Dzikie dziecko (film)

Dzikie dziecko

L’Enfant sauvage

Gatunek	dramat historyczny
Rok produkcji	1969
Data premiery	26 lutego 1970 wrzesień 1972 (Polska)
Kraj produkcji	Francja
Język	francuski
Czas trwania	85 minut
Reżyseria	François Truffaut
Scenariusz	François Truffaut Jean Gruault
Główne role	Jean-Pierre Cargol François Truffaut Françoise Seigner
Muzyka	Antonio Vivaldi
Zdjęcia	Néstor Almendros
Scenografia	Jean Mandaroux
Kostiumy	Gitt Magrini
Montaż	Agnès Guillemot
Produkcja	Marcel Berbert
Wytwórnia	Les Artistes Associés
Dystrybucja	Les Artistes Associés Centrala Wynajmu Filmów (Polska)

Dzikie dziecko (franc. L’Enfant sauvage) – francuski dramat historyczny z 1970 roku, napisany i wyreżyserowany przez Françoisa Truffauta. Film oparty jest na prawdziwych wydarzeniach dotyczących Victora z Aveyron (Jean-Pierre Cargol), francuskiego dziecka z końca XVIII wieku, które spędziło pierwsze jedenaście lub dwanaście lat swojego życia z niewielkim lub żadnym kontaktem z ludźmi. Scenariusz powstał w oparciu o zapiski Mémoire et rapport sur Victor l’Aveyron Jeana Marca Gasparda Itarda.

Film odniósł sukces komercyjny i wśród krytyków, przynosząc Truffautowi liczne wyróżnienia, w tym Prix Méliès i nagrodę National Board of Review dla najlepszego reżysera . Film zdobył również nagrodę National Society of Film Critics za najlepsze zdjęcia (dla Néstora Almendrosa).

Fabuła

Pewnego letniego dnia w 1798 roku, w lesie w wiejskim regionie Aveyron w zostaje znaleziony nagi chłopiec w wieku około 11 lub 12 lat. Kobieta, która go dostrzegła, wzywa lokalnych myśliwych i ci po pościgu go łapią i zabierają do najbliższej osady. Żyjąc jak dzikie zwierzę i nie potrafiąc mówić ani rozumieć języka, chłopiec najwyraźniej dorastał w samotności w lesie od najmłodszych lat. Informacje o zdziczałym chłopcu docierają do paryskiego lekarza, doktora Itarda, który chce zbadać poziom jego inteligencji.

Trzymany, po próbach ucieczki, na posterunku policyjnym w Rodez chłopiec niedługo zostaje przywieziony do Paryża ze swym opiekunem Remym i umieszczony w instytucie dla głuchoniemych. Dr Itard i jego kolega, prof. Pinel, obserwują chłopca i wnioskują, że został porzucony w wieku trzech-czterech lat i zraniony celem zabicia przez swoich rodziców. Itard uważa, że nie jest on ani głuchy, ani, jak twierdzi Pinel, „idiotą”. Uważa, że zachowanie chłopca wynika z jego upośledzonego środowiska i że może on otrzymać edukacji.

Itard przejmuje opiekę nad chłopcem i zabiera go do swojego domu na przedmieściach Paryża. Tam, pod cierpliwą opieką Itarda i jego gospodyni, madame Guérin, chłopiec stopniowo się socjalizuje chodząc do obywateli Lémerich z sąsiedniego osiedla. Także otrzymuje imię Victor nadane przez Itarda. Edukacja przynosi skutki i Victor dla postronnych jedynie sprawia lekko nieposłusznego. Po utwierdzeniu się, że Victor ma normalny słuch, Guérin sugeruje naukę mowy. Victorowi z dużym oporem idzie wymawianie pojedynczych słów.

Itard dostrzega, iż Victor miłuje porządek i pod tym kątem ćwiczy u niego pamięć i uczy alfabetu. W obliczu coraz częstszych napadów Victora, Guérin zarzuca Itardowi zbyt ciągłe ćwiczenia. Siedem miesięcy później Pitel informuje instytut, że Victor ma cechy wspólne z idiotą, którego obserwował w szpitalu Bicêtre, i z tego powodu jego dalsza edukacja jest skazana na porażkę. Itard też niepokoi się coraz większymi wybuchami agresji Victora uniemożliwiającymi naukę, przez zmuszony jest stosować radykalne środki dyscyplinowania. Ma świadomość, że mogą odnieść odwrotny skutek.

Powoli jednak Victor zaczyna więcej rozumować i okazywać emocje. Itard otrzymuje pozytywnie rozpatrzoną decyzję przez ministra spraw wewnętrznych o kontynuacji nauki. Victor, choć nie mówi, przejawia przejawy inteligencji. Itard chcąc sprawdzić, by Victor nabył moralność i poczucie sprawiedliwości, niesłusznie go karze. Eksperyment się udaje, co satysfakcjonuje lekarza. Podczas nieobecności Itard Victor niespostrzeżenie ucieka z domu błąkajac się po okolicy. Itard i Guerin są przekonani, ze chłopiec uciekł, ale wkrótce wraca samemu. Itard uznaje, że Victor przestał być zdziczały i ma szanse na rozwój.

Obsada

• Jean-Pierre Cargol – Victor z Aveyron
• François Truffaut – dr Jean Marc Gaspard Itard
• Françoise Seigner – madame Guérin
• Paul Villé – Remy
• Jean Dasté – prof. Philippe Pinel
• Pierre Fabre – pielęgniarz w instytucie
• Claude Miller – obywatel Lémeri
• Annie Miller – obywatelka Lémeri
• Nathan Miller – syn Lémerich
• René Levert – żandarm
• Jean Mandaroux – dr Gruault
• Mathieu Schiffman – Mathieu
• Jean Gruault – wizytator w instytucie
• Robert Cambourakis – myśliwy #1
• Jean-François Stévenin – myśliwy #2
• Gitt Magrini – wiejska kobieta

Źródło:

Produkcja

Rozwój

W 1962 roku François Truffaut chciał nakręcić film oparty na sztuce Cudotwórczyni; jednak Arthur Penn uzyskał już prawa i nakręcił ekranizację jeszcze w tym samym roku. W 1966 roku Truffaut przeczytał w Le Monde artykuł Luciena Malsona o dzikich dzieciach, zawierający 52 krótkich przykładów takich dzieci z lat 1344-1968. Truffaut był szczególnie zainteresowany historią Victora z Aveyron, dzikiego chłopca z końca XVIII wieku, i zaczął badać tę historię. Scenariusz filmu oparł na dwóch raportach napisanych przez doktora Itarda: jednym napisanym do Akademii Medycznej w 1801 roku i drugim napisanym do francuskiego ministra spraw wewnętrznych w 1806 roku, w którym wnioskował o dalsze finansowanie przez ministerstwo opiekunki Victora, Madame Guérin. Truffaut studiował również teksty medyczne i osoby głuchonieme, a także książki Marii Montessori i filmy dokumentalne o dzieciach autystycznych. Dziennik Itarda został wymyślony przez Truffauta i współscenarzystę Jeana Gruaulta, aby nadać bohaterowi bardziej bezpośredni głos w filmie.

Casting

Po rozważeniu kilku mało znanych aktorów Truffaut zdecydował się zagrać osobiście rolę doktora Itarda, aby móc bezpośrednio współpracować z dziecięcym aktorem grającym Victora, zamiast polegać na pośredniku. Po zakończeniu zdjęć do filmu powiedział, że miał „wrażenie, że nie grał roli, ale po prostu reżyserował film przed kamerą, a nie, jak zwykle, za nią”. Później powiedział, że „decyzja o zagraniu doktora Itarda była bardziej złożonym wyborem, niż mi się wówczas wydawało… to był pierwszy raz, kiedy utożsamiłem się z dorosłym, ojcem, do tego stopnia, że pod koniec montażu zadedykowałem film Jean-Pierre’owi Léaud, ponieważ ten fragment, ta zmiana stała się dla mnie całkowicie oczywista”. Truffaut później rozwinął autobiograficzne elementy filmu, mówiąc: „Myślę, że Itard to André Bazin i dziecięcy Truffaut”.

Truffaut miał większe trudności z obsadzeniem roli Victora, wiedząc, że chce dziecięcego aktora, który byłby zarówno utalentowany, jak i odpowiednio niezdyscyplinowany. Początkowo rozważał użycie nieznanego utalentowanego dziecka lub syna znanej gwiazdy, myśląc, że młodsza wersja kogoś takiego jak tancerz baletowy Rudolf Nureyev byłaby idealna. Nie mogąc znaleźć odpowiedniego aktora, zaangażował swojego asystenta do wyszukiwania młodych, dziko wyglądających chłopców w szkołach w Nîmes i Marsylii. Pewnego dnia jego asystent wypatrzył 12-letniego romskiego chłopca o imieniu Jean-Pierre Cargol i wysłał zdjęcie i wywiad z Cargolem z powrotem do Truffauta, który natychmiast zatrudnił Cargola, który okazał się siostrzeńcem znanego gitarzysty flamenco Manitasa de Platy.

Zdjęcia

Zdjęcia kręcono w plenerze w Aveyron we Francji od lipca do sierpnia 1969 roku, aby nie przerywać edukacji szkolnej Cargola. Był to pierwszy film Truffauta z hiszpańskim operatorem Néstorem Almendrosem, który później współpracował z Truffautem przy ośmiu kolejnych filmach. Film zawierał kilka odniesień do estetyki kina niemego, takich jak użycie migawki irysowej do zakończenia scen i filmowanie w czerni i bieli. Truffaut reżyserował debiutującego aktora Cargola, instruując go, aby udawał różne zwierzęta lub ludzi podczas określonych scen, takich jak „bądź jak pies”, „jak koń”, a nawet „jak Harpo Marx”. Podczas zdjęć Cargol otrzymał kamerę 8 mm i oświadczył, że zostanie „pierwszym cygańskim reżyserem”, mimo że swoją karierę filmową ograniczył do Dzikiego dziecka. Truffaut powiedział później, że podczas kręcenia filmu „zobaczył, że kino pomogło mu w ewolucji. Moim zdaniem różnica między Jean-Pierre'em Cargolem przed filmem a po nim jest zdumiewająca”. Truffaut napisał scenariusz sekwencji, w której Victor jest przedstawiony zmagający się z surowymi warunkami pogodowymi zimy na łonie natury, ale ograniczenia budżetowe zmusiły go do wycięcia tych scen. Film ma bardzo mało dialogów i jest w większości zdominowany przez narrację Itarda, co czyni go bliskim filmowi niememu. Użycie tęczówek w Victorze nie tylko wzmocniło pokrewieństwo filmu z kinem niemym, ale często symbolizowało wychodzenie Victora z ciemności i wchodzenie w nią. Muzykę do filmu zaaranżował Antoine Duhamel i składa się ona z muzyki Antonia Vivaldiego.

Zdałem sobie sprawę, że Dzikie dziecko jest powiązane zarówno z Czterystoma batami, jak i Fahrenheit 451. W Czterystu batach pokazałem dziecko, które tęskni za miłością, które dorasta bez czułości; w Fahrenheit 451 był to mężczyzna, który tęsknił za książkami, czyli kulturą. W przypadku Victora z Aveyron brakuje czegoś bardziej istotnego – języka”. — François Truffaut

Po zakończeniu zdjęć Truffaut zdał sobie sprawę, że Dzikie dziecko ma silny związek z jego pierwszym filmem Czterysta batów (1959), nie tylko ze względu na ukazanie sfrustrowanych dzieci, ale ponieważ odzwierciedlał jego doświadczenia ze współpracy z debiutującym wówczas aktorem Jean-Pierre’em Léaudem. Truffaut powiedział, że „w pewnym sensie na nowo przeżywał zdjęcia do Czterystu batów, podczas których wprowadził Jean-Pierre’a Léauda w świat kina. Zasadniczo nauczyłem go, czym jest kino”. Truffaut postanowił więc zadedykować film Léaudowi.

Truffaut uważał również realizację filmu za doświadczenie rozwijające się dla niego jako człowieka i jako filmowca, stwierdzając, że „do czasu Dzikiego dziecka, kiedy w moich filmach pojawiały się dzieci, identyfikowałem się z nimi, ale tutaj po raz pierwszy utożsamiłem się z dorosłym, ojcem”.

Po premierze filmu Truffaut powiedział reporterowi: „Nie chciałem jasno wyrażać swojego przesłania. Jest ono po prostu takie: człowiek jest niczym bez innych ludzi”.

Wydanie

Film trafił do francuskiej dystrybucji 26 lutego 1970 roku. Polska premiera odbyła się w wrześniu 1972 roku w podwójnym seansie z polskim reportażem Akcja (1972) Jerzego Surdela produkcji WFD.

Odbiór krytyczny

W artykule Zagadki człowieczeństwa na łamach „Filmu” wykazano, iż Rzeźnik (1970) i Dzikie dziecko mimo różnic i sposobie kręcenia występuje wspólny ton w zrozumieniu człowieczeństwa i uchwycenia granicy między ludzkimi reakcjami a instynktami animalistycznymi. Zwrócono również, że Truffaut nie epatował widza egzotyką Mowgliego z Księgi dżungli czy Tarzana.

Michel Capdenac w „Les Lettres Francaises” napisał, iż śledząc losy tytułowego bohatera widz jest świadkiem prehistorii człowieka oraz następujących rozwoju inteligencji i posługiwania się emocjami i językiem.

Zdzisław Hoffman dał pozytywna recenzję i opisał jako najbardziej pogodny z twórczości reżysera. Dostrzegł również, że Truffaut wyjątkowo dla siebie przedstawił w filmie banalne wydarzenia, pomimo ich egzotyki. Jednocześnie przez surowość obrazu i pozbawienie ornamentowych środków technicznych udowodnił, że „stać go na dzieło wolne od efekciarstwa” i uzmysłowił widowni, że „prawdziwe wzruszenie odczuwamy jako następstwo przeżycia intelektualnego, a nie rozkołysanych uczuć”.

Nagrody i nominacje

Rok	Nagroda	Kategoria	Nominowani	Wynik
1971	Francuski Syndykat Krytyków Filmowych	Nagroda Méliès	Dzikie dziecko	Wygrana
1971	Nagrody Laurel	Najlepszy film zagraniczny		Nominacja
1971	Nagrody Krajowej Rady ds. Przeglądów	Najlepszy reżyser	François Truffaut	Wygrana
		Najlepszy film nieanglojęzyczny	Dzikie dziecko	Wygrana
		Top najlepszych filmów nieanglojęzycznych		Wygrana
1970	Nagrody Narodowego Stowarzyszenia Krytyków Filmowych	Najlepszy film		3. miejsce
		Najlepszy reżyser	François Truffaut	2. miejsce
		Najlepszy scenariusz	Jean Gruault, François Truffaut	4. miejsce
		Najlepsze zdjęcia	Néstor Almendros	Wygrana

Analizy

Film Dzikie dziecko ukazał się w samym środku ery „dzieci kwiatów ”, która faworyzowała romantyczną ideę „szlachetnego dzikusa” ponad racjonalizmem i cywilizacją. Termin „szlachetny dzikus” wywodzi się z Podboju Granady Johna Drydena i Jeana-Jacquesa Rousseau, idei, że człowiek jest z natury dobry w swojej najbardziej pierwotnej formie, od dawna propagowanej przez romantyków i hipisów. Wielu widzów zinterpretowało film w ten sposób podczas pierwszej premiery, ale wielu krytyków i widzów zaczęło zauważać, że Truffaut zdawał się krytykować koncepcję „szlachetnego dzikusa” i opowiadać się po stronie racjonalistów. W materiale promocyjnym filmu Truffaut napisał: „Od Romulusa i Remusa przez Mowgliego i Tarzana, mężczyźni byli nieustannie zafascynowani opowieściami o dzieciach bestii. Być może w tych historiach o porzuconych niemowlętach, wychowanych przez wilki, niedźwiedzie lub małpy, widzą symbol niezwykłego przeznaczenia naszej rasy. Albo może po prostu skrywają tajemne pragnienie naturalnego istnienia”. Krytyczka filmowa Mireille Amiel była rozczarowana tym aspektem filmu i Truffautem, pytając: „Jak buntownik z Czterystu batów może postawić się obok ciemiężcy, nawet tak sympatycznego jak Itard?” i dodając: „zaskakujące jest to, że Truffaut jako filmowiec jest lepszy niż Truffaut jako człowiek i że możemy zaakceptować zainteresowanie i piękno tego filmu, jednocześnie gwałtownie sprzeciwiając się jego treści”. W filmie, gdy Victor zostaje odnaleziony po raz pierwszy, jest pokryty bliznami po konfliktach z innymi dzikimi zwierzętami, a interpretacja Truffauta jasno pokazuje, że cywilizacja, a zwłaszcza komunikacja międzyludzka, to o wiele lepsze życie dla Victora niż życie na wolności.

Bibliografia

• Don Allen: Finally Truffaut. Nowy Jork: Beaufort Books, 1985. ISBN 0-8253-0335-4. (pol.).
• Antoine de Baecque, Serge Toubiana: Truffaut: A Biography. Nowy Jork: Knopf, 1999. ISBN 0-375-40089-3. (ang.).
• Zdzisław Hoffman. Optymizm Truffauta. „Film”. 27 (41), 1972-10-08. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe. (pol.). 
• Idziemy do kina. „Film”. 27 (36), 1972-09-03. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe. (pol.). 
• Annette Insdorf: François Truffaut. Nowy Jork: Cambridge University Press, 1994. ISBN 0-521-47808-1. (ang.).
• Aleksander Jackiewicz. Zapiski krytyczne. Dzikus doktora Itard. „Film”. 25 (30), 1970-09-26. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe. (pol.). 
• Mol. Zagadki człowieczeństwa. „Film”. 25 (17), 1970-04-26. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe. (pol.). 
• James Monaco: The New Wave. Nowy Jork: Oxford University Press, 1976. ISBN 0-19-502246-7. (ang.).
• François Truffaut, Jean Gruault: The Wild Child. Linda Lewin, Christine Lémery (tłum.). Nowy Jork: Pocket Books, 1973, seria: Washington Square Press. ISBN 671-47893-1. (ang.).
• John Wakeman: World Film Directors. Cz. 2: 1945-1985. Nowy Jork: The H. W. Wilson Company, 1988. ISBN 0-8242-0763-7. (ang.).

Linki zewnętrzne

• Dzikie dziecko w bazie IMDb (ang.)
• Dzikie dziecko w bazie Filmweb