Duszniki-Zdrój

Muzeum Papiernictwa

Duszniki-Zdrój (niem. Bad Reinerz, czes. Dušníky) – miasto uzdrowiskowe w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim. Historycznie miejscowość znajdowała się w hrabstwie kłodzkim. Położone w dolinie rzeki Bystrzycy Dusznickiej, oddzielającej Góry Orlickie od Gór Bystrzyckich.

Do 1951 r. miejscowość była siedzibą władz wiejskiej gminy Duszniki Zdrój. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego.

Według danych z 31 marca 2011 r. miasto miało 5029 mieszkańców.

Położenie

Centrum Dusznik-Zdrój jest położone na wysokości 537 m n.p.m. Najwyżej położoną dzielnicą jest Zieleniec, który leży na wysokości 800-960 m n.p.m.

Sąsiednie gminy: Lewin Kłodzki, gmina Szczytna. Gmina Duszniki sąsiaduje z Czechami.

Nazwa

Polską nazwę Duśniki oraz niemiecką Reinerz w książce Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa.

Historia

Na przełomie X i XI wieku w rejonie miasteczka wzniesiono drewnianą warownię, siedzibę właścicieli okolicznych dóbr, rodu Panowiców. Później drewnianą budowlę zastąpiono murowanym zamkiem z wysoką wieżą. Pierwsze wzmianki o samym mieście pochodzą z 1324 roku. W roku 1346 Duszniki otrzymały prawa miejskie w wyniku lokacji na prawie niemieckim. Zyski czerpało głównie z handlu i prawa składu towarów przewożonych szlakiem z Czech na Śląsk. W roku 1477 miasto zostało włączone w obręb hrabstwa kłodzkiego.

Z XV wieku pochodzą pierwsze wzmianki o istnieniu źródła leczniczego „Zimny Zdrój”. W okresie wojen religijnych zamek został zajęty i utrzymany przez husytów. Opuszczony w 1560 roku popadł w ruinę. Do dziś pozostały po nim resztki murów i fragment wieży. W połowie XIV wieku w Dusznikach rozwinęło się hutnictwo żelaza, złoża rud wyczerpały się jednak dość szybko. Pod koniec XVI wieku gwałtownie rozwijał się dusznicki handel oraz przemysł: tkacki i papierniczy, wzniesiono murowany kościół pod wezwaniem św. Piotra i Pawła. W 1584 roku został wzniesiony ratusz, a w 1605 roku wybudowano budynek działającego do dzisiaj młyna papierniczego.

Wojna trzydziestoletnia wstrzymała rozwój miasta. Jego odrodzenie nastąpiło w drugiej połowie XVII wieku, kiedy miasto stało się ważnym ośrodkiem tkactwa, produkcji papieru i handlu suknem, a także uzdrowiskiem. 17 sierpnia 1669 roku, po abdykacji w drodze do Francji, w Dusznikach zatrzymał się były król Polski Jan Kazimierz.

W 1748 przeprowadzono pierwsze badania źródeł mineralnych. Od 1769 Duszniki stały się oficjalnym uzdrowiskiem poprzez wpisanie „Zimnego Zdroju” na listę źródeł leczniczych ówczesnych Prus. W 1777 r. we Wrocławiu opublikowano broszurę pt. Publiczne Uwiadomienie Zdroiów Zdrowych lub wód mineralnych leczących na Śląsku w Kodowie, Reynercu, Altwasser, Szarlotenbrun, Salcbrun i Flinsbergu się znaydujących, w której zawarto informacje obejmujące m.in. wyniki przeprowadzonych analiz, skład chemiczny wód oraz medyczne ich zastosowanie. Było to dokonane przez Dawida Vogla tłumaczenie wydanej również we Wrocławiu książeczki Johanna Gotfrieda Morgenbessera, wrocławskiego lekarza i chemika. Niemiecka wersja tej publikacji nie zachowała się w publicznych zbiorach, natomiast nieliczne polskie egzemplarze znajdują się w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego i w Bibliotece Jagiellońskiej. Stanowią one obecnie ważne źródło do dziejów balneologii na ziemiach polskich.

Teatr Zdrojowy im. Fryderyka Chopina (tzw. Dworek Chopina)

W 1797 roku w prowizorycznie wzniesionej szopie w 6 wannach rozpoczęto leczenie kuracyjne w podgrzanej wodzie z „Zimnego Zdroju”. W tym samym roku odkryto „Letni Zdrój”, znany obecnie pod nazwą „Pieniawa Chopina”. Wkrótce za miastem wybudowano (1802) pawilony, pierwsze urządzenia kąpielowe, „dom towarzyski” i pierwsze zajazdy. Na początku XIX wieku Duszniki stały się jednym z najznaczniejszych uzdrowisk w regionie. W 1817 roku odkryte zostało kolejne źródło „Źródło Ulryki”, obecnie znane jako „Jan Kazimierz”. W sierpniu 1826 roku na kurację, wraz z matką i siostrami, przybył 16-letni Fryderyk Chopin, który dał dwa koncerty. Dochód z nich przeznaczony został na utrzymanie sierot. Koncerty te uważa się za pierwsze zagraniczne występy młodego Fryderyka Chopina. W 1862 roku zostały wybudowane nowe łazienki (obecnie Zakład Przyrodoleczniczy), a w 1877 oddano do użytku palmiarnię wraz z salą koncertową (obecnie Pijalnia Zdrojowa).

W 1897 (inne źródła podają rok 1896) w 60. rocznicę pobytu w Dusznikach Fryderyka Chopina odsłonięty został obelisk z jego wizerunkiem na medalionie z brązu, wykonanym prawdopodobnie według rzeźby Stanisława Romana Lewandowskiego.

Wybudowana w latach 1890-1905 linia kolejowa ze stacją kolejową do Kudowy przyspieszyła rozwój Dusznik-Zdroju. Między innymi istniejące źródła zostają w latach 1909-1910 pogłębione poprzez wykonanie odwiertów.

Po II wojnie światowej Duszniki przyznano Polsce. Dotychczasowa ludność miasta została wysiedlona do Niemiec. Jako że Duszniki uniknęły zniszczeń wojennych, już w 1946 roku zorganizowano tu I Międzynarodowy Festiwal Chopinowski w Dusznikach-Zdroju, a dawne pensjonaty i hotele znacjonalizowano. W latach 1958-1962 zrekonstruowano stare ujęcia wód mineralnych (Pieniawa Chopina i Jan Kazimierz), wybudowano nowe oraz przeprowadzono remont kapitalny pijalni wód mineralnych. W następnych latach nadal pracowano nad nowymi odwiertami źródeł (lata 1965-1973). Najgłębszy dotychczas odwiert tzw. Nr 39 został wykonany w 1993 i ma głębokość 180 metrów.

W 1968 roku w starym młynie papierniczym powstało Muzeum Papiernictwa gromadzące eksponaty dotyczące historii papiernictwa i rozwoju przemysłu papierniczego. W 1971 roku uruchomiono czerpalnię papieru, gdzie do tej pory odbywa się produkcja papieru metodami tradycyjnymi.

W roku 1998 Duszniki zniszczone były przez powódź. Szczególnie ucierpiała część zdrojowa z zabytkowym Parkiem Zdrojowym. Obecnie skutki powodzi zostały usunięte, a muzeum papiernictwa, park i położony w nim Dworek Chopina są starannie odnowione. W parku przebudowano grającą, kolorową fontannę (czynną w soboty i niedziele po zmroku), a nad potokiem zrekonstruowano w 1999 roku zadaszone mostki wykonane według dawnych zdjęć.

Zabytki

Ambona w kształcie wieloryba w kościele śś. Piotra i Pawła w Dusznikach-Zdroju

Plik:Ratusz w Dusznikach fotopolska.eu.jpg

Rynek z ratuszem w Dusznikach-Zdroju

Stacja meteo w Parku Zdrojowym

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są obiekty:

• miasto
• kościół par. pw. śś. Piotra i Pawła, z XVII w., ul. Kłodzka 13, renesansowo-barokowy kościół z bogatym wystrojem wnętrz i unikatową amboną w kształcie wieloryba
• kościół ewangelicki, ob. polskokatolicki, parafialny pw. MB Różańcowej, ul. Słowackiego, z l. 1845-46
• kaplica pustelnika, z XVIII w., dawna kaplica Świętej Trójcy – pierwotnie pustelnia, później zamieniona na kaplicę nagrobną rodu Fraise, przez pewien czas Muzeum Festiwali Chopinowskich
• kaplica na Górze Pustelnika, z XVIII w.
• park zdrojowy, z pocz. XIX w., zmiany w drugiej połowy XIX w.
• ratusz, ob. dom mieszkalny, z XVI w., XIX w., Rynek 6
• Teatr Zdrojowy im. Fryderyka Chopina (tzw. Dworek Chopina), w parku zdrojowym, z XIX w., drewniany dworek wybudowany w latach 1802-1805 jako „dom towarzyski”. W 1826 koncertował w nim Fryderyk Chopin. Obecnie odbywają się w nim liczne koncerty fortepianowe, przedstawienia teatralne i koncerty zdrojowe, a także Festiwal Chopinowski.
• dom, ul. Kłodzka 2, z XVIII w., XIX w., XX w.
• dom, ul. Kłodzka 12, z XVII-XX w.
• pensjonat „Słoneczna”, ul. Krakowska 6, z l. 1900-1910
• dom, ul. Krakowska 12, z 1910 r.
• dom, Rynek 1, z XVII w., XX w.
• dom, Rynek 3, z dugiej połowy XIX w.
• dom, Rynek 5, z XVIII w., XX w.
• dom, Rynek 9, z XVII w.
• dom, Rynek 10/11, z dugiej połowy XVIII w.
• dom, ul. Słowackiego 1, z 1900 r.
• gospoda, ob. dom, ul. Słowackiego 2, z 1598 r., XIX w.-XX w.
• szpital, ul. Sprzymierzonych 11, z 1891 r.
• dom, ul. Świerczewskiego 3, z 3 ćw. XIX w.
• dom, ul. Świerczewskiego 6, z k. XIX w.
• dom, pl. Warszawy 4, z 1715 r., XIX w./XX w.
• dawna Willa Schmidt, ob. Hotel „Fryderyk***”, ul. Wojska Polskiego 10, z 1862 r.,
• kuźnia, nad rzeką Bystrzycą, z XVII w.
• młyn – papiernia, drewn., z 1605 r., 1709, XX w., obecnie (Muzeum Papiernictwa)
  • otoczenie młyna.

Inne zabytki:

• renesansowy rynek
• kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, tak zwany kościół zdrojowy
• klasztor franciszkański – 1925-1926 jako klasztor i jednocześnie dom wypoczynkowy dla braci z całej prowincji śląskiej
• obelisk z popiersiem Chopina – ufundowany w 1897 przez Wiktora Magnusa, z zawodu leśnika, rozmiłowanego w muzyce Chopina. Diorytowy głaz dwumetrowej wysokości z brązowym medalionem przedstawiającym popiersie artysty i podpisem w języku łacińskim „Fryderykowi Chopinowi, który w Dusznikach w roku 1826 swą sztuką prawdziwą i wysoką kulturą szlachetny duszy charakter w zaraniu młodości okazał, pomnik ten ku wiecznej rzeczy pamięci za pozwoleniem władz miejskich Polak Polakowi wystawił”
• figura wotywna Matki Bożej z Dzieciątkiem w rynku – postawiona w 1725 r. jako votum za uratowanie miasta od zarazy
• niemiecka tablica upamiętniająca pobyt króla Jana Kazimierza
• pomnik upamiętniający Ludwika Zamehofa przy ul. Zdrojowej,
• eklektyczna stacja meteo w części zdrojowej
• ruiny zamku Homole.

Demografia

Dane z 30 czerwca 2004:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	5 020	100	2 702	53,8	2 318	46,2
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	225,3		121,3		104,0

Piramida wieku mieszkańców Dusznik-Zdroju w 2014 roku.

Gospodarka

Głównie turystyka; całoroczna baza uzdrowiskowa i turystyczna. Także pijalnia wód mineralnych, papiernia, stacja kolejowa. Drobny przemysł, Zakłady Elektrotechniki Motoryzacyjnej, papier czerpany metodą ręczną.

Uzdrowisko od 1769 roku. Wody mineralne to szczawy alkaliczne i żelaziste. Leczenie uzdrowiskowe jest bodźcowe, to znaczy uruchamia rezerwy, zmusza organizm do wysiłku, mobilizuje system obronny. Duszniki mają silnie bodźcowy klimat mocno pobudzający produkcję czerwonych ciałek krwi. Balneo- i fizykoterapią leczy się schorzenia kardiologiczne i gastrologiczne. Duszniki słyną również z kąpieli igliwiowych. Kąpiele borowinowe pomagają na kobiece dolegliwości, łącznie z niepłodnością.

W Dusznikach znajduje się również Centrum Diagnostyki i Leczenia Osteoporozy z nowoczesnym sprzętem.

Duszniki posiadają połączenie kolejowe z Kłodzkiem (linia otwarta na początku grudnia 1902) i Kudową-Zdrojem (linia otwarta 10 lipca 1905).

Polityka

Duszniki Zdrój mają status gminy miejskiej. Mieszkańcy Dusznik wybierają do swojej rady miejskiej 15 radnych. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz miasta jest ratusz, znajdujący się na rynku.

Lata	Burmistrzowie Dusznik-Zdroju (od 1990)
1990-1994	Bogdan Berczyński
1994-2002	Grzegorz Średziński
2002-2006	Bolesław Krawczyk
2006-2010	Grzegorz Średziński
2010–2014	Andrzej Rymarczyk
od 2014	Piotr Lewandowski

Wspólnoty religijne

Kościół polskokatolicki Matki Bożej Różańcowej

Kościół Rzymskokatolicki

• Parafia św. Franciszka z Asyżu i św. Leonarda
• Parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła

Kościół Polskokatolicki

• Parafia Matki Bożej Różańcowej

Świadkowie Jehowy

• Zbór Szczytna-Duszniki

Osiedla

W Dusznikach nie ma pomocniczych jednostek podziału administracyjnego miasta, takich jak osiedla czy dzielnice jednak zwyczajowo miasto dzieli się na osiedla podane poniżej:

• Stare Miasto
• Zdrój
• Osiedle Chopina
• Podgórze
• Graniczna
• Zieleniec

Turystyka

Ważną atrakcją Dusznik-Zdroju jest odbywający się corocznie z początkiem sierpnia festiwal chopinowski. Na terenie gminy znajduje się ośrodek biathlonowy Centrum Polskiego Biathlonu Jamrozowa Polana. W pobliżu miasta unikatowy rezerwat Torfowisko pod Zieleńcem z roślinnością typową dla tundry. Doskonały punkt wypadowy dla wycieczek w Góry Stołowe, na Szczeliniec Wielki, w Góry Orlickie oraz Góry Bystrzyckie, do rezerwatu Błędne Skały oraz Wambierzyc.

Szlaki turystyczne

• Kudowa-Zdrój – Dańczów – Przełęcz Lewińska – Grodczyn – Duszniki-Zdrój – Droga Sudecka – Zieleniec – Lasówka – Schronisko PTTK „Jagodna” (Przełęcz Spalona) – Ponikwa – Długopole-Zdrój (Główny Szlak Sudecki)
• Karłów – Narożnik - Kopa Śmierci – Skały Puchacza - Łężyce - Duszniki-Zdrój – Schronisko PTTK „Pod Muflonem” – Biesiec - Schronisko PTTK „Jagodna” (Przełęcz Spalona)
• droga Szklary-Samborowice - Jagielno - Przeworno - Gromnik - Biały Kościół – Żelowice – Ostra Góra – Niemcza - Gilów - Piława Dolna - Góra Parkowa - Bielawa - Kalenica - Nowa Ruda - Przełęcz pod Krępcem - Tłumaczów - Radków - Skalne Wrota - Pasterka - Przełęcz między Szczelińcem Wlk. a Szczelińcem Małym - Karłów - Lisia Przełęcz - Białe Skały - Skalne Grzyby - Batorów - Skała Józefa - Złotno - Duszniki-Zdrój - Schronisko PTTK „Pod Muflonem” - Stare Bobrowniki - Nowe Bobrowniki - Szczytna - Zamek Leśna - Polanica-Zdrój - Przełęcz Sokołowska - Łomnicka Równia - Huta - Bystrzyca Kłodzka - Igliczna - Międzygórze - Przełęcz Puchacza

Toponimia

W 1946 roku wprowadzono urzędowo nazwę Duszniki Zdrój, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Bad Reinerz.

Nazwa miejscowości Duszniki-Zdrój pisana z łącznikiem (dywizem) jest nazwą urzędową, ustaloną przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji po zasięgnięciu opinii Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych i opublikowaną w Dzienniku Ustaw. W 2004 roku Rada Języka Polskiego uchwaliła taki sposób zapisu wieloczłonowych nazw miejscowych. Forma nazwy pisana bez łącznika, tzn. „Duszniki Zdrój” jest natomiast formą potoczną.

Sport

• Duszniki Arena – jeden z największych i najnowocześniejszych ośrodków sportów zimowych w Polsce, będąc także jedynym w pełni profesjonalnym obiektem biatlonowym.

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Audun-le-Tiche
• Bad Sulza
• Deštné v Orlických horách
• Hoya
• Nové Město nad Metují
• Olešnice v Orlických Horách
• Sedloňov
• Trzcianka
• Orlické Záhoří

Zobacz też

• Przejście graniczne Duszniki-Zdrój-Olešnice v Orlických horách (Číhalka)
• Duszniki-Zdrój (stacja kolejowa)
• Cmentarz żydowski w Dusznikach-Zdroju
• Miasta w Polsce
• Nazwy miejscowości z łącznikiem
• Nazwy miejscowości z członem Zdrój

Bibliografia

• Waldemar Brygier, Tomasz Dudziak: Ziemia Kłodzka. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Rewasz", 2010, ISBN 978-83-89188-95-3
• Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (redakcja). T. 13: Góry Stołowe. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo PTTK „KRAJ”, 1992, ISBN 83-7005-301-7

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta
• Historia Żydów w Dusznikach-Zdroju na portalu Wirtualny Sztetl
• Pocztówki z Bad-Reinerz
• Duszniki Zdrój w Serwisie Turystycznym Dolnego Śląska
• Historyczne i współczesne widoki miejscowości na stronie „Dolny Śląsk na fotografii” (Wratislaviae Amici)'
• Reinerz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 598 .