Dom Belházyego

Dom Belházyego

Belházyovský dom

nr rej. 2503/7
Dom Belházyego (2015 r.)
Państwo	Słowacja
Miejscowość	Bańska Szczawnica
Adres	Sladkovičova ul. nr 1
Typ budynku	zespół zabudowań
Styl architektoniczny	renesans
Położenie na mapie Słowacji Dom Belházyego
48°27′30″N 18°53′28″E

Dom Belházyego – zabytkowy zespół zabudowań w Bańskiej Szczawnicy na Słowacji. Jeden z najpiękniejszych zabytków architektury renesansu w tym mieście. Chroniony od 1961 r. jako narodowy pomnik kultury (słow. Narodná kultúrna pamiatka, w Centralnym rejestrze zabytków nr 2503/7).

Położenie

Zespół położony jest w centrum miasta, ok. 150 m na południowy zachód od centralnego placu miejskiego (Námestie Svätej Trojice), w narożniku, jaki tworzą ulice: Andreja Sládkoviča i Špitálska (adres: Sladkovičova ul. nr 1). Zajmuje działkę usytuowaną u stóp zbocza, wspinającego się wyżej na szczyt Paradajs.

Historia

Powstał poprzez przebudowę dwóch pojedynczych domów pochodzących z przełomu XIV i XV wieku, z których jeden jest połączony z górniczą sztolnią z XIII wieku, wydrążoną w stoku. Połączenie obu domów nastąpiło w 1616 roku, kiedy to były one własnością bogatego mieszczanina i przedsiębiorcy górniczego (wg miejscowej tradycji: waldbürgera) Zigmunda Eggsteina von Ehrenegg. Zrealizowano je poprzez dobudowę zachodniego skrzydła oraz dodanie narożnego wykuszu, który stał się ozdobą budowli, utrzymanych w stylu renesansowym. Budowla sytuowana była teraz na planie litery „L”. W drugiej połowie XVII w. dokonano nadbudowy drugiej kondygnacji nad główną częścią budowli oraz podziałów wnętrz na mniejsze pomieszczenia.

W XVIII w., w czasach, kiedy obiekt był własnością burmistrza Jána Belházyego, przeprowadzono jego barokową przebudowę, w trakcie której m.in. dobudowano arkadową galerię i jednokondygnacyjne skrzydło zamykające dziedziniec od północnej strony. Nadbudowano również piętro gospodarczego skrzydła w narożniku zachodnim, a fasada główna uzyskała dekorację malarską (św. Katarzyna, Immaculata i św. Florian – freski zniszczono podczas restauracji w XX w.)). Przebudowa ta nadała budowli obecny kształt: powstał unikatowy zabytek architektoniczny, łączący w sobie harmonijnie elementy stylów renesansu i baroku. W końcu XVIII w. dobudowano arkadowe galerie od strony tylnego dziedzińca. W 1803 r. odnowiono mur otaczający obiekt, w którym osadzono masywny, półkoliście zamknięty portal bramny.

W latach 1770–1900 w budynku mieściła się katedra chemii z laboratoriami miejscowej Akademii Górniczej. W roku 1900 umieszczono tu katedrę fizyki tej Akademii, w związku z czym nadbudowano drugą kondygnację nad skrzydłem północnym.

W roku 1990 ukończony został generalny remont obiektu wraz z dziedzińcem i przyległym od tyłu ogrodem. W latach 1994–2006 mieścił się tu Wydział Ekologii i Środowiska Uniwersytetu Technicznego w Zwoleniu, a później detaszowana pracownia katedry UNESCO, która pełni funkcję ośrodka terenowego, wycieczkowego i konferencyjnego tego Wydziału.

W latach 1992–1996 mieściła się tu również placówka Słowackiego Czerwonego Krzyża i punkt pobierania krwi od honorowych dawców. Następnie obiekt, będący własnością miasta, do 2010 r. wynajmowało przedsiębiorstwo Slovenský vodohospodársky podnik.

Charakterystyka

Budowla założona jest na planie nieregularnej litery „U”. Murowana, otynkowana, podpiwniczona, dwupiętrowa. Zachowało się szereg detali architektonicznych, jak kamienne, rzeźbione portale, profilowane obramienia otworów okiennych, kolumny, a w sklepieniu arkadowej galerii stiukowe rozety.