Dzwonczyn
| ||
 Dzwonczyn trawolistny | ||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | Euphyllophyta | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Klad | astrowe | |
| Rząd | astrowce | |
| Rodzina | dzwonkowate | |
| Rodzaj | dzwonczyn | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Edraianthus Alph. de Candolle in Meisner Pl. Vasc. Gen. 2: 149. 18-24 Aug 1839[2] | ||
| Typ nomenklatoryczny | ||
| E. graminifolius (L.) A.DC.[2] | ||
| Synonimy | ||
| ||
Dzwonczyn[4] (Edraianthus A.DC.) – rodzaj roślin z rodziny dzwonkowatych. Obejmuje w zależności od ujęcia od 10[5]–13 gatunków[6][7] do 22[3]–28[5] gatunków. Wszystkie występują w południowo-wschodniej Europie – na Półwyspie Bałkańskim (na północy sięgając po południowe Karpaty[5]), Apenińskim i na Sycylii[3]. Większość to endemity niewielkich obszarów (stenoendemity) na Bałkanach[7] (czasem znane tylko z jednej lokalizacji, jak np. opisany w 2013 roku E. canescens[8]). Rosną w naturze zwykle na terenach górskich[9], na skałach wapiennych[10].
Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne w ogrodach skalnych, przy czym najbardziej popularnym w uprawie jest dzwonczyn trawolistny E. graminifolius[6].
Nazwa naukowa rodzaju utworzona została z greckich słów hedraios (siedzący) i anthos (kwiat)[5].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Rośliny zielne o pędach licznych, często drewniejących u nasady[9], poza tym nierozgałęzionych[5]. Wyrastają one z tęgiego i rozgałęzionego kłącza[5] i często rozkładają się koliście wokół niego niczym szprychy koła[11].
- Liście
- Zwykle równowąskie (do 4, rzadziej 5 mm szerokości[5]), zebrane w przyziemne rozety i rozmieszczone wzdłuż łodyg[9][5], siedzące[5].
- Kwiaty
- Wyrastają pojedynczo na szczycie pędu lub skupione w gęste kwiatostany wsparte podsadkami, zwykle dłuższymi od kwiatów, orzęsionymi i podobnymi do liści[9]. Kwiaty promieniste, siedzące lub krótkoszypułkowe[10] osiągają od 1 do 3, rzadziej 4 cm długości[5]. Kielich trwały, składa się z 5 zrośniętych działek, zakończony 5 owłosionymi na brzegach łatkami[9]. Korona niebieska, lawendowa lub biała[5] tworzona jest przez 5 płatków, zrośniętych w dzwonkowaty lub rurkowaty kształt. Płatki rozdzielone są do połowy lub na 1/3 długości i rozpostarte. Pręcików jest 5, o nitkach rozrośniętych u nasady. Zalążnia jest dolna, szyjka słupka krótka, zwieńczona 2–3-łatkowym znamieniem[9].
- Owoce
- Torebki kulistawe, jajowate lub kanciaste, spłaszczone na szczycie, wewnątrz z dwiema lub trzema komorami[9]. Otwierają się pękając nieregularnie[6].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja systematyczna
Rodzaj w obrębie rodziny dzwonkowatych Campanulaceae klasyfikowany do podrodziny Campanuloideae[12]. Rośliny z tego rodzaju są bardzo podobne do przedstawicieli rodzaju walenbergia Wahlenbergia z półkuli południowej (różnią się nieregularnie pękającą torebką i równowąskimi liśćmi)[6] i pierwotnie opisywane były jako sekcja w obrębie tego taksonu (Wahlenbergia sect. Edraiantha Alph. de Candolle[2]. W XX wieku zaproponowano wyodrębnienie części gatunków w osobny rodzaj Protoedraianthus, ale badania molekularne wykazały, że rośliny te zagnieżdżone są w obrębie rodzaju Edraianthus[5]. Zaliczany tu z kolei czasem dzwonczyn gruziński E. owerinianus (Rupr.) Boiss. uznawany jest współcześnie za przedstawiciela innego, monotypowego rodzaju jako Muehlbergella oweriana (Rupr.) Feer[4][13]. Odrębność tego taksonu potwierdzona została w badaniach molekularnych. Edraianthus jest blisko spokrewniony z rodzajem dzwonek Campanula[5].
- Edraianthus australis (Wettst.) Lakusic ex Greuter, Burdet & G.Long
- Edraianthus caespitosus F.K.Mey.
- Edraianthus canescens D.Lakusic, Niketic & Stevan.
- Edraianthus dalmaticus (A.DC.) A.DC. – dzwonczyn dalmacki
- Edraianthus dinaricus (A.Kern.) Wettst. – dzwonczyn dynarski
- Edraianthus glisicii Cernjavski & Soska
- Edraianthus graminifolius (L.) A.DC. ex Meisn. – dzwonczyn trawolistny
- Edraianthus hercegovinus K.Malý
- Edraianthus horvatii Lakusic
- Edraianthus × intermedius Degen
- Edraianthus × lakusicii Stevan. & D.Lakusic
- Edraianthus × murbeckii Wettst.
- Edraianthus niveus Beck
- Edraianthus parnassicus (Boiss. & Spruner) Halácsy
- Edraianthus pilosulus (Beck) Surina & D.Lakusic
- Edraianthus pubescens F.K.Mey.
- Edraianthus pulevicii Surina & D.Lakusic
- Edraianthus pumilio (Port. ex Schult.) A.DC. – dzwonczyn niski
- Edraianthus serbicus (A.Kern.) Petrovic
- Edraianthus serpyllifolius (Vis.) A.DC. – dzwonczyn macierzankowy
- Edraianthus stankovicii (Lakusic) D.Lakusic & Surina
- Edraianthus sutjeskae Lakusic
- Edraianthus tarae Lakusic
- Edraianthus tenuifolius (A.DC.) A.DC. – dzwonczyn wąskolistny
- Edraianthus wettsteinii Halácsy & Bald.
Uprawa[edytuj | edytuj kod]
- Wymagania
- Stanowiska słoneczne i ciepłe, na glebie mineralnej i przepuszczalnej. Zimą dobrze znoszą mrozy, ale źle nadmiar wilgoci[9].
- Rozmnażanie
- Zwykle przez wysiew nasion. Wiosną możliwe jest też mnożenie wegetatywne przez sadzonkowanie pędów[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-10-07] (ang.).
- ↑ a b c Edraianthus. W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-10-07].
- ↑ a b c d Edraianthus A.DC.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-10-07].
- ↑ a b c Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 74-75. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Saša Stefanović, Dmitar Lakušić, Maria Kuzmina, Safer Međedović, Kit Tan, Vladimir Stevanović. Molecular phylogeny of Edraianthus (Grassy Bells; Campanulaceae) based on non‐coding plastid DNA sequences. „Molecular Phylogenetics”. 57, 2, s. 452-475, 2008. DOI: 10.2307/25066015.
- ↑ a b c d David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 321. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b Boštjan Surina, Tamara Rakić, S. Stefanović, V. Stevanovic, D. Lakusic. One New Species of the Genus Edraianthus, and a Change in Taxonomic Status for Edraianthus serpyllifolius f. Pilosulus (Campanulaceae) from the Balkan Peninsula. „Systematic Botany”. 34, 3, s. 602–608, 2009.
- ↑ Dmitar Lakušić, Marjan Niketić, Tamara Rakić, Vladimir Stevanović. Edraianthus canescens (Campanulaceae), a new species from the Central Balkan peninsula. „Phytotaxa”. 118, 1, s. 22–28, 2013. DOI: 10.11646/phytotaxa.118.1.3.
- ↑ a b c d e f g h i j Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin tom I, A-J. Poznań: Zysk i S-ka, 2011, s. 333-334. ISBN 978-83-7506-845-0.
- ↑ a b Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., Moore D.M., Valentine D.H., Walters S.M., Webb D.A.: Flora Europaea. Vol. 4. Cambridge, London, New York, Melbourne: Cambridge University Press, 1984, s. 99. ISBN 0-521-08717-1.
- ↑ Kristl Walek: Edraianthus pumilio. Ottawa Valley Rock Garden & Horticultural Society. [dostęp 2020-10-08]. [zarchiwizowane z tego adresu].
- ↑ Genus: Edraianthus A. DC.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-10-07].
- ↑ Edraianthus owerinianus (Rupr.) Boiss.. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2020-10-07].