Dyngus (etymologia)
Zasugerowano, aby zintegrować ten artykuł z artykułem śmigus-dyngus. Nie opisano powodu propozycji integracji. |
Słowo dyngus najprawdopodobniej wywodzi się z języka niemieckiego od słowa dingen, co oznacza „wykupywać się”, ale Zygmunt Gloger dostrzegł również podobieństwo do niemieckiego słowa dünguuss („kałamarz, chlust wody”)[1].
Etymologia słowa[edytuj | edytuj kod]
Dyngus po słowiańsku nazywał się również włóczebny i był związany z ekspedycją w praktykach słowiańskiego folkloru[2]. Kolędnicy odwiedzający poszczególne domostwa zazwyczaj otrzymywali podarunki z zaopatrzeniem na drogę, pod groźbą psikusa bądź oblania wodą. W niektórych regionach pojęcia dyngus i dyngowanie, do dziś są wyróżniane jako pochód i wymuszanie datków, ale w wielu regionach już tak nie jest[3]. Szczególnym przypadkiem jest opolszczyzna, jest tam praktykowany obrzęd chodzenia z niedźwiedziem i określenie dyngus nie jest przy nim stosowane, a należałoby się tego spodziewać.
Innym argumentem przeczącym niemieckiemu pochodzeniu słowa dyngus może być dziełko anonimowego szlachcica pt. Postępek prawa czartowskiego przeciw rodzajowi ludzkiemu wydane w 1570 r w Brześciu Litewskim przez Cypriana Bazylika. Otóż wśród około setki różnych diabłów, szatanów, ich sióstr i pomocnic autor wymienia z nazwy 33 diabły polskie, wśród nich Dyngusa[4].
Określenia wywodzące się od niemieckiego dingen, bądź dunguss poza Polską są używane w Czechach[5].
Tożsamość ze śmigusem[edytuj | edytuj kod]
Śmigus i Dyngus przez długi czas były odrębnymi zwyczajami. Z czasem tak się zlały ze sobą w jeden, że przestano rozróżniać, który na czym polega. Wyrazem tego było pojawienie się w Słowniku poprawnej polszczyzny Stanisława Szobera zbitki śmigus-dyngus.
W niektórych regionach darowizna składana kolędnikom jest nazywana śmigusem lub wariantem tego słowa[6]. W encyklopedii Hanny Szymanderskiej pojęcie szmigus funkcjonuje już jako synonim dla słowa dingen oraz pojęć takich jak dyng, szmigus, wykup lub datek[2]. Kolejnym dowodem na zbieżność między tymi pojęciami jest to, że na Kaszubach (gdzie oblewanie się wodą nie jest praktykowane[7]) Poniedziałek Wielkanocny jest nazywany dëgòsem, a chłostanie dziewcząt jest określane jako dëgòwanié.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Zygmunt Gloger, Encyklopedia staropolska – „Dyngus, śmigus”, T. 3, Warszawa 1900–1903
- ↑ a b Hanna Szymanderska, Polska Wielkanoc, Wyd. GLOBAL, Warszawa 1991, s.52 i dalsze
- ↑ Śmigus-dyngus – Lany Poniedziałek w tradycji ludowej | NaLudowo.pl - Folklor, Etno Design, Kultura Ludowa, naludowo.pl [dostęp 2017-11-17] (pol.).
- ↑ Roman Bugaj, Nauki tajemne w Polsce w dobie odrodzenia, Ossolineum, Wrocław, Warszawa, itd. 1976
- ↑ binovačka – Wikislovník, cs.wiktionary.org [dostęp 2017-11-17] (cz.).
- ↑ Kraslice, „Naše řeč”, 6 (7), 1923, s. 177–178 [dostęp 2019-11-30] (cz.).
- ↑ Skąd się wziął śmigus-dyngus? - Podróże - turystyka - wyprawy - wszystko o wakacjach w serwisie turystycznym dziennik.pl, podroze.dziennik.pl [dostęp 2017-12-02] .