Przydonicy
- Sanktuarium Matki Bożej Szkaplerznej w Strzelach Wielkich
- Sanktuarium Matki Bożej Wniebowziętej w Szczyrzycu
- Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej - Tarnów
- Sanktuarium Matki Bożej Szkaplerznej w Tarnowie
- Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej w Tarnowie
- Sanktuarium Matki Bożej Tuchowskiej w Tuchowie
- Sanktuarium Narodzenia NMP w Zawadzie
- Sanktuarium Matki Bożej Tylickiej w Tyliczu
Sanktuaria świętych i błogosławionych[19]:
- Sanktuarium św. Stanisława, BM - Szczepanów
- Sanktuarium św. Jakuba Ap. w Brzesku
- Sanktuarium św. Szymona w Lipnicy Murowanej
- Sanktuarium św. Kingi w Starym Sączu
- Sanktuarium świętych Świerada i Benedykta - Tropie
- Sanktuarium bł. Karoliny w Zabawie
Zakony[edytuj | edytuj kod]
Zakony męskie[edytuj | edytuj kod]
|
|
Zakony żeńskie[edytuj | edytuj kod]
|
|
|
|
Świeckie Instytuty Życia Konsekrowanego[edytuj | edytuj kod]
|
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Diecezja tarnowska
- Wyższe Seminarium Duchowne w Tarnowie. wsd.diecezja.tarnow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-02-12)].
- Diecezja tarnowska w bazie catholic-hierarchy.org (ang.)
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Schematyzm Diecezji Tarnowskiej
- Biskupi tarnowscy
- Metropolia krakowska
- Podział administracyjny Kościoła katolickiego w Polsce
- Nuncjatura Stolicy Apostolskiej w Polsce
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Konferencja Episkopatu Polski, Informator 2017, Biblos 2017, ISBN 978-83-7793-478-4
- ↑ a b c Admin, Annuarium Statisticum Ecclesiae in Polonia. Dane za rok 2021, www.iskk.pl [dostęp 2023-01-14] (pol.).
- ↑ ISKK przyjmuje, że 82% wiernych to "wierni zobowiązani" i wskaźniki dominicantes i communicantes podaje w odniesieniu do tej wartości. Od 2017 nieuwzględniani są też emigranci.
- ↑ a b c d e f Historia diecezji, „tarnow.gosc.pl”, 9 sierpnia 2012 [dostęp 2018-01-27].
- ↑ DUWALL Jan (1720-1785), www.diecezja.tarnow.pl [dostęp 2018-01-27] (pol.).
- ↑ JANOWSKI Florian Amand (1725-1801), www.diecezja.tarnow.pl [dostęp 2018-01-27] (pol.).
- ↑ Likwidacja opactwa benedyktyńskiego, diecezja tyniecka - Tyniec.eu, www.tyniec.eu [dostęp 2018-01-29] (pol.).
- ↑ ZIEGLER Grzegorz Tomasz (1770-1852), www.diecezja.tarnow.pl [dostęp 2018-01-29] (pol.).
- ↑ Historia diecezji, gosc.pl, 10 sierpnia 2012 [dostęp 2022-02-11].
- ↑ Historia Synodów Diecezji Tarnowskiej, synodtarnow.pl [dostęp 2018-04-22] (pol.).
- ↑ Inauguracja V Synodu Diecezji Tarnowskiej, tarnow.gosc.pl [dostęp 2018-04-22].
- ↑ Instytut Gość Media, Nowa kapituła i nowi kanonicy!, „tarnow.gosc.pl”, 29 grudnia 2017 [dostęp 2018-10-09].
- ↑ Instytut Gość Media, Na większą chwałę Boga, „tarnow.gosc.pl”, 9 października 2018 [dostęp 2018-10-09].
- ↑ Instytut Gość Media, Tarnowska katedra świętuje, tarnow.gosc.pl, 29 stycznia 2019 [dostęp 2022-02-04].
- ↑ Święci i błogosławieni, Święci i błogosławieni diecezji tarnowskiej [dostęp 2022-10-25] (pol.).
- ↑ Modlitwa do świętych i błogosławionych, Święci i błogosławieni diecezji tarnowskiej [dostęp 2022-10-25] (pol.).
- ↑ Sanktuaria Pańskie, Święci i błogosławieni diecezji tarnowskiej [dostęp 2022-11-05] (pol.).
- ↑ Sanktuaria Maryjne, Święci i błogosławieni diecezji tarnowskiej [dostęp 2022-11-05] (pol.).
- ↑ Szlak Sanktuariów Diecezji Tarnowskiej, tarnow.pttk.pl [dostęp 2022-11-05].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Ks. Witold Zdaniewicz, Ks. Sławomir H. Zaręba, Robert Stępisiewicz Wykaz parafii w Polsce 2006 (s. 657–692) Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC. Warszawa 2006 ISBN 83-85945-17-2
| rzymskokatolickie | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| greckokatolickie |
|
