Przejdź do zawartości

Dzioborożec palawański

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dzioborożec palawański
Anthracoceros marchei[1]
Oustalet, 1885
Ilustracja
Para dzioborożców palawańskich na Palawanie
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

dzioborożcowe

Rodzina

dzioborożce

Rodzaj

Anthracoceros

Gatunek

dzioborożec palawański

Synonimy
  • Anthracoceros lemprieri R.B. Sharpe, 1885
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Zasięg występowania na tle Archipelagu Filipińskiego
Dzioborożec palawański – głowa

Dzioborożec palawański[3] (Anthracoceros marchei), lokalnie Talusi[4]gatunek dużego ptaka z rodziny dzioborożców (Bucerotidae)[5]. Endemit Filipin, narażony na wyginięcie. Gatunek słabo poznany[6].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego gatunek ten opisał Émile Oustalet w 1885 roku. Autor nadał gatunkowi nazwę Anthracoceros marchei[7], która obowiązuje do tej pory[3][8]. W tym samym roku gatunek opisał też Richard Bowdler Sharpe pod nazwą Anthracoceros lemprieri[9], ale jego opis ukazał się później i nazwa ta została uznana za młodszy synonim[4].

Jest to gatunek monotypowy[10][8].

Zasięg występowania

[edytuj | edytuj kod]

Naturalnie występuje na filipińskiej wyspie Palawan[11] i pięciu[12] okolicznych wyspach: Balabac, Busuanga[11], Calauit, Culion i Coron[13], będąc jedynym gatunkiem dzioborożca zamieszkującym te wyspy[6].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Średniej wielkości dzioborożec, z powodu małego ogona najmniejszy w rodzaju Anthracoceros. Fenotypowo zbliżony do dzioborożca białobrzuchego (Anthracoceros albirostris)[11], zbliżony również do dzioborożca czarnego i dzioborożca białodziobego[14]. Dorosły osobnik dorasta do ok. 55[15]–70 cm[13] i osiąga 700 g masy[13] (580–920 g)[15]. Ubarwienie piór czarne z ciemnozielonym połyskiem[11] w górnych partiach ciała[4], oprócz białego ogona i obwódki wokół oczu oraz białawego podgardla[13] – ubarwienie jest mocno zbliżone u obu płci[6]. Dudki lotek białawoszare[11]. U obu płci[11] dziób jasnożółty[13] lub kremowy z charakterystyczną dla rodziny dzioborożców[4] cylindryczną i bocznie spłaszczoną naroślą (czasem z wystającym rogiem na czubku)[6] zbudowaną z gąbczastej tkanki o dużej zawartości keratyny[16]. U podstawy żuchwy czarna plamka. Dymorfizm płciowy w zakresie tej narośli jest podobny jak u dzioborożca białobrzuchego. Skóra pod piórami jasnokredowoniebieska, u dorosłych osobników dodatkowo z czarną obwódką wokół oczu. Łapy i stopy czarnawe. Samce są większe od samic. Samce mają czerwonawobrązowe tęczówki, samice brązowe, a młode szare[11].

Biotop

[edytuj | edytuj kod]

Ptak leśny[13] i nadrzewny[17], występujący w wiecznie zielonych lasach, ale spotykany też w lasach namorzynowych, terenach uprawnych i zaroślach[18]. Spotykany na wszystkich piętrach lasu[19]. Przyczynia się do roznoszenia nasion[20].

Behawior

[edytuj | edytuj kod]

Osobniki dożywają ponad 9 lat[21]. Dobierają się w pary, rzadziej w grupy[6]. Pary gniazdują w dużych dziuplach w wyższych partiach drzew[19]. Dzioborożce palawańskie były często obiektem polowań na Palawanie, z tego powodu są płochliwe, jednak na Culionie nie były one obiektem polowań, stąd były mało płochliwe[19].

W celu ochrony przed drapieżnikami (m.in. wężami i kunami)[18], samica na okres wysiadywania jaja jest przez samca zamurowywana mieszanką błota, odchodów i nadtrawionych owoców[22] w dziupli w pniu dużego drzewa lub zamurowuje się sama[18]. Po 25–30 dniach wykluwają się 1–3 młode[18]. Młode przebywa w takim gnieździe ok. trzech miesięcy, póki nie osiągnie rozmiarów dorosłego osobnika i pełnej samodzielności[23]. W tym czasie samiec karmi samicę i młode przez szczelinę w ścianie[18]. Gatunek niemigrujący[21] (prawdopodobnie), jednak zajmowanie przez osobniki małego terytorium prawdopodobnie związane jest z fragmentacją naturalnych siedlisk[6].

Żywi się głównie owocami, a także owadami i jaszczurkami[18].

Status zagrożenia i ochrona

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek narażony na wyginięcie[2] przez wycinkę lasów[24] i ich defragmentację, kłusownictwo, nielegalny handel[13] i wydobycie surowców[18]. W drugiej dekadzie XXI w. jego populacja spadła co najmniej o 20%[13], do 2500–10000 osobników (2017 r.)[22]. Ze względu na wrażliwość na zmiany środowiska gatunek traktowany jako bioindykator[17].

Gatunek ten jest ujęty w II załączniku konwencji waszyngtońskiej (CITES)[25].

W związku z dużym ryzykiem wymarcia gatunku, w 2012 r. rozpoczęto program jego hodowli zachowawczej w ogrodach zoologicznych[13] (Wrocław, Pilzno i Ateny)[23]. W tym samym roku do wrocławskiego zoo przyjechała para dwuletnich ptaków: samica Sofia i samiec Avilon[26]. W 2016 r. we wrocławskim zoo udało się doprowadzić do wyklucia pierwszego na świecie pisklęcia w niewoli[13], w 2018 r. wyhodowano trzy pisklaki, a rok później jedno pisklę. Wrocławski ogród zoologiczny jest jedynym, w którym rozmnożono te ptaki. 90% światowej populacji żyjącej w zoo znajduje się we Wrocławiu[12].

Obecność w kulturze

[edytuj | edytuj kod]

W wierzeniach plemienia Tau-batu wiązany z gorączką lub śmiercią. W przypadku osiedlenia się ptaków tego gatunku w gospodarstwie, jego mieszkańcy wyprowadzali się i zakładali nowe domostwo w dużej odległości[14].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Anthracoceros marchei, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. a b Anthracoceros marchei, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  3. a b Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Bucerotidae Rafinesque, 1815 - dzioborożce - Hornbills (wersja: 2015-10-31). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-05-04].
  4. a b c d D. Lepage, Anthracoceros marchei (dzioborożec palawański) [online], Avibase [dostęp 2019-08-30].
  5. Calao de Palawan - Anthracoceros marchei - Palawan Hornbill [online], Oiseaux.net [dostęp 2019-08-30] (ang.).
  6. a b c d e f M. Kinnaird, Timothy G. O'Brien, The Ecology and Conservation of Asian Hornbills: Farmers of the Forest, University of Chicago Press, 2007, ISBN 978-0-226-43712-5 [dostęp 2019-08-30] (ang.).
  7. E. Oustalet. Description de deux espèces nouvelles faisant partie de la collection ornithologique du Muséum d'histoire naturelle de Paris. „Le Naturaliste”. 7, s. 108, 1885. (ang.). 
  8. a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Mousebirds, Cuckoo Roller, trogons, hoopoes, hornbills. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-05-04]. (ang.).
  9. R.B. Sharpe. Description of a new Species of Hornbill from the Island of Palawan. „Proceedings of the Zoological Society of London”, s. 446 + pl. XXVI, 1885. (ang.). 
  10. Kemp, A.C. & Boesman, P.: Palawan Hornbill (Anthracoceros marchei). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [dostęp 2020-05-04].
  11. a b c d e f g D.W. Frith, C.B. Frith, A systematic review of the hornbill genus Anthracoceros (Aves, Bucerotidae), „Zoological Journal of the Linnean Society”, 78 (1), 1983, s. 29–71, DOI10.1111/j.1096-3642.1983.tb00862.x, ISSN 0024-4082 [dostęp 2019-08-30] (ang.).
  12. a b Wrocławskie zoo jako jedyne na świecie rozmnożyło dzioborożca palawańskiego [online], Nauka w Polsce [dostęp 2019-09-01] (pol.).
  13. a b c d e f g h i j Czy Wrocław uratuje jednego z najrzadszych ptaków na świecie?. 2019-08-29. [dostęp 2019-08-29]. (pol.).
  14. a b Juan Carlos T. Gonzalez, Enumerating the Ethno-Ornithological Importance of Philippine Hornbills, „The Raffles Bulletin of Zoology”, 24, 2011, s. 149–161.
  15. a b Palawan Hornbill (Anthracoceros marchei) [online], www.hbw.com [dostęp 2019-08-29] (ang.).
  16. Niezwykły ptak wykluł się we wrocławskim zoo [online], www.rp.pl [dostęp 2019-08-30] (pol.).
  17. a b Dzioborożec palawański - Medianauka.pl [online], www.medianauka.pl [dostęp 2019-08-30] (pol.).
  18. a b c d e f g Palawan hornbill [online], Attica Park [dostęp 2019-08-30] (ang.).
  19. a b c Palawan Hornbill - Pictures and facts - Birds @ thewebsiteofeverything.com [online], thewebsiteofeverything.com [dostęp 2019-08-30].
  20. Cagan H. Sekercioglu, Increasing awareness of avian ecological function, „Trends in Ecology & Evolution”, 21 (8), 2006, s. 464–471, DOI10.1016/j.tree.2006.05.007, ISSN 0169-5347 [dostęp 2019-08-30].
  21. a b BirdLife International, Anthracoceros marchei, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2019-08-29] (ang.).
  22. a b Sensacja we wrocławskim zoo [online], www.nowa.zoo.wroclaw.pl, 20 czerwca 2017 [zarchiwizowane z adresu 2019-08-29] (pol.).
  23. a b Another breeding success! [online], www.zoo.wroclaw.pl, 10 lipca 2018 [zarchiwizowane z adresu 2019-08-29] (ang.).
  24. Andrew D. Johns, The use of primary and selectively logged rainforest by Malaysian hornbills (bucerotidae) and implications for their conservation, „Biological Conservation”, 40 (3), 1987, s. 179–190, DOI10.1016/0006-3207(87)90084-X, ISSN 0006-3207 [dostęp 2019-08-30].
  25. Anthracoceros marchei. [w:] Species+ [on-line]. UNEP-WCMC, CITES Secretariat. [dostęp 2022-11-12]. (ang.).
  26. Katarzyna Szyszko-Podgórska: Czy Wrocław uratuje jednego z najrzadszych ptaków na świecie? [w:] „Przyroda Polska” nr 977, październik 2019, s. 36–37

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]