Duk wspaniały
| Pygathrix nemaeus[1] | |||
| (Linnaeus, 1771) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
duk wspaniały | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
Duk wspaniały[4], duk[5] (Pygathrix nemaeus) – barwny gatunek ssaka naczelnego z podrodziny gerez (Colobinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae). Nazwa „duk” pochodzi z języka wietnamskiego.
Nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
W polskiej literaturze zoologicznej gatunek P. nemaeus był oznaczany nazwą „duk”[5]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi nadano nazwę „duk wspaniały”, rezerwując nazwę „duk” dla rodzaju tych małp[4].
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Duk wspaniały występuje we wschodnio-środkowym i południowo-wschodnim Laosie, północnym i środkowym Wietnamie (ale w bardzo rozproszonych populacjach) oraz na niewielkim obszarze w północno-wschodniej Kambodży (Vœn Sai, prowincja Rôttanak Kiri)[6]. Stare zapisy z wyspy Hajnan wydają się być błędne[6].
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1771 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Simia nemaeus[2]. Holotyp pochodził z Wietnamu[7][6].
Istnieje niewielki obszar gdzie występuje sympatryczność między P. nemaeus i P. cinerea w północnej części prowincji Quảng Nam w Wietnamie i północno-wschodniej Kambodży (Outtyeancheat Vireakchey), z pewnymi przypadkami krzyżowania[6]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy[6].
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Pygathrix: gr. πυγη pugē „zad”; θριξ thrix, τριχος trikhos „włosy”[8].
- nemaeus: gr. νημα nēma, νηματος nēmatos „nić, przędza”[9]; łac. przyrostek -eus „zrobione z, o jakości”[10].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała (bez ogona) samic 49–57 cm, samców 55–63 cm, długość ogona samic 42–59 cm, samców 52–66 cm; masa ciała samic 6–8 kg, samców 8–11,6 kg[11]. Ubarwienie jest zależne od podgatunku. Wspólną cechą wszystkich podgatunków jest szary grzbiet i biały ogon. Młode do 10 miesiąca życia cechują barwy jaśniejsze niż u dorosłych osobników.
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Duki są zwierzętami nadrzewnymi, prowadzą dzienny tryb życia. Przebywają w stadach złożonych zwykle z 4-15, a czasem 30-50 osobników. Wykazują wysoko rozwinięte zachowania socjalne, mają bogaty repertuar sygnałów wizualnych, dotykowych i głosowych. Pożywienie duków stanowią przede wszystkim młode liście, również owoce i kwiaty. Nie piją wody. Samice dojrzewają płciowo w wieku 4 lat, samce 4-5 lat. Ciąża trwa 165-190 dni. Samica rodzi jedno młode, porody bliźniacze należą do rzadkości. W niewoli notowano osobniki żyjące ponad 24 lata.
Zagrożenia[edytuj | edytuj kod]
Ludzie polują na duki wspaniałe dla mięsa i sportu. Podczas wojny wietnamskiej duki były ofiarami nalotów dywanowych. Czasami małpy te są poławiane i sprzedawane jako zwierzęta domowe, pomimo obowiązującego zakazu. Gatunek jest objęty konwencją waszyngtońską CITES (załącznik I)[12]. Poławiano je również jako zwierzęta doświadczalne do badań medycznych. Kolejne zagrożenie duków stanowi wycinka lasów.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Pygathrix nemaeus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Regni animalis appendix.. W: Ch. Linnaeus: Mantissa plantarum. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1767–1771, s. 521. (łac.).
- ↑ C.N.Z. Coudrat i inni, Pygathrix nemaeus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-11] (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 51. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 56, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ a b c d e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 254. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Pygathrix nemaeus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-11].
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 599, 1904. (ang.).
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 145.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 87.
- ↑ D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 725. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ Appendices I, II and III of CITES. cites.org, 12 czerwca 2013. [dostęp 2013-06-28]. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1-256, OCLC 637083062 (ang.).
- Encyklopedia zwierząt od A do Z
- C. Hara: Pygathrix nemaeus. (On-line), Animal Diversity Web, 2003. [dostęp 2008-06-07]. (ang.).
- S. Flannery: Douc Langur (Pygathrix nemaeus). The Primata. [dostęp 2008-06-07]. (ang.).