Dositej Obradović
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie |
pisarz |
| |
Dositej Obradović, właściwie Dimitrije Obradović (ur. 17 lutego 1742, zm. 7 kwietnia 1811 w Belgradzie) – serbski pisarz, myśliciel i moralista. Czołowy przedstawiciel serbskiego oświecenia. Założyciel Uniwersytetu Belgradzkiego.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]W młodości złożył śluby zakonne w jednym z monasterów Fruškiej gory, jednak rozczarowany życiem mniszym zbiegł z niego[1]. Celem zdobycia wiedzy, rozpoczął podróże po świecie. W ciągu blisko czterdziestu lat, przewędrował niemal całą Europę i część Azji, zdobywając praktyczną znajomość kilkunastu języków obcych. Szczególny wpływ na jego światopogląd miały pobyt na górze Athos, na Korfu, w Dalmacji oraz studia matematyczne, przyrodnicze i filozoficzne w Wiedniu, Lipsku i Halle. W czasie podróży angażował się również w działalność dyplomatyczną, starając się zdobywać poparcie Zachodu dla serbskich wystąpień antytureckich[1].
Powrócił do Belgradu na zaproszenie Jerzego Czarnego i został ministrem edukacji w jego rządzie. W swoich licznych pismach moralistyczno-wychowawczych krzewił kult oświaty oraz propagował idee racjonalizmu. Jako tłumacz przyswajał literaturze serbskiej dzieła wybitnych europejskich pisarzy oraz filozofów europejskich jego epoki. W 1808 roku założył pierwszą serbską uczelnie wyższą Velika Škola.
Był prekursorem serbskiej literatury świeckiej, skierowanej do szerokich warstw społecznych. Jest autorem autobiografii Život i priključenija Dimitrija Obradovića... (wyd. I część 1783, II 1788) oraz dzieł, w których propagował swoje poglądy: Sovjeti zdravago razuma (1784), Basne (1788), Etika (1804)[1]. Zainspirował reformę językową przeprowadzoną przez Vuka Karadžicia[1].
System poglądów
[edytuj | edytuj kod]Dositej Obradović nie stworzył jednolitego systemu poglądów filozoficznych, inspirowany z jednej strony myślą zachodnioeuropejskiego Oświecenia, z drugiej zaś – filozofią bizantyjską. W swoim programie Obradović zawarł elementy filozofii późnobizantyjskiej (XIV-XV wiek), jak również wzywał Serbów, by "udali się po nauki do szkół zachodnioeuropejskiego racjonalizmu". Nie krytykował jednak prawosławia jako takiego i podkreślał swoją wiarę w Boga i jego dobroć (chociaż występował przeciwko nadużyciom mnichów Serbskiego Kościoła Prawosławnego); zdaniem Vladety Jeroticia jego wiara była bliska deizmowi, czy nawet panteizmowi[2].
Jego działalność była obiektem krytyki współczesnych i późniejszych działaczy związanych z Serbskim Kościołem Prawosławnym. Władyka Czarnogóry Piotr II Petrowić-Niegosz, uznając talent literacki Obradovicia, zarzucił mu brak szacunku dla tradycji serbskiej kultury ludowej, a jego teksty określił jako "heretyckie i bezbożne". W 1842 jeden z biskupów serbskich zwrócił się do patriarchy konstantynopolitańskiego ze skargą na poglądy Obradovicia, co doprowadziło do obłożenia jego publikacji klątwą kościelną[3]. Równie negatywnie odnosił się do działalności Obradovicia serbski metropolita karłowicki Stefan, który dostrzegał w zachodnich ideach niebezpieczeństwo dla prawosławia[4]. W XX wieku obszerne teksty nt. Dositeja Obradovicia publikował metropolita Amfilochiusz (Radović), kontrastując jego postać ze św. Sawą. Obradović został w tekstach metropolity ukazany przede wszystkim jako okcydentalista i przedstawiciel "filozofii rozumu", a przez to niemal heretyk[5].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Pisarze świata. Słownik encyklopedyczny, wyd. PWN, 1999.
- Dorota Gil, Prawosławie Historia Naród. Miejsce kultury duchowej w serbskiej tradycji i współczesności, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, ISBN 83-233-1951-0, OCLC 69347941.