Dyglosja

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Dyglosja (z gr. diglossia „dwujęzyczność”) – sytuacja, w której jedna społeczność językowa posługuje się dwiema odmianami języka, spełniającymi różne funkcje i mającymi własny zakres zastosowania[1][2]. Charles Ferguson opisał dyglosję jako kontrast między dwoma wariantami językowymi, wyższym (H, high) i niższym (L, low)[1]. Jest to klasyczna forma społecznego bidialektyzmu lub bilingwizmu[1].

Odmiana niska (zwana również potoczną lub nieformalną) charakteryzuje się niższym prestiżem, mniejszym wsparciem instytucjonalnym, dominacją w domenie nieformalnej oraz prostotą strukturalną[1]. Jest wariantem używanym w środowisku domowym, przyswajanym w sposób naturalny jako język ojczysty[3]. Odmiana wysoka to natomiast wariant stosowany w piśmie, kojarzony z edukacją, literaturą i wszelkimi formami komunikacji oficjalnej. Jej znajomość nabywana jest przede wszystkim na drodze formalnej edukacji[4][5]. Dyglosja przybiera różne stopnie nasilenia: może polegać na współistnieniu dwóch odmian (dialektów) tego samego języka, ale w skrajnych przypadkach mowa o odrębnych, nawet niespokrewnionych językach[1].

O pewnej formie dyglosji można mówić w przypadku wszystkich społeczności, w których czyni się rozróżnienie między językiem literackim (standardowym) a nieliterackim[1]. Część badaczy rezerwuje pojęcie dyglosji dla sytuacji, w których istnieje silnie zarysowana granica między odmianą niską a wysoką[4].

Zjawisko dyglosji jest powszechne m.in. w krajach arabskich, niemieckojęzycznej części Szwajcarii, w Indonezji oraz w południowych Indiach[6][7][8]. Jednoczesne funkcjonowanie czeszczyzny literackiej (spisovná čeština, jako odmiany wysokiej) i interdialektu ogólnoczeskiego (obecná čeština, jako odmiany niskiej) również bywa podkładane pod pojęcie dyglosji[9][10]. W Indonezji standardowy język indonezyjski współistnieje zarówno z jego odmianami potocznymi[11], jak i silnie zróżnicowanymi językami regionalnymi[12].

Dyglosja łaciny i greki[edytuj | edytuj kod]

Dyglosja zaczęła występować w epoce cesarstwa rzymskiego w łacinie i grece w związku z tendencjami archaistycznymi w literaturze, jakie nasiliły się w II wieku n.e. W efekcie językiem potocznym ludności greckojęzycznej był tzw. dialekt koine (gr. „wspólny”) stanowiący naturalnie rozwijającą się mieszankę dialektów greckich, literaturę natomiast zdominował dialekt attycki z przełomu V i IV wieku p.n.e. (czyli z epoki 600–700 lat wcześniejszej).

Różnice pomiędzy językiem potocznym a literackim zaczęły też od II wieku n.e. stopniowo występować w łacinie, aczkolwiek ostateczny rozpad na czysto literacką „łacinę” oraz mówione „języki romańskie” datuje się dopiero na VIII/IX wiek n.e. Proces ten został wydatnie przyspieszony przez upadek cesarstwa zachodniorzymskiego i ruinę rzymskiej kultury, cywilizacji, a zwłaszcza szkolnictwa.

Współcześnie dyglosja występowała w Grecji pod rządami tzw. pułkowników, kiedy językiem urzędowym była greka „oczyszczona”, tzw. katharewusa, natomiast językiem potocznym greka „ludowa”, tzw. dimotiki.

Dyglosja języka arabskiego[edytuj | edytuj kod]

Przed narodzinami islamu plemiona arabskie mówiły różnymi dialektami, jednak miały wspólny język, tzw. koine poetycką, wykorzystywany w poezji oraz w kontaktach międzyplemiennych – zawierał on wiele najbardziej powszechnych zwrotów.

W VIII wieku została opracowana przez gramatyków norma języka arabskiego, mająca, zgodnie z intencjami kompilatorów, bazować na koine poetyckiej oraz na języku Koranu spisanego w VII wieku, który do dziś jest dla Arabów najwyższym wzorcem stylistycznym. Język klasyczny nie jest dla nikogo językiem ojczystym i uznawany jest przez niektórych współczesnych językoznawców za język sztuczny.

W złotych wiekach cywilizacji islamu język klasyczny służył tylko literaturze, liturgii i administracji, na co dzień w dalszym ciągu posługiwano się dialektami (których nikt nie potrafił zapisać).

Upadek kalifatu Abbasydów po najeździe Mongołów spowodował regres kultury arabskiej i m.in. zanik znajomości języka klasycznego. Odrodzenie się języka nastąpiło w XIX wieku w okresie modernizacji (efekt kontaktu cywilizacji islamu i Zachodu zapoczątkowany przez próbę podboju Egiptu przez Napoleona).

Również współcześnie język literacki, który wyewoluował z języka klasycznego, łączy świat arabski (i nawet szerzej – świat muzułmański), a na co dzień w dalszym ciągu używa się dialektów. Mimo to Arabowie są przekonani o jedności ich języka mówionego oraz języka literackiego, uważając dialekty za formy nieczyste, ze względu na obecność w nich wpływów z języków obcych, niespotykanych w „czystym” języku Koranu. Tak na przykład dialekty Północnej Afryki mają wyraźne naleciałości berberskie, punickie, francuskie, włoskie, hiszpańskie, osmańskotureckie i subsaharyjskie, a dialekty używane w Lewancie – aramejskie. Z kolei dialekty jemeńskie mają elementy języka himjaryckiego, języków południowosemickich i języka południowoarabskiego epigraficznego. W porównaniu z językiem klasycznym dialekty cechują się znaczącą przebudową systemu odmiany czasowników i brakiem jakiejkolwiek deklinacji, co jest podobnym zjawiskiem do zaniku deklinacji w językach romańskich pochodzących od łaciny ludowej.

Język literacki jest używany w piśmie głównie w mediach (ogólnoarabska telewizja, gazety). Ponadto wszelkie oficjalne korespondencje, urzędowe dokumenty, a także teksty techniczne lub nawet napisy do filmów są sporządzane w literackim języku arabskim. Mówiony język literacki jest charakterystyczny np. dla telewizji Al-Jazeera, w której to korespondenci czy prezenterzy wypowiadają się w MSA. Z drugiej strony wszelkie prywatne korespondencje (pisemne lub ustne) prowadzone są w dialektach odpowiednich dla danego regionu. Dotyczy to również lokalnych telewizji, w których wypowiedzi mogą w pełni czerpać z miejscowego dialektu, aby treść była naturalna dla odbiorcy[13].

Dyglosja języka mongolskiego[edytuj | edytuj kod]

Przez wieki rolę literackiego języka plemion mongolskich pełnił klasyczny język mongolski. Praktycznie nigdy w znanej nam historii mongolskiego piśmiennictwa nie był to język mówiony (najbardziej zbliżony do żywego języka był w XII lub XIII wieku, kiedy to powstał w oparciu o mówione dialekty ludów mongolskich). Mongołowie posługiwali się na co dzień własnymi dialektami, z których z czasem wykształciły się współczesne języki mongolskie. Co więcej, klasyczny język mongolski odczytywany był przez poszczególne plemiona zgodnie z prawidłami gramatycznymi i fonetycznymi ich własnych języków. Pisano jednak w sposób zgodny z regułami języka klasycznego.

Klasyczny język mongolski był w powszechnym użyciu jeszcze w I. połowie XX wieku. Stracił na znaczeniu po wykształceniu po II wojnie światowej nowego języka literackiego opartego na mówionym dialekcie chałchaskim. Obecnie funkcjonuje jeszcze sporadycznie jako język piśmiennictwa Mongołów z terenów Mongolii Wewnętrznej w ChRL.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f Jan Pokorný, Lingvistická antropologie: jazyk, mysl a kultura, Praha: Grada Publishing, 2009, s. 135, ISBN 978-80-247-6987-5 (cz.).
  2. ↑ Przemysław Pietrzak, Zagadnienia języka artystycznego, „Pamiętnik Literacki”, XCVII (2), Instytut Badań Literackich PAN, 2006, s. 147.
  3. ↑ James Sneddon. Diglossia in Indonesian. „Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde”. 159 (4), s. 519–549, 2003. ISSN 0006-2294. JSTOR: 27868068. (ang.). 
  4. ↑ a b Charles A. Ferguson, Diglossia, „Word”, 2, 15, 1959, s. 325–340, DOI: 10.1080/00437956.1959.11659702 (ang.).
  5. ↑ Ernest C. Migliazza, Yanomama Diglossia, [w:] William C. McCormack, Stephen A. Wurm (red.), Approaches to Language: Anthropological Issues, Walter de Gruyter, 2011, s. 561, ISBN 978-3-11-080003-6 (ang.).
  6. ↑ William Bright, Sociolinguistics: Proceedings of the UCLA Sociolinguistics Conference, Walter de Gruyter GmbH & Co KG, 1964, s. 12, ISBN 978-3-11-085650-7 (ang.).
  7. ↑ Anton Moeliono, Contact-induced language change in present-day Indonesian, [w:] Tom Dutton, Darrell T. Tryon, Language Contact and Change in the Austronesian World, wyd. e-book (2010), Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 1994 (Trends in Linguistics. Studies and Monographs [TiLSM] 77), s. 377–388, DOI: 10.1515/9783110883091.377, ISBN 978-3-11-088309-1, OCLC 853258768 (ang.).
  8. ↑ Amran Halim, Intonation in Relation to Syntax in Bahasa Indonesia, Jakarta: Djambatan, 1975, s. 9 (ang.).
  9. ↑ Grażyna Balowska, Problematyka czeszczyzny potocznej nieliterackiej (tzw. obecná čeština) na łamach czasopisma „Naše řeč” w latach dziewięćdziesiątych, „Bohemistyka” (1), Opole 2006, s. 29, ISSN 1642-9893.
  10. ↑ Jiří Nekvapil, Diglosie, [w:] Petr Karlík, Marek Nekula, Jana Pleskalová (red.), Nový encyklopedický slovník češtiny, 2017 [dostęp 2021-07-03] [zarchiwizowane z adresu 2021-07-03] (cz.).
  11. ↑ Halim Nataprawira, Michael Carey, Towards developing colloquial Indonesian language pedagogy: A corpus analysis, „Indonesian Journal of Applied Linguistics”, 10 (2), 2020, s. 382–396, DOI: 10.17509/ijal.v10i2.28610, ISSN 2502-6747 [dostęp 2021-10-26] (ang.).
  12. ↑ Dwi Noverini Djenar, Michael Ewing, Howard Manns, Style and Intersubjectivity in Youth Interaction, Boston: Walter de Gruyter, 19 lutego 2018, s. 12, ISBN 978-1-61451-643-9, OCLC 1024046396 [dostęp 2021-10-26] (ang.).
  13. ↑ Dyglosja języka arabskiego - zmora tłumaczy?, Norbert Ślusarczyk - tłumacz języka arabskiego, 20 grudnia 2020 [dostęp 2021-11-17] (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Janusz Danecki, Współczesny język arabski i jego dialekty, 2000.
  • Stanisław Kałużyński, Klasyczny język mongolski, Wydawnictwo Akademickie Dialog, 1998.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dyglosja&oldid=70716648”