Dzioborożec palawański
Anthracoceros marchei[1] | |||
Oustalet, 1885 | |||
Para dzioborożców palawańskich na Palawanie | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Infragromada | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
dzioborożec palawański | ||
Synonimy | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
Zasięg występowania | |||
Zasięg występowania na tle Archipelagu Filipińskiego |
Dzioborożec palawański[3] (Anthracoceros marchei), lokalnie Talusi[4] – gatunek dużego ptaka z rodziny dzioborożców (Bucerotidae)[5]. Endemit Filipin, narażony na wyginięcie. Gatunek słabo poznany[6].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego gatunek ten opisał Émile Oustalet w 1885 roku. Autor nadał gatunkowi nazwę Anthracoceros marchei[7], która obowiązuje do tej pory[3][8]. W tym samym roku gatunek opisał też Richard Bowdler Sharpe pod nazwą Anthracoceros lemprieri[9], ale jego opis ukazał się później i nazwa ta została uznana za młodszy synonim[4].
Jest to gatunek monotypowy[10][8].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Naturalnie występuje na filipińskiej wyspie Palawan[11] i pięciu[12] okolicznych wyspach: Balabac, Busuanga[11], Calauit, Culion i Coron[13], będąc jedynym gatunkiem dzioborożca zamieszkującym te wyspy[6].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Średniej wielkości dzioborożec, z powodu małego ogona najmniejszy w rodzaju Anthracoceros. Fenotypowo zbliżony do dzioborożca białobrzuchego (Anthracoceros albirostris)[11], zbliżony również do dzioborożca czarnego i dzioborożca białodziobego[14]. Dorosły osobnik dorasta do ok. 55[15]–70 cm[13] i osiąga 700 g masy[13] (580–920 g)[15]. Ubarwienie piór czarne z ciemnozielonym połyskiem[11] w górnych partiach ciała[4], oprócz białego ogona i obwódki wokół oczu oraz białawego podgardla[13] – ubarwienie jest mocno zbliżone u obu płci[6]. Dudki lotek białawoszare[11]. U obu płci[11] dziób jasnożółty[13] lub kremowy z charakterystyczną dla rodziny dzioborożców[4] cylindryczną i bocznie spłaszczoną naroślą (czasem z wystającym rogiem na czubku)[6] zbudowaną z gąbczastej tkanki o dużej zawartości keratyny[16]. U podstawy żuchwy czarna plamka. Dymorfizm płciowy w zakresie tej narośli jest podobny jak u dzioborożca białobrzuchego. Skóra pod piórami jasnokredowoniebieska, u dorosłych osobników dodatkowo z czarną obwódką wokół oczu. Łapy i stopy czarnawe. Samce są większe od samic. Samce mają czerwonawobrązowe tęczówki, samice brązowe, a młode szare[11].
Biotop
[edytuj | edytuj kod]Ptak leśny[13] i nadrzewny[17], występujący w wiecznie zielonych lasach, ale spotykany też w lasach namorzynowych, terenach uprawnych i zaroślach[18]. Spotykany na wszystkich piętrach lasu[19]. Przyczynia się do roznoszenia nasion[20].
Behawior
[edytuj | edytuj kod]Osobniki dożywają ponad 9 lat[21]. Dobierają się w pary, rzadziej w grupy[6]. Pary gniazdują w dużych dziuplach w wyższych partiach drzew[19]. Dzioborożce palawańskie były często obiektem polowań na Palawanie, z tego powodu są płochliwe, jednak na Culionie nie były one obiektem polowań, stąd były mało płochliwe[19].
W celu ochrony przed drapieżnikami (m.in. wężami i kunami)[18], samica na okres wysiadywania jaja jest przez samca zamurowywana mieszanką błota, odchodów i nadtrawionych owoców[22] w dziupli w pniu dużego drzewa lub zamurowuje się sama[18]. Po 25–30 dniach wykluwają się 1–3 młode[18]. Młode przebywa w takim gnieździe ok. trzech miesięcy, póki nie osiągnie rozmiarów dorosłego osobnika i pełnej samodzielności[23]. W tym czasie samiec karmi samicę i młode przez szczelinę w ścianie[18]. Gatunek niemigrujący[21] (prawdopodobnie), jednak zajmowanie przez osobniki małego terytorium prawdopodobnie związane jest z fragmentacją naturalnych siedlisk[6].
Żywi się głównie owocami, a także owadami i jaszczurkami[18].
Status zagrożenia i ochrona
[edytuj | edytuj kod]Gatunek narażony na wyginięcie[2] przez wycinkę lasów[24] i ich defragmentację, kłusownictwo, nielegalny handel[13] i wydobycie surowców[18]. W drugiej dekadzie XXI w. jego populacja spadła co najmniej o 20%[13], do 2500–10000 osobników (2017 r.)[22]. Ze względu na wrażliwość na zmiany środowiska gatunek traktowany jako bioindykator[17].
Gatunek ten jest ujęty w II załączniku konwencji waszyngtońskiej (CITES)[25].
W związku z dużym ryzykiem wymarcia gatunku, w 2012 r. rozpoczęto program jego hodowli zachowawczej w ogrodach zoologicznych[13] (Wrocław, Pilzno i Ateny)[23]. W tym samym roku do wrocławskiego zoo przyjechała para dwuletnich ptaków: samica Sofia i samiec Avilon[26]. W 2016 r. we wrocławskim zoo udało się doprowadzić do wyklucia pierwszego na świecie pisklęcia w niewoli[13], w 2018 r. wyhodowano trzy pisklaki, a rok później jedno pisklę. Wrocławski ogród zoologiczny jest jedynym, w którym rozmnożono te ptaki. 90% światowej populacji żyjącej w zoo znajduje się we Wrocławiu[12].
Obecność w kulturze
[edytuj | edytuj kod]W wierzeniach plemienia Tau-batu wiązany z gorączką lub śmiercią. W przypadku osiedlenia się ptaków tego gatunku w gospodarstwie, jego mieszkańcy wyprowadzali się i zakładali nowe domostwo w dużej odległości[14].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Anthracoceros marchei, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Anthracoceros marchei, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Bucerotidae Rafinesque, 1815 - dzioborożce - Hornbills (wersja: 2015-10-31). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-05-04].
- ↑ a b c d D. Lepage , Anthracoceros marchei (dzioborożec palawański) [online], Avibase [dostęp 2019-08-30] .
- ↑ Calao de Palawan - Anthracoceros marchei - Palawan Hornbill [online], Oiseaux.net [dostęp 2019-08-30] (ang.).
- ↑ a b c d e f M. Kinnaird , Timothy G. O'Brien , The Ecology and Conservation of Asian Hornbills: Farmers of the Forest, University of Chicago Press, 2007, ISBN 978-0-226-43712-5 [dostęp 2019-08-30] (ang.).
- ↑ E. Oustalet. Description de deux espèces nouvelles faisant partie de la collection ornithologique du Muséum d'histoire naturelle de Paris. „Le Naturaliste”. 7, s. 108, 1885. (ang.).
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Mousebirds, Cuckoo Roller, trogons, hoopoes, hornbills. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-05-04]. (ang.).
- ↑ R.B. Sharpe. Description of a new Species of Hornbill from the Island of Palawan. „Proceedings of the Zoological Society of London”, s. 446 + pl. XXVI, 1885. (ang.).
- ↑ Kemp, A.C. & Boesman, P.: Palawan Hornbill (Anthracoceros marchei). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [dostęp 2020-05-04].
- ↑ a b c d e f g D.W. Frith , C.B. Frith , A systematic review of the hornbill genus Anthracoceros (Aves, Bucerotidae), „Zoological Journal of the Linnean Society”, 78 (1), 1983, s. 29–71, DOI: 10.1111/j.1096-3642.1983.tb00862.x, ISSN 0024-4082 [dostęp 2019-08-30] (ang.).
- ↑ a b Wrocławskie zoo jako jedyne na świecie rozmnożyło dzioborożca palawańskiego [online], Nauka w Polsce [dostęp 2019-09-01] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j Czy Wrocław uratuje jednego z najrzadszych ptaków na świecie?. 2019-08-29. [dostęp 2019-08-29]. (pol.).
- ↑ a b Juan Carlos T. Gonzalez , Enumerating the Ethno-Ornithological Importance of Philippine Hornbills, „The Raffles Bulletin of Zoology”, 24, 2011, s. 149–161 .
- ↑ a b Palawan Hornbill (Anthracoceros marchei) [online], www.hbw.com [dostęp 2019-08-29] (ang.).
- ↑ Niezwykły ptak wykluł się we wrocławskim zoo [online], www.rp.pl [dostęp 2019-08-30] (pol.).
- ↑ a b Dzioborożec palawański - Medianauka.pl [online], www.medianauka.pl [dostęp 2019-08-30] (pol.).
- ↑ a b c d e f g Palawan hornbill [online], Attica Park [dostęp 2019-08-30] (ang.).
- ↑ a b c Palawan Hornbill - Pictures and facts - Birds @ thewebsiteofeverything.com [online], thewebsiteofeverything.com [dostęp 2019-08-30] .
- ↑ Cagan H. Sekercioglu , Increasing awareness of avian ecological function, „Trends in Ecology & Evolution”, 21 (8), 2006, s. 464–471, DOI: 10.1016/j.tree.2006.05.007, ISSN 0169-5347 [dostęp 2019-08-30] .
- ↑ a b BirdLife International, Anthracoceros marchei, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2019-08-29] (ang.).
- ↑ a b Sensacja we wrocławskim zoo [online], www.nowa.zoo.wroclaw.pl, 20 czerwca 2017 [zarchiwizowane z adresu 2019-08-29] (pol.).
- ↑ a b Another breeding success! [online], www.zoo.wroclaw.pl, 10 lipca 2018 [zarchiwizowane z adresu 2019-08-29] (ang.).
- ↑ Andrew D. Johns , The use of primary and selectively logged rainforest by Malaysian hornbills (bucerotidae) and implications for their conservation, „Biological Conservation”, 40 (3), 1987, s. 179–190, DOI: 10.1016/0006-3207(87)90084-X, ISSN 0006-3207 [dostęp 2019-08-30] .
- ↑ Anthracoceros marchei. [w:] Species+ [on-line]. UNEP-WCMC, CITES Secretariat. [dostęp 2022-11-12]. (ang.).
- ↑ Katarzyna Szyszko-Podgórska: Czy Wrocław uratuje jednego z najrzadszych ptaków na świecie? [w:] „Przyroda Polska” nr 977, październik 2019, s. 36–37
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).