Działoszyce
50°21′54″N 20°21′09″E/50,365000 20,352500| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Kościół św. Trójcy | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Prawa miejskie |
1409 | ||
| Burmistrz |
Stanisław Porada | ||
| Powierzchnia |
1,92[1] km² | ||
| Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość |
|||
| Strefa numeracyjna |
+48 41 | ||
| Kod pocztowy |
28-440 | ||
| Tablice rejestracyjne |
TPI | ||
Położenie na mapie powiatu pińczowskiego  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |||
| 50°21′54″N 20°21′09″E/50,365000 20,352500
| |||
| TERC (TERYT) |
2608014 | ||
| SIMC |
0946987 | ||
Urząd miejski ul. Skalbmierska 528-440 Działoszyce | |||
| Strona internetowa | |||
Działoszyce – miasto położone w południowej Polsce, w woj. świętokrzyskim, w powiecie pińczowskim. Siedziba miejsko-wiejskiej gminy Działoszyce. Położone nad rzeką Nidzicą (lewy dopływ Wisły), przy DW768.
Według danych z 31 grudnia 2010 miasto miało 991 mieszkańców.
W 1595 roku miasto położone w powiecie proszowskim województwa krakowskiego była własnością rodu Śmigielskich[2].
Historia[edytuj | edytuj kod]
_(cropped).jpg)
Pierwsza wzmianka o Działoszycach pochodzi z 1220[3]. Osada położona była na szlaku handlowym prowadzącym z Krakowa przez Skalbmierz i Wiślicę. Działoszyce rozwijały się dzięki protekcji biskupa Iwona Odrowąża. W czasach Kazimierza Wielkiego miały ok. 430 mieszkańców. W 1409 król Władysław Jagiełło nadał osadzie prawa miejskie. Ród Ostrogskich do których należało miasto, otrzymał przywilej na pobieranie opłat mostowych od kupców wielkopolskich. Działoszyce były ośrodkiem rzemieślniczym i handlowym. Rozwijały się tu garbarstwo i olejarstwo, a w późniejszym okresie sukiennictwo. W 1629 w mieście było 13 rzemieślników. Znajdowały się tu młyn i stępa napędzane przez dwa koła wodne. W 1662 Działoszyce miały 468 mieszkańców. W 1788 – 159 domów i 720 mieszkańców. Miasto posiadało przywilej na odbywanie 12 jarmarków w ciągu roku.
W 1795, w następstwie III rozbioru, Działoszyce znalazły się na dwanaście lat w zaborze austriackim. W okresie 1807–1815 należały do Księstwa Warszawskiego, by w 1815, na ponad sto lat przejść pod zabór rosyjski. Pozostawanie blisko granicy z Austrią i Rzeczpospolitą Krakowską, w dogodnym dla handlu obszarze, sprawiło, iż w „lwim grodzie” znacznie nasiliło się osadnictwo żydowskie. Lokalizacja sprzyjała nie tylko handlowi, ale również i o wiele bardziej opłacalnemu przemytowi, miasto bogaciło się coraz bardziej[4].
W 1820 liczba ludności miasta wynosiła już 1692 osoby. Wśród nich było 436 chrześcijan i 1256 Żydów (74%). Pierwsi trudnili się głównie rzemiosłem i rolnictwem, drudzy zajmowali się przede wszystkim handlem[4]. W 1827 Działoszyce miały 1735 mieszkańców, w 1857 – 3000, a w 1879 już 5170 osób[4]. W 1894 wybuchła epidemia cholery, w wyniku której zmarło 126 osób, w większości Żydzi[5].
W 1899, spośród ogólnej liczby 5170 mieszkańców, 4673 (90%) było Żydami[6]. Zajmowali się przeważnie przemysłem i handlem. W mieście działało w tym czasie 6 garbarni, 3 cegielnie, 2 olejarnie, 2 fabryki świec, kopalnia gipsu oraz kaflarnia.
18 lutego 1918 r. miała miejsca masowa demonstracja polskiej ludności z Działoszyc i okolicy przeciwko Traktatowi Brzeskiemu z 9 lutego 1918, którego treść wywołała wzburzenie wśród polskiej opinii publicznej. Manifestacja została zorganizowana przez miejscowy oddział Polskiej Organizacji Wojskowej. W trakcie tłumienia manifestacji przez żandarmów austriackich zostały zastrzelone trzy osoby: Stefan Starkiewicz syn burmistrza Działoszyc (lat 15) , Wincenty Robak z Wymysłowa (lat 54) i Wojciech Pawęzowski z Chmielowa (lat 24), a trzy dalsze zostały ranne: Wincenty Brykalski i Stanisław Markiewicz z Działoszyc, oraz Stanisław Motłoch z Chałupek Jakubowskich, a później kilkanaście osób zostało aresztowanych[7][8][9][10].
W okresie dwudziestolecia międzywojennego w Działoszycach Żydzi stanowili ok. 80% mieszkańców miasta[11]. W Działoszycach handlowano zbożem, drobiem oraz trzodą chlewną. Funkcjonowało tu także kilka małych zakładów przemysłowych. M.in. olejarnia, kaflarnia, garbarnia oraz 3 młyny. Liczba mieszkańców malała z powodu konkurencji większych zakładów przemysłowych położonych w sąsiednich ośrodkach, a także problemów komunikacyjnych. W 1921 miasto miało 6755 mieszkańców. Do 1939 liczba ta zmalała do 5872. W czasie okupacji niemieckiej wywieziona lub zabita została niemal cała ludność żydowska miasteczka. W 1946 Działoszyce miały już zaledwie 2506 mieszkańców.
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa kieleckiego.
Ludzie związani z Działoszycami (wg daty urodzenia)[edytuj | edytuj kod]
- Urodzeni:
- Ludomir Tarkowski (1897-1944) – kapitan piechoty Wojska Polskiego II RP, major Polskich Sił Zbrojnych.
- Jerzy Niemczycki vel Jerzy Orłowski ps. „Janczar”, „Szydło” (1918-2006) – kapitan piechoty Polskich Sił Zbrojnych i Armii Krajowej, cichociemny.
Demografia[edytuj | edytuj kod]
- Piramida wieku mieszkańców Działoszyc w 2014 roku[12].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Kościół parafialny pw. Trójca Święta, erygowany w 1222, gotyckie prezbiterium ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym, przebudowany w XVII w. w stylu barokowym, w XIX w. przebudowany ponownie (przedłużenie nawy i dobudowanie wieży), kaplice pw. Świętej Anny z 1637 i pw. Matki Boskiej Różańcowej z 1663.
- Wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A/629 z 11.02.1967)[13].
- Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Trójcy, na zespół obok kościoła składają się m.in. budowle z 1869 r.: bardzo wysoki kamienny mur oporowy wzmocniony szkarpami oraz mur kamienny nakryty jednospadowym daszkiem z bramą główną "trójprzęsłową, filarowo-arkadową" w której "arkady ostrołuczne, w profilowanej opasce", a "skrzydła bramne z żelaza kutego"(id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_ZE.692)[14]
- Kamienna figura Chrystusa Frasobliwego na kolumnie, barokowa, z 1632 r.[15].
- Kamienna figura św. Antoniego Padewskiego z aniołkami, na postumencie, barokowa, z II połowy XVIII w.[15].
- Kamienna figura św. Rozalii na słupie, na którym na jego czterech ścianach płaskorzeźby św. Rocha, Karola Boromeusza, Sebastiana i Ignacego oraz (z frontu) suplikacja "Od powietrza, ognia i wojny wybaw nas Panie". Wykonana została w 1848 r. przez Józefa Zaborowskiego[15].
- Ruina synagogi, z II połowy XIX wieku, przy ul. Krasickiego 3 (nr rej.: A/630 z 4.01.1988)[13].
- Cmentarz parafialny z XIX wieku, założony na początku XIX w., przy ul. Zakościelnej, z kaplicą grobową rodziny Michalskich, z zabytkowymi pomnikami nagrobnymi od I połowy XIX wieku.[9]
- Pomnik ofiar poległych 18 lutego 1918 r., wysoki pomnik z piaskowca z podestem, wraz z trzema mogiłami zabitych, ogrodzony balustradą. Na pomniku zamieszczono tablicę treści: Ofiarom poległym / 18 lutego 1918 r. w Działoszycach / Cześć ich pamięci / Wojciech Pawęzowski l. 24 z Chmielowa / Stefan Starkiewicz l. 18[sic!] z Działoszyc / Wincenty Robak l. 54 z Wymysłowa[9]. Pomnik z kwaterą wpisany jest do "Ewidencji Grobów i Cmentarzy Wojennych" i rejestru miejsc pamięci narodowej (Nr wew. 09-01-004)[16][17][18].
fragment zabudowań miasteczka z widokiem na kurhany z epoki brązu w Szczotkowicach
Schody prowadzące do bramki (z 1869 r.), mającej formę ostrołucznej arkady między dwoma filarami, znajdującej się w murze otaczającym plac wokół kościoła św. Trójcy
Pomnik ofiar poległych w trakcie tłumienia manifestacji 18 lutego 1918 r. w Działoszycach.
Ruiny synagogi żydowskiej w Działoszycach
Pomnik ustawiony z okazji 600-lecia nadania praw miejskich (1409–2009), z herbem Działoszyc oraz w tle ruiny synagogi
Tablica upamiętniająca działania Armii Krajowej w Działoszycach
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku, Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 111.
- ↑ A. Sznajderski: Pomniki pamięci. Tuchów: 2003, s. 220.
- ↑ a b c Historia społeczności żydowskiej, dzialoszyce.info.
- ↑ „Gazeta Kielecka”. 66, 1894.
- ↑ A. Sabor, Sztetł: Śladami żydowskich miasteczek. Kraków: 2005, s. 12–13.
- ↑ Jan Żaliński: Pamiętnik. Wspomnienia z Działoszyc (1904-1939). Opracował i wydał Henryk W. Żaliński. Kraków: 2020, s. 28-31. ISBN 978-83-8111-067-9..
- ↑ Adam Sznajderski: Demonstracja przeciwko oderwaniu ziem polskich (18 II 1918), [w:] Adam Sznajderski, Działoszyce. Dzieje znad Nidzicy,. Wrocław: 2021, s. 72-73. ISBN 978-83-957434-2-9..
- ↑ a b c Adam Sznajderski: Pomniki pamięci. Tuchów: 2003. ISBN 83-86744-28-6..
- ↑ Serwis Internetowy Miasta i Gminy Działoszyce: Historia miasta Działoszyce. dzialoszyce.info Serwis Internetowy Miasta i Gminy Działoszyce. [dostęp 2023-02-18]..
- ↑ Marcin Kącki „Egzekucja” Gazeta Wyborcza 7-8 maja 2016 r.
- ↑ Działoszyce w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 15 lutego 2023, s. 48 [dostęp 2015-12-22].
- ↑ Jan Maraśkiewicz: Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Trójcy (N_26_EN.43381). Karta ewidencyjna. zabytek.pl, 1998. [dostęp 2023-02-17]..
- ↑ a b c Piotr Markiewicz, Parafia w Działoszycach (1936-1985), [w:] "7 Źródeł. Rocznik społeczno-kulturalny powiatu pińczowskiego", t. 5, s.237-318, Pińczów 2002, ISSN 1641-0720..
- ↑ Maciej Sobecki: Karta ewidencyjna. zabytek.pl, 2018-09-26. [dostęp 2023-02-17]..
- ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: mogiła Stefana Stakiewicza[sic!, Wincentego Robaka i Wojciecha Pawęzowaskiego[sic!] z I w. św.]. Zabytek.pl. [dostęp 2023-02-17].
- ↑ Świętokrzyski Urząd Wojewódzki: Miejsca pamięci narodowej w Województwie Świętokrzyskim. Świętokrzyski Urząd Wojewódzki. [dostęp 2023-02-17]..
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1965–1967.
- Krzysztof Urbański: Gminy żydowskie małe w województwie kieleckim w okresie międzywojennym. Kielce: Muzeum Narodowe w Kielcach; F.P.H.U. „XYZ”, 2006, s. 76–84. ISBN 83-89995-06-9.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Działoszyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 263.
- Działoszyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 461.
- Strona miasta i gminy Działoszyce
- Zdjęcia Synagogi i Kościoła. sancygniow.eu.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-15)].
- Historia Żydów w Działoszycach na portalu Wirtualny Sztetl
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona
| Miasta |
|
|---|
- Siedziba gminy: Działoszyce
| Miasta | |
|---|---|
| Wsie |
|
| Kolonia | |
| Osada leśna | |
| Integralne części wsi |
|
