Dusza człowieka w socjalizmie

Dusza człowieka w socjalizmie

The Soul of Man under Socialism

Pierwsza strona eseju zamieszczone w lutowym numerze Fortnightly Review z 1891
Autor	Oscar Wilde
Typ utworu	esej
Data powstania	1891
Wydanie oryginalne
Język	angielski
Data wydania	luty 1891
Wydawca	Fortnightly Review
Pierwsze wydanie polskie
Data wydania polskiego	1908
Przekład	Leo Belmont

Dusza człowieka w socjalizmie (ang. The Soul of Man under Socialism) – esej Oscara Wilde’a z 1891, w którym autor przedstawia swój socjalistyczno-wolnościowy światopogląd oraz krytykę organizacji charytatywnych. Dzieło powstało pod wpływem filozofii anarchistycznej, którą Wilde się zainteresował po lekturze dzieł Piotra Kropotkina.

Informacje ogólne

W eseju Wilde twierdzi, że w kapitalizmie „większość ludzi marnuje swoje życie oddając się niezdrowemu i przesadnemu altruizmowi – a właściwie są zmuszeni by je marnować”. Zamiast realizować swoje prawdziwe talenty, tracą czas na rozwiązywanie problemów społecznych spowodowanych przez kapitalizm, nie zważając na trudy życia codziennego. W ten sposób wrażliwi ludzie „z pełną powagą i rzewnie oddają się naprawianiu zła, które widzą. Ale ich zabiegi nie leczą choroby, a jedynie ją przedłużają”, ponieważ, jak twierdzi Wilde, „prawdziwym celem powinna być próba odbudowania społeczeństwa na takich zasadach, by nędza nie była możliwa”.

Esej został pierwszy raz opublikowany w 1891 na łamach Fortnightly Review. W 1895 wyszła jego książkowa wersja, tym razem pod tytułem Dusza Człowieka (ang. The Soul of Man).

Treść

Wilde nie postrzegał dobroci i altruizmu jako problemu samego w sobie; to, co go martwiło, to jego błędne zastosowanie w sposób, który pozostawia nierozwiązane przyczyny problemu: „cnoty altruistyczne w rzeczywistości przeszkadzają w osiągnięciu tego celu. Podobnie jak najgorszymi właścicielami niewolników byli ci z nich, którzy dobrze traktowali swoich niewolnych, w ten sposób nie dając im pojąć okropności systemu, któremu byli podlegli, tak samo w dzisiejszej Anglii ludźmi, którzy czynią najwięcej zła, są ci, którzy próbują uczynić najwięcej dobrego” przy jednoczesnym zachowaniu systemu.

Największa troska Wilde’a była związana z duszą człowieka; kiedy analizował ubóstwo oraz jego przyczyny i skutki, nie tylko materialny dobrobyt ubogich go dręczył, ale również niemożliwość osiągnięcia przez nich samoświadomości i oświecenia, na co nie pozwalało społeczeństwo. Za symbol najwyższego indywidualisty uznał Jezusa z Nazaretu. Wilde opowiadał się za socjalizmem, który „będzie stanowił wartość z tego powodu, iż będzie prowadził do Indywidualizmu” i „poprzez zamianę własności prywatnej na dobro publiczne, a współzawodnictwa na współdziałanie, przywróci społeczeństwu właściwy mu stan zdrowego organizmu i zapewni byt materialny każdemu członkowi społeczeństwa”.

Wilde badał warunki polityczne niezbędne do pełnego samorozwoju i oddania się sztuce, argumentując: „Sztuka jest Indywidualizmem, a Indywidualizm – siłą dezintegrującą i rozbijającą. To właśnie stanowi o jego wielkiej wartości, bo tym, co zamierza rozbić, są: monotonia typowości, niewola zwyczaju, tyrania przyzwyczajenia i redukcja człowieka do poziomu maszyny”.

Autor podkreśla, że socjalizm „indywidualny” należy oddzielić od „Socjalizmu Autorytarnego” (rządowego-centralnego), opowiadając się za bardziej wolnościowym podejściem: „Jeśli Socjalizm ma być autorytarny; jeśli rządy mają zostać wyposażone we władzę ekonomiczną, jak dziś wyposażone są we władzę polityczną; jednym słowem, jeśli mamy mieć Tyranie Przemysłowe, wtedy ostatni stan ludzkości będzie gorszy od pierwszego”.

W społeczeństwie socjalistycznym ludzie będą mieli możliwość realizacji swoich talentów; „każdy członek społeczeństwa będzie miał swój udział w ogólnym bogactwie i szczęściu społeczeństwa”. Wilde dodał, że „z drugiej strony, Socjalizm będzie stanowił wartość z tego powodu, iż będzie prowadził do Indywidualizmu”, ponieważ jednostki nie będą już musiały obawiać się ubóstwa czy głodu. Ten indywidualizm chroniłby z kolei przed wykorzystywaniem przez rządy swojej władzy nad obywatelami. Jednak Wilde opowiadał się za niekapitalistycznym indywidualizmem: „Owszem, można powiedzieć, iż ten Indywidualizm, który powstaje w warunkach własności prywatnej nie jest zawsze ani nawet z zasady, dobry czy wspaniały”. W ten sposób socjalizm, w wyobraźni Wilde’a, uwolniłby ludzi od pracy fizycznej i pozwoliłby im poświęcić swój czas na twórcze poszukiwania, rozwijając w ten sposób ich duszę. Swoją pracę kończy słowami: „Nowy Indywidualizm – to nowy Hellenizm”.

Interpretacja

Dominującą tendencją w rosnącym ruchu anarchistycznym był tzw. anarchokomunizm, propagowany przez zwolenników imigranta rosyjskiego księcia Piotra Kropotkina, który w roku 1886 rozpoczął swój długi pobyt w Anglii. Kropotkin stał się intelektualnym mentorem rozmaitych grup anarchistycznych w Anglii i poza jej granicami. Oscar Wilde już wcześniej wykazywał sile przywiązanie do idei wolności, co m.in. widać w Sonecie do wolności (ang. Sonnet to Liberty), natomiast dopiero po lekturach pism Kropotkina ogłosił się anarchistą. W De Profundis, opisał go jako „człowieka o duszy pięknego białego Chrystusa przybywającego z Rosji” (Wilde 1905, s. 96). Niemniej jednak w Duszy ludzkiej w socjalizmie dostrzec można większy wpływ filozofii Williama Godwina aniżeli Kropotkina.

Według anarchistycznego historyka George’a Woodcocka „celem Wilde’a w Duszy ludzkiej w socjalizmie jest poszukiwanie społeczeństwa najbardziej sprzyjającego artyście. […] dla Wilde’a sztuka jest bowiem najwyższym celem, zawierającym w sobie oświecenie i regenerację, któremu musi być podporządkowane wszystko inne w społeczeństwie. […] Wilde jest anarchistą poprzez estetyzm”. Woodcock nazwał esej „Najambitniejszym wkładem w anarchizm literacki w latach 90 XIX wieku” i stwierdził, że miała na niego wpływ głównie myśl Williama Godwina.

Linki zewnętrzne

• Dusza ludzka w socjalizmie. innyswiat.most.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-30)]. na stronie czasopisma Inny Świat (pol.)