Dźńaneśwar

Dźńaneśwar

Wejście do świątyni Dźńaneśwara w Alandi

Dźńaneśwara (marathi: ज्ञानेश्वर, trl. dźńāneśwar, ang. Dnyaneshwar) (ok. 1275–1296) – indyjski filozof, mistyk, jogin i święty hinduistyczny. Pierwszy wielki poeta tworzący w języku Marathów – marathi.

Inne imiona

Nieco odmienne formy brzmienia od sanskryckiego imienia świętego, spotyka się w języku marathi. Jednakże oscylują one wokół terminów: iśwara, dźńana i dewa:

• Dźńaneśwar
• Dźńanadewa – trl. jñānadeva
• Dźńanoba – trl. jñānoba
• Dnjaneśwar
• Dnjandew.

Życiorys

Dźńaneśwara urodził się około 1275 w Apegaon (obecnie w zachodnioindyjskim stanie Maharasztra) w rodzinie powiązanej z tradycją śiwaicką. Rodzeństwo to starszy brat Niwryttinatha, młodszy brat Sopanadewa, siostra Muktabai. Tradycja głosi że cała ta czwórka była manifestacjami hinduistycznych bóstw:

• Śiwa ⇒ Niwryttinatha,
• Wisznu ⇒ Dźńaneśwara,
• Brahma ⇒ Sopanadewa,
• Ćitkala ⇒ Muktabai.

Już jako nastolatek zyskał uznanie jako guru i tworzył dzieła filozoficzne. Możliwe, że przebywał na dworze radży Ramadewy Rao w Dewagiri. W drodze do sławnego lokalnego miejsca pielgrzymkowego – świątyni Withoby w Pandharpur, około roku 1293, napotkał Namadewę. Razem kontynuowali wędrówkę po Indiach, szerząc kult Witthali i saguniczną tradycje santów.

W 1296, w wieku dwudziestu jeden lat, podjął decyzję o zakończeniu ziemskiego życia i pogrążył się w samadhi. Miejsce odejścia to Alandi, gdzie do dziś kultem otacza się świątynię „grobu” – sandźiwansamadhi Dźńaneśwara. Istnienie drugiej takiej świątyni w Apegaon, miejscu urodzin, niektóre źródła uznają za argument o istnieniu dwóch Dźńaneśwarów.

Droga duchowa

• Dźńaneśwara urodził się w rodzinie powiązanej z tradycją nathów.
• Był wyznawcą Kryszny, w tym szczególnie Witthala identyfikowanego z Kryszną.
• Za swoich guru uważał postacie o imionach: Matsjendranatha, Goraksza, Gahininath, Niwrytinath.
• Wielbił Krysznę w postaci osobistego ziemskiego guru. Pojmował samego boga Krysznę jako guru najwyższego.
• Został zainicjowany do tradycji nathów, jednak krytycznie wyrażał się o stosowanych przez ten nurt technik i rytuałów.

Dzieła

Święty tworzył w językach marathi i hindi:

• Dźńaneśwari (Bhawarthadipika, Objaśnienie kształtów bytu)
• Amrytanubhawa (Anubhawamryta, Nektar poznania, Doświadczenie nieśmiertelności)
• abhangi.

Doktryna

• Poglądy Dźńaneśwara stanowią syntezę filozoficzną, której elementy wyjściowe to:
  • tradycja nathów
  • śiwaizm kaszmirski (Śiwasutry)
  • adwajtawedanta
  • upaniszady
  • Jogawasisztha
• Absolut Amrytanubhawa przedstawia jako dwie wzajemnie uzupełniające się zasady i świadomości: Śiwa i Śakti, które kreują i utrzymują i unicestwiają świat.

Kiedy stwarzają realny świat, jest to wyraz ich miłości. Każda materialna forma to wibracja, analogiczna do nauk ze szkoły spanda.

• Wyzwolenie dzieli Dźńaneśwara na pośrednie i ostateczne, kładąc nacisk na to pierwsze określane terminem akrytibhakti (naturalne, niesztuczne bahkti).

Jest to stan świadomości będący zjednoczeniem z bogiem, jednak nieznoszący odrębności jednostki. Powoduje jednak iż świadomość boga jest równocześnie świadomością bhakty. Wypływ duchowej miłości (prema) z jaźni czciciela do jaźni bóstwa jest warunkiem zaistnienia tego stanu. Ostatecznie dochodzi do odpowiedzi boga na miłość bhakty. Bóstwo przyjmuje postawę analogiczną do kochającej kobiety w relacji z ukochanym i ma miejsce zwrotny przepływ mistycznej miłości z jaźni bóstwa do jaźni czciciela. Tak cel duchowej drogi objaśnia Dźńaneśwari.