Cekropka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Drążnik)
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Cekropka
Ilustracja
Cecropia peltata
Systematyka[1]
Domena eukarionty
Królestwo rośliny
Klad rośliny naczyniowe
Klad rośliny nasienne
Klasa okrytonasienne
Klad różowe
Rząd różowce
Rodzina pokrzywowate
Rodzaj cekropka
Nazwa systematyczna
Cecropia Loefling
Iter Hispan. 272. Dec 1758[2]
Typ nomenklatoryczny
C. peltata L.[2]
Synonimy
  • Ambaiba Adanson
  • Coilotapalus P. Browne[2]
Systematyka Systematyka w Wikispecies
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Kwiatostany Cecropia obtusifolia
Jasnoszare korony Cecropia peltata

Cekropka[3], drążnik, drążnia[4], drzewo trąbowe[3] (Cecropia Loefl.) – rodzaj roślin z rodziny pokrzywowatych (Urticaceae). Obejmuje 61[5][1][6] lub 63[7] gatunków, niektóre źródła wymieniają ok. 70–80 gatunków[8][4][9]. Występują w Ameryce Środkowej (po północny Meksyk i Kubę) oraz w tropikalnej części Ameryki Południowej. Jako rośliny introdukowane spotykane są w Afryce Równikowej, Azji Południowo-Wschodniej i na wyspach Oceanii[7].

Szybko rosnące i krótkowieczne drzewa pionierskie w różnych siedliskach leśnych. Związane są często relacją symbiotyczną z mrówkami zasiedlającymi puste przestrzenie w ich pniach[4][8].

Dęte pnie tych drzew wykorzystywane są przez Indian do wyrobu trąb (trombit) oraz stosowane są do budowy tratw[9] i pływaków do sieci[10]. Niektóre gatunki sadzone są jako ozdobne (np. C. peltata) i wykorzystywane do wyrobu ścieru drzewnego[5]. Popiół po spaleniu C. peltata jest żuty wraz z liśćmi krasnodrzewu pospolitego (koki). Z kolei C. sciadophylla często jest pozostawiana podczas wylesień i pozyskiwania gruntu na cele rolnicze, ponieważ jej opadające liście alkalizują glebę, ubogą w wapień w obszarze Amazonii (zabieg praktykowany jest zwłaszcza w uprawach koki)[5]. Niektóre gatunki dostarczają kauczuku, żywic, garbników i są wykorzystywane leczniczo[3]. Włókna z kory stosowane są do wyplatania sznurów i mat. Drewno łatwo się pali i jest używane jako hubka. Poza tym wykorzystywane jest do celów konstrukcyjnych (w połączeniu z cementem pozwala zmniejszyć masę konstrukcji), do wyrobu zapałek, skrzynek, zabawek i mebli[10].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Cecropia angustifolia
Liście Cecropia hololeuca
Pokrój
Drzewa o pustych (dętych) pędach[8][4][5], podzielonych cienkimi przegrodami[5][4] (przypominając pędy bambusów[11]), nierozgałęzione lub słabo rozgałęzione, zwykle kandelabrowo w górnej części[6], z pędami zwieńczonymi na końcach pióropuszem liści[8][4]. Drzewa wyróżniają się jasnymi koronami na tle innych z powodu takiego ubarwienia liści[8]. U dołu ze szczudłowatymi korzeniami podporowymi[5]. Większość gatunków osiąga kilkanaście m wysokości, nieliczne nie przekraczają 5 m, a najwyższe osiągają 40 m[6].
Liście
Skrętoległe[1], ale zwykle skupione w pióropusze na końcach pędów[10][4], blaszki okazałe (blaszka do ponad 50 cm średnicy), długoogonkowe (ogonki długości 20–30 cm), dłoniastozłożone (opisywane jako parasolowate – z ogonkiem przymocowanym w centralnej części blaszki[12]), nagie lub owłosione, często szaro owłosione od spodu[8], u niektórych gatunków liście są niemal białe[12]. Przylistki obecne[8].
Kwiaty
Drobne, jednopłciowe (rośliny dwupienne). Zebrane są w kwiatostany kłosokształtne palczasto podzielone[8], otulone przed kwitnieniem pochwiastą podsadką[6]. Kwiaty męskie z okwiatem rurkowatym i dwoma pręcikami[8], odpadającymi jeszcze w czasie kwitnienia[6]. Kwiaty żeńskie z podobnym okwiatem i zalążnią tworzoną przez pojedynczy owocolistek. Znamię główkowato-pędzelkowate[8].
Owoce
Niełupka[8].

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Są to drzewa szybko rosnące, osiągające 12 m w ciągu 4–5 lat, ale też krótkowieczne (zamierają często już po ok. 10 latach)[4]. Na ogół są gatunkami pionierskimi[5], światłolubnymi[12], wyrastającymi w lasach w lukach i na porębach[4], także wzdłuż przydroży śródleśnych (opisywane są jako najważniejsze drzewo pionierskie na kontynentach amerykańskich)[12]. Rozpowszechnienie tych roślin i ich wielki potencjał w szybkim zarastaniu wszelkich luk z zwartej pokrywie roślinnej jest zasługą wielkiej ilości wytwarzanych nasion. Znamienne jest przy tym to, że zachowują one zdolność do kiełkowania tylko przez rok lub dwa[11].

Większość gatunków zasiedla nizinne lasy równikowe, w tym selwę[8], często miejsca bagniste[3], mniej liczne rosną w lasach podgórskich i górskich, sięgając do 2600 m n.p.m.[8][11]

W pustych komorach pędów tych roślin (poza przedstawicielami rodzaju rosnącymi w górach i na wyspach[11]) często gnieżdżą się agresywne i jadowite mrówki z rodzaju Azteca, opuszczające wnętrza roślin w celu pożywiania się ciałkami odżywczymi zawierającymi glikogen (rzadko spotykany w świecie roślin[11]), wytwarzanymi na ogonkach liściowych (osiągają one ok. 1 mm średnicy[11]). Mrówki te odpędzają inne owady, w tym potencjalnie szkodliwe dla cekropek, usuwają także próbujące je zasiedlić epifity[4][11]. Ciałka odżywcze bywają też spożywane przez ptaki. Zjadane ciałka tworzone są w szybkim tempie ponownie – na jednym ogonku liściowym może ich powstać 80 w ciągu 10 minut[11].

Kwiaty zapylane są przez wiatr (anemogamia)[11]. Owocami cekropek odżywiają się ptaki, nietoperze i inne ssaki[1][11], w rozprzestrzenianiu diaspor niektórych gatunków biorą też udział ryby[5]. Owoce dojrzewają systematycznie przez cały rok, stanowiąc zawsze dostępne pożywienie dla wielu różnych gatunków zwierząt[11].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj roślin z plemienia Cecropieae Gaudichaud z rodziny pokrzywowatych Urticaceae Juss.[5][1][13] Przynależność do pokrzywowatych jest dobrze potwierdzona badaniami molekularnymi[1]. Plemię Cecropieae bywało wcześniej także wyodrębniane w randze rodziny drążnikowatych Cecropiaceae[13][5][1][4], a także klasyfikowane w obrębie morwowatych Moraceae[1].

Wykaz gatunków[7]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2020-04-24].
  2. ↑ a b c Cecropia. W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-04-24].
  3. ↑ a b c d cekropka, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-04-24].
  4. ↑ a b c d e f g h i j k Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 177. ISBN 83-214-1305-6.
  5. ↑ a b c d e f g h i j David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 175. ISBN 978-1-107-11502-6.
  6. ↑ a b c d e Cornelis C. Berg, Pilar Franco Rosselli, Diane W. Davidson. Cecropia. „Flora Neotropica”. 94, s. 1-230, 2005. 
  7. ↑ a b c Cecropia Loefl.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-04-24].
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m Cecropia. W: Arboles y arbustos de los Andes del Ecuador [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-04-24].
  9. ↑ a b Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 122. ISBN 83-7079-778-4.
  10. ↑ a b c Elbert L. Little, Jr., Frank H. Wadsworth: Common trees of Puerto Rico and the Virgin Island. Washington: US Department of Agriculture, 1964, s. 66.
  11. ↑ a b c d e f g h i j k Michael Fogden, Patricia Fogden: The Natural History of Flowers. Texas A&M University Press, 2018, s. 143-144. ISBN 978-1-62349-644-9.
  12. ↑ a b c d Richard Condit, Rolando Pérez, Nefertaris Daguerre: Trees of Panama and Costa Rica. Princeton University Press, 2011, s. 454-456. ISBN 978-0-691-14710-9.
  13. ↑ a b Genus: Cecropia Loefl.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-04-24].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cekropka&oldid=59676811”