Dźati
Dźati (sanskryt जाति, „urodzenie”, ang. jati) – element systemu stratyfikacji społecznej w Indiach, określany nie do końca poprawnie terminem kasta. Wyższym w randze, odnoszącym się do stanów społecznych w Indiach, jest termin warna. Bóstwo opiekuńcze dla konkretnej dźati to dźatidewata[1].
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
Źródłosłów dla pojęcia dźati wywodzi się od czasownika dźan – urodzić się[2]. Jego znaczenie dosłowne podaje się jako urodzenie, ród , rodzaj[3].
Liczba dźati[edytuj | edytuj kod]
Podział na dźati jest w Indiach bardzo rozbudowany. Istnieje około 6-10 tysięcy dźati, chociaż zdaniem niektórych badaczy liczba ta oscyluje wokół wielkości 100 tysięcy[4].
Dźati dzielą się na podkasty i te dopiero stanowią endogamiczne kasty w rozumieniu potocznym człowieka Zachodu. Dźati bywają podzielone w Indiach nawet na kilkaset podkast[5].
Stąd mówić można o około 3 000 dźati i równocześnie o istnieniu 25 000 podgrup w tych pierwszych (podkast)[6].
System dźadźamani[edytuj | edytuj kod]
Charakterystyczną sytuacją, jaka zachodzi w tradycyjnym systemie dźati jest podział prac: niektóre były dozwolone, inne powodowały zanieczyszczenie danej osoby i musiały być zlecane członkowi innej (niższej) dźati (i zarazem profesji). Zamawiający wykonanie usługi to „dźadźaman”, podejmujący się czynności to „pradźa”[7]. System poza czynnościami niedozwolonymi z uwagi na status dźati zainteresowanego, obejmuje również posługi charakterystyczne dla konkretnych dźati: dany bramin korzysta z usług golibrody, który podczas uroczystości rodzinnych zatrudnia tego lub innego bramina[8].
Rozłam[edytuj | edytuj kod]
Podział dźati może nastąpić gdy część jej społeczności[9]:
- zmieni miejsce zamieszkania
- zaprzestanie uznawać obowiązujące nakazy rytualne kast
- rozpocznie przestrzeganie nowego nakazu rytualnego, zapożyczonego od np. wyższej kasty
- zmieni rodzaj pracy zarobkowej
- zostanie wydalona z kasty macierzystej za naruszenia (np. niedopuszczalne kontakty seksualne z przedstawicielami innych kast)
- odejdzie na skutek nierozwiązanego sporu wewnątrzkastowego.
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
Nazwa dźati do której przynależy z urodzenia dany hindus występuje najczęściej jak składnik jego nazwiska. Znane postacie:
- Mohandas Karamchand Gandhi: gāndhi – dźati z warny wajśjów gudźarackich
- Jawaharlal Nehru: neh(a)rū – dźati z warny braminów kaszmirskich[3].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ 2. Świat i symbolika istot nadnaturalnych. W: Dagnosław Demski: Obrazy hinduizmu. Kultura i religia oczami radżputów i pasterzy. Jolanta Kowalska (red. tomu). Wyd. 1. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2007, s. 144,150, seria: Biblioteka Etnografii Polskiej , tom nr 57. ISBN 978-83-89499-46-2.
- ↑ Hinduizm jako warnaśramadharma. Warstwy społeczne i okresy życia. W: Monika Tworuschka, Udo Tworuschka: Religie świata. Michał Dobrzański (tł.), Grzegorz Polak (uzup.). Wyd. 1. T. V: Hinduizm. Warszawa: Agora SA, 2009, s. 16, seria: Biblioteka Gazety Wyborczej. ISBN 978-83-7552-558-8.
- ↑ a b Andrzej Ługowski: Warna. W: Tadeusz Herrmann, Joanna Jurewicz, Bogusław Jan Koc, Andrzej Ługowski: Mały słownik klasycznej myśli indyjskiej. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 1992, s. 120. ISBN 83-900523-2-6.
- ↑ Jakub Zajączkowski: Indie w stosunkach międzynarodowych. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, 2008, s. 92. ISBN 978-83-7383-277-0.
- ↑ I. Hinduistyczny system społeczny. W: Max Weber: Dzieła zebrane z socjologii religii. Etyka gospodarcza religii światowych. Grzegorz Sowiński (tł.). Wyd. 1. T. II. Hinduizm i buddyzm. Kraków: Zakład Wydawniczy >>NOMOS<<, 2000, s. 45. ISBN 83-88508-11-3.
- ↑ Henrich von Stietencron, Hinduizm, Leon Żylicz (tłum.) Wydawnictwo Akademickie Dialog 2010, s. 96
- ↑ Podział pracy. W: Louis Dumont: Homo hierarchicus. System kastowy i jego implikacje. Anna Lebeuf (tł.), Tomasz Sikora (red.nauk.). Wyd. 1. Kraków: Zakład wydawniczy >>NOMOS<<, 2009, s. 165, seria: Classica Religiologica. ISBN 978-83-60490-54-9. OCLC 750773420.
- ↑ Podział pracy. W: Louis Dumont: Homo hierarchicus. System kastowy i jego implikacje. Anna Lebeuf (tł.), Tomasz Sikora (red.nauk.). Wyd. 1. Kraków: Zakład wydawniczy >>NOMOS<<, 2009, s. 168, seria: Classica Religiologica. ISBN 978-83-60490-54-9. OCLC 750773420.
- ↑ I. Hinduistyczny system społeczny. W: Max Weber: Dzieła zebrane z socjologii religii. Etyka gospodarcza religii światowych. Grzegorz Sowiński (tł.). Wyd. 1. T. II. Hinduizm i buddyzm. Kraków: Zakład Wydawniczy >>NOMOS<<, 2000, s. 97-99. ISBN 83-88508-11-3.