Dzwonczyn

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dzwonczyn
Ilustracja
Dzwonczyn trawolistny
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

dzwonkowate

Rodzaj

dzwonczyn

Nazwa systematyczna
Edraianthus Alph. de Candolle in Meisner
Pl. Vasc. Gen. 2: 149. 18-24 Aug 1839[3]
Typ nomenklatoryczny

E. graminifolius (L.) A.DC.[3]

Synonimy
  • Halacsyella Janch.
  • Hedraeanthus Griseb.
  • Hedranthus Rupr.
  • Pilorea Raf.
  • Protoedraianthus (Lakusic) Lakusic[4]
Dzwonczyn niski

Dzwonczyn[5] (Edraianthus A.DC.) – rodzaj roślin z rodziny dzwonkowatych. Obejmuje w zależności od ujęcia od 10[6]–13 gatunków[7][8] do 22[4]–28[6] gatunków. Wszystkie występują w południowo-wschodniej Europie – na Półwyspie Bałkańskim (na północy sięgając po południowe Karpaty[6]), Apenińskim i na Sycylii[4]. Większość to endemity niewielkich obszarów (stenoendemity) na Bałkanach[8] (czasem znane tylko z jednej lokalizacji, jak np. opisany w 2013 roku E. canescens[9]). Rosną w naturze zwykle na terenach górskich[10], na skałach wapiennych[11].

Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne w ogrodach skalnych, przy czym najbardziej popularnym w uprawie jest dzwonczyn trawolistny E. graminifolius[7].

Nazwa naukowa rodzaju utworzona została z greckich słów hedraios (siedzący) i anthos (kwiat)[6].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Dzwonczyn trawolistny
Pokrój
Rośliny zielne o pędach licznych, często drewniejących u nasady[10], poza tym nierozgałęzionych[6]. Wyrastają one z tęgiego i rozgałęzionego kłącza[6] i często rozkładają się koliście wokół niego niczym szprychy koła[12].
Liście
Zwykle równowąskie (do 4, rzadziej 5 mm szerokości[6]), zebrane w przyziemne rozety i rozmieszczone wzdłuż łodyg[10][6], siedzące[6].
Kwiaty
Wyrastają pojedynczo na szczycie pędu lub skupione w gęste kwiatostany wsparte podsadkami, zwykle dłuższymi od kwiatów, orzęsionymi i podobnymi do liści[10]. Kwiaty promieniste, siedzące lub krótkoszypułkowe[11] osiągają od 1 do 3, rzadziej 4 cm długości[6]. Kielich trwały, składa się z 5 zrośniętych działek, zakończony 5 owłosionymi na brzegach łatkami[10]. Korona niebieska, lawendowa lub biała[6] tworzona jest przez 5 płatków, zrośniętych w dzwonkowaty lub rurkowaty kształt. Płatki rozdzielone są do połowy lub na 1/3 długości i rozpostarte. Pręcików jest 5, o nitkach rozrośniętych u nasady. Zalążnia jest dolna, szyjka słupka krótka, zwieńczona 2–3-łatkowym znamieniem[10].
Owoce
Torebki kulistawe, jajowate lub kanciaste, spłaszczone na szczycie, wewnątrz z dwiema lub trzema komorami[10]. Otwierają się pękając nieregularnie[7].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna

Rodzaj w obrębie rodziny dzwonkowatych Campanulaceae klasyfikowany do podrodziny Campanuloideae[13]. Rośliny z tego rodzaju są bardzo podobne do przedstawicieli rodzaju walenbergia Wahlenbergia z półkuli południowej (różnią się nieregularnie pękającą torebką i równowąskimi liśćmi)[7] i pierwotnie opisywane były jako sekcja w obrębie tego taksonu (Wahlenbergia sect. Edraiantha Alph. de Candolle)[3]. W XX wieku zaproponowano wyodrębnienie części gatunków w osobny rodzaj Protoedraianthus, ale badania molekularne wykazały, że rośliny te zagnieżdżone są w obrębie rodzaju Edraianthus[6]. Zaliczany tu z kolei czasem dzwonczyn gruziński E. owerinianus (Rupr.) Boiss. uznawany jest współcześnie za przedstawiciela innego, monotypowego rodzaju jako Muehlbergella oweriana (Rupr.) Feer[5][14]. Odrębność tego taksonu potwierdzona została w badaniach molekularnych. Edraianthus jest blisko spokrewniony z rodzajem dzwonek Campanula[6].

Wykaz gatunków[4][5][10]

Uprawa[edytuj | edytuj kod]

Wymagania
Stanowiska słoneczne i ciepłe, na glebie mineralnej i przepuszczalnej. Zimą dobrze znoszą mrozy, ale źle nadmiar wilgoci[10].
Rozmnażanie
Zwykle przez wysiew nasion. Wiosną możliwe jest też mnożenie wegetatywne przez sadzonkowanie pędów[10].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-10-07] (ang.).
  3. a b c Edraianthus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-10-07].
  4. a b c d Edraianthus A.DC.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-10-07].
  5. a b c Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 74-75. ISBN 978-83-925110-5-2.
  6. a b c d e f g h i j k l m Saša Stefanović, Dmitar Lakušić, Maria Kuzmina, Safer Međedović, Kit Tan, Vladimir Stevanović. Molecular phylogeny of Edraianthus (Grassy Bells; Campanulaceae) based on non‐coding plastid DNA sequences. „Molecular Phylogenetics”. 57, 2, s. 452-475, 2008. DOI: 10.2307/25066015. 
  7. a b c d David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 321, DOI10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  8. a b Boštjan Surina, Tamara Rakić, S. Stefanović, V. Stevanovic, D. Lakusic. One New Species of the Genus Edraianthus, and a Change in Taxonomic Status for Edraianthus serpyllifolius f. Pilosulus (Campanulaceae) from the Balkan Peninsula. „Systematic Botany”. 34, 3, s. 602–608, 2009. 
  9. Dmitar Lakušić, Marjan Niketić, Tamara Rakić, Vladimir Stevanović. Edraianthus canescens (Campanulaceae), a new species from the Central Balkan peninsula. „Phytotaxa”. 118, 1, s. 22–28, 2013. DOI: 10.11646/phytotaxa.118.1.3. 
  10. a b c d e f g h i j Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin tom I, A-J. Poznań: Zysk i S-ka, 2011, s. 333-334. ISBN 978-83-7506-845-0.
  11. a b Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., Moore D.M., Valentine D.H., Walters S.M., Webb D.A.: Flora Europaea. Vol. 4. Cambridge, London, New York, Melbourne: Cambridge University Press, 1984, s. 99. ISBN 0-521-08717-1.
  12. Kristl Walek: Edraianthus pumilio. Ottawa Valley Rock Garden & Horticultural Society. [dostęp 2020-10-08]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  13. Genus: Edraianthus A. DC.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-10-07].
  14. Edraianthus owerinianus (Rupr.) Boiss.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2020-10-07].