Edmund Niziurski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Jaceksoci68 (dyskusja | edycje) o 14:11, 29 cze 2017. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
{{{imię i nazwisko}}}
ilustracja
Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Medal Komisji Edukacji Narodowej Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” Order Uśmiechu
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Edmund Niziurski (ur. 10 lipca 1925 w Kielcach, zm. 9 października 2013 w Warszawie[1]) – polski prozaik, publicysta, scenarzysta i dramaturg, a także socjolog i prawnik.

Twórca popularnych książek dla dorosłych i młodzieży, cechujących się charakterystycznym, nieco absurdalnym humorem słownym. Najbardziej znane to: Księga urwisów (1954 – szkolna lektura w 1978 wpisana na Listę Honorową IBBY), Sposób na Alcybiadesa (1964 – szkolna lektura w 1978 wpisana na Listę Honorową IBBY), Niewiarygodne przygody Marka Piegusa (nagroda Orle Pióro przyznana przez czytelników „Płomyka” w 1970 roku), Klub włóczykijów, Naprzód, Wspaniali!, Adelo, zrozum mnie!, Awantura w Niekłaju, Siódme wtajemniczenie.

Życiorys

Urodził się 10 lipca 1925 r. w Kielcach, w rodzinie urzędniczej. Syn Stanisława Niziurskiego, urzędnika państwowego, i Leokadii z Grethów. Był najstarszym spośród trojga rodzeństwa (brat Mirosław został kompozytorem, profesorem sztuk muzycznych; siostra Zofia). Uczył się w Gimnazjum im. J. Śniadeckiego w Kielcach, jednak naukę przerwała wojna. Wraz z rodziną został ewakuowany na Węgry, gdzie kontynuował naukę w gimnazjum polskim dla uchodźców.

Do Polski wrócił w 1940 roku. Pracował jako robotnik w kieleckiej Hucie „Ludwików” i praktykant rolny w majątku Jeleniec pod Ostrowcem Świętokrzyskim. Uczył się na tajnych kompletach w Ostrowcu i w 1943 roku zdał egzamin maturalny; w tym samym roku rozpoczął eksternistyczne studia prawnicze na tajnych kompletach w Jeleńcu.

Po zakończeniu wojny kontynuował studia prawnicze w kieleckiej filii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Studiował równocześnie dziennikarstwo na Wyższej Szkole Nauk Społecznych w Krakowie (1946–1947) i socjologię na Uniwersytecie Jagiellońskim (1947). W 1947 roku ukończył studia prawnicze i uzyskał tytuł magistra.

Ożenił się w 1947 roku z Zofią Barbarą Kowalską. Mieszkał i pracował w Katowicach i Kielcach, a od 1952 roku w Warszawie. Pracował w redakcji tygodnika „Wieś”, rozwijając równocześnie własną twórczość literacką. W 1951 roku został członkiem Związku Literatów Polskich, a w 1952 roku członkiem ZAiKS. Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. W latach 1971–1982 należał do PZPR[2].

19 grudnia 2008 z rąk ministra kultury i dziedzictwa narodowego Bogdana Zdrojewskiego odebrał Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”[3].

Twórczość

Debiutował w 1944 w wydawanym przez Armię Krajową „Biuletynie Informacyjnym”, w którym opublikował wiersz. Po wojnie współpracował z czasopismami „Płomyk”, „Świat Młodych”, „Wieś” oraz z Polskim Radiem jako autor słuchowisk. Popularność i uznanie przyniosły mu utwory dla dzieci i młodzieży, pisane żywo i barwnie, lecz i skłaniające do refleksji. Dla czytelnika dorosłego Niziurski napisał takie powieści, jak Przystań Eskulapa (1958, powieść sensacyjna), Pięć manekinów (1959, powieść kryminalna), Salon wytrzeźwień (1964), Wyraj (1964), Eminencje i bałłabancje (1975). Jego utwory były przekładane na wiele języków, w tym mandaryński.

Powieści Niziurskiego mają dynamiczną, często sensacyjną akcję i wyróżniają się indywidualnym stylem narracji oraz humorem słownym i sytuacyjnym. Rzeczywistość była ukazywana oczami ucznia, szkoła pokazywana jako miejsce opresyjne (choć z humorem). Elementy dydaktyczne i moralne są wprowadzane w sposób nienachalny.

Niziurski był silnie związany z Kielecczyzną, dziś zwaną regionem świętokrzyskim. Akcja kilku powieści rozgrywa się w fikcyjnych miejscowościach: Wilczków w Księdze urwisów, Niekłaj, Odrzywoły, które można umiejscowić w tym regionie. Niektóre opowiadania (Dzwonnik od świętego Floriana) rozgrywają się w tym regionie w okresie międzywojennym i upamiętniają wielkie strajki chłopskie w okresie sanacji.

W późniejszych utworach Niziurski często osiągał wysokie efekty pod względem formy, posługując się realizmem magicznym (Siódme wtajemniczenie, 1969) czy groteską (Awantury kosmiczne). Tonacja kolejnych utworów jest pod wieloma względami coraz bardziej pesymistyczna, charakterystycznymi postaciami stają się outsiderzy nie mogący dopasować się do szkolnego otoczenia, w którym niebezpieczni są nie tylko nauczyciele, ale także inni uczniowie.

Język

Niziurski używał biegle humoru słownego. Charakterystycznym elementem stylu pisarza są znaczące czy groteskowe nazwiska i imiona, np. Wieńczysław Nieszczególny, Chryzostom Cherlawy, Zygmunt Gnacki itd. Język, którym mówią bohaterowie, to barwna mieszanina autentycznego slangu młodzieżowego, języka naukowego i kreacji autorskiej. Niziurski jest dobrym obserwatorem życia młodzieży, ale ze względu na cykl wydawniczy powieści oraz ich wznowienia po kilku latach, język, którym mówi młodzież w jego powieściach, często bywa anachroniczny i nie odpowiada prawdziwemu, który zmienia się szybko.

Opinie

„Na liście 10 najlepszych książek dla dzieci wybranych przez czytelników «Dziennika» (...) nie znalazła się ani jedna powieść Edmunda Niziurskiego. Drodzy czytelnicy, to błąd. Bo bez Niziurskiego trudno sobie wyobrazić polską literaturę. Zarówno tę dla dzieci, jak i tę dla dorosłych. Niziurski zasłużył na pomnik[4]”.

„Nie wiem, kim byłbym bez jego książek” - powiedział Krzysztof Varga na pogrzebie Niziurskiego[5].

Twórczość

 Z tym tematem związana jest kategoria: Twórczość Edmunda Niziurskiego.
Edmund Niziurski podpisuje swoje książki, 2008

Powieści i opowiadania dla dorosłych

  • Gorące dni (1951)
  • Śmierć Lawrence’a (1956), zbiór opowiadań:
    • Śmierć Lawrence’a
    • Mój sylwester wopowski
    • Papieros
    • Ksiuta w kuchni
    • Ksiuta w akcji
    • Ksiuta w porcie
    • Robocza hipoteza
    • Smak nienawiści
    • Tajemnica majora Czepigi
  • Przystań Eskulapa (1958), powieść kryminalna
  • Pięć manekinów (1959), powieść kryminalna
  • Salon wytrzeźwień (1964)
  • Wyraj (1964)
  • Eminencje i bałłabancje (1975)
  • A potem niech biją dzwony (1976), powieść

Opowiadania i powieści dla młodzieży

  • Księga urwisów (1954), powieść
  • Dzwonnik od świętego Floriana (1955), zbiór opowiadań:
    • Skarb Tuhaj Beja
    • Zeszyt Weroniki
    • Sekwestratorzy
    • Sierpniowa przygoda
    • Strajk, Adach i ja
    • Złodziej
    • Dzwonnik od świętego Floriana
  • Lizus (1956), zbiór opowiadań:
    • Lizus (1953)
    • Sprawa Klarneta (1953)
    • Grubas (1954)
    • Szkielet (1955)
    • Boisko (1955)
  • Lalu Koncewicz, broda i miłość (1959), opowiadanie w Na przełaj
  • Niewiarygodne przygody Marka Piegusa (1959), powieść
  • Wielka heca (1962), opowiadanie; pierwodruk pt. Wielka heca na koloniach w Lulkach
  • Awantura w Niekłaju (1962), powieść
  • Fałszywy trop (1962), opowiadanie
  • Jutro klasówka (1962), zbiór opowiadań:
    • Jutro klasówka
    • Afera w „Złotym plastrze”
    • Wyspa „Strachowica”
  • Sposób na Alcybiadesa (1964), powieść; lektura do szóstej klasy
  • Nikodem, czyli tajemnica gabinetu (1964), zbiór opowiadań:
    • Biała noga i chłopak z Targówka
    • Trzynasty występek
    • Spisek słabych
    • Alarm na poddaszu
    • Siódme żebro
    • Nikodem, czyli tajemnica gabinetu
    • Diabli zjazd
    • Równy chłopak i Rezus
  • Siódme wtajemniczenie (1969), powieść; pierwotny tytuł: Twierdza Persil
  • Klub włóczykijów, czyli Trzynaście przygód stryja Dionizego i jego ekipy (1970), powieść
  • Jutro klasówka (1970), zbiór opowiadań – wydanie 2 rozszerzone:
    • Jutro klasówka
    • Afera w „Złotym plastrze”
    • Wyspa Strachowica
    • Wielka heca
    • Fałszywy trop
  • Trzech pancernych i pół (1970), opowiadanie
  • Naprzód, Wspaniali! (1971), powieść; dalszy ciąg to Awantury kosmiczne
  • Opowiadania (1973), zbiór opowiadań (w 1976 wznowione jako Trzynasty występek):
    • Sprawa Klarneta
    • Grubas
    • Szkielet
    • Lalu Koncewicz, broda i miłość
    • Równy chłopak i Rezus
    • Biała noga i chłopak z Targówka
    • Trzynasty występek
    • Alarm na poddaszu
    • Diabli Zjazd
    • Nikodem, czyli tajemnica gabinetu
    • Spisek słabych
    • Siódme żebro
  • Osobliwe przypadki Cymeona Maksymalnego (1975), powieść; od wydania czwartego Niesamowite przypadki Cymeona Maksymalnego
  • Adelo, zrozum mnie! (1977), powieść; dalszy ciąg Awantur kosmicznych
  • Awantury kosmiczne (1978), powieść; wyd. zmien. pt. Klejnoty śmierci, czyli tajemnica Awaramisów; kontynuacja Naprzód, Wspaniali!, dalszy ciąg w Adelo, zrozum mnie!
  • Ta zdradziecka Julita Wynos (1978), opowiadanie
  • Awantura w VII A (ok. 1981), powieść, ukazała się w odcinkach w czasopiśmie Płomyk
  • Szkolny lud, Okulla i ja (1982), powieść; pierwotny tytuł: Księga druhów; dalszy ciąg to Żaba, pozbieraj się!
  • Trzy godziny prawdy (1986), opowiadanie
  • Nieziemskie przypadki Bubla i Spółki (1987), powieść; wznowione jako Tajemniczy nieznajomy z zoo
  • Gwiazda Barnarda (1987), powieść, pierwotny tytuł: Strzała Barnarda; tyt. wyd. 2 zmien.: Tajemnica Dzikiego Uroczyska
  • Żaba, pozbieraj się!, czyli siedem obłędnych dni Tomka Ż (1992), powieść – dalszy ciąg Szkolny lud, Okulla i ja, wznawiane pod skróconym tytułem Żaba, pozbieraj się!
  • Przygody Bąbla i Syfona (1993), powieść
  • Bąbel i Syfon na tropie (1994), powieść
  • Pięć melonów na rękę (1996), powieść początkowo publikowana w Płomyku 6–12/1991, publikacja przerwana w związku z likwidacją czasopisma
  • Nowe Przygody Marka Piegusa (również niewiarygodne) (1997), powieść
  • Sekret panny Kimberley (1998), zbiór opowiadań
    • Duch zamku i prawo Archimedesa
    • Alarm na poddaszu – tekst istotnie przeredagowany w porównaniu z poprzednimi wydaniami
    • Nikodem, czyli tajemnica gabinetu – także przeredagowane
    • Pożegnanie z Grynderem
    • Kto Sesse, a kto Pfeffe???
    • Sekret panny Kimberley
  • Największa przygoda Bąbla i Syfona (1999), powieść
  • Lalu Koncewicz, broda i miłość – i inne opowiadania (2001)
    • Lalu Koncewicz, broda i miłość
    • Wielka heca
    • Czy będziesz moim tatą? – pierwsze wydanie
    • Fałszywy trop
    • Ta zdradziecka Julita Wynos
    • Spisek słabych
    • Trzynasty występek
    • Równy chłopak i Rezus

Inne

  • W zapadłej wsi (1953), zbiór reportaży
  • Wakacje z intruzami (1965) – sztuka dla młodzieży

Scenariusze i ekranizacje

 Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Edmunda Niziurskiego.

Odznaczenia, nagrody i upamiętnienie

Rada Miejska w Kielcach podjęła w 2013 decyzję o nadaniu skwerowi przy Kadzielni imienia Edmunda Niziurskiego[6].

  1. ↑ a b Pisarz, który uczył czytać. „Rzeczpospolita”, 10 października 2013. [dostęp 2013-10-10].
  2. ↑ Kto jest kim w Polsce 1984. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984, s. 671–672. ISBN 83-223-2073-6.
  3. ↑ Uroczystość wręczenia medali Gloria Artis. mkidn.gov.pl, 19 grudnia 2008.
  4. ↑ Cezary Polak – Niziurski: Spełniłem swoją misję, Dziennik (Magazyn) 6–7 września 2008.
  5. ↑ Sobolewska Justyna, Przygody z byle czego; [w:] „Polityka”, XI 2013, nr 44, ss. 86-88.
  6. ↑ Kieleccy radni uhonorowali Konstantego Miodowicza i Edmunda Niziurskiego. echodnia.eu, 7 listopada 2013. [dostęp 2015-01-02].
{{Przypisy}} Nieprawidłowe pola: przypisy.

Bibliografia

  • Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, pod red. Jadwigi Czachowskiej i Alicji Szałagan, tom 6: N–P, Warszawa 1999
  • Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej, pod red. Barbary Tylickiej i Grzegorza Leszczyńskiego, Wrocław 2003
  • Słownik współczesnych pisarzy polskich, Seria 2, tom 2, pod red. Jadwigi Czachowskiej, Warszawa 1978
  • Cezary Polak – Niziurski: Spełniłem swoją misję, Dziennik (Magazyn) 6–7 września 2008
  • Jerzy Głowacki – Nazewnictwo literackie w utworach Edmunda Niziurskiego, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk 1999

Linki zewnętrzne

Twórczość Edmunda Niziurskiego
Powieści i opowiadania
dla dorosłych
Powieści i opowiadania
dla dzieci i młodzieży
Inne
Scenariusze i ekranizacje

Edmund Niziurski

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Edmund_Niziurski&oldid=49741503”