Edvard Beneš
 |
Niektóre z zamieszczonych tu informacji wymagają weryfikacji. |
| ||
| ||
| Data i miejsce urodzenia | 28 maja 1884 Kožlany | |
| Data i miejsce śmierci | 3 września 1948 Sezimovo Ústí | |
| Prezydent Czechosłowacji | ||
| Okres | od 18 grudnia 1935 do 5 października 1938 | |
| Poprzednik | Tomáš Garrigue Masaryk | |
| Następca | Emil Hácha | |
| Prezydent Czechosłowacji na uchodźstwie | ||
| Okres | od 21 lipca 1940 do 2 kwietnia 1945 | |
| Prezydent Czechosłowacji | ||
| Okres | od 28 października 1945 do 7 czerwca 1948 | |
| Poprzednik | Emil Hácha | |
| Następca | Klement Gottwald | |
| Premier Czechosłowacji | ||
| Okres | od 26 września 1921 do 7 października 1922 | |
| Poprzednik | Jan Černý | |
| Następca | Antonín Švehla | |
| Minister Spraw Zagranicznych Czechosłowacji | ||
| Okres | od 14 listopada 1918 do 18 grudnia 1935 | |
| Poprzednik | stanowisko utworzone | |
| Następca | Milan Hodža | |
| ||
| Odznaczenia | ||
   
| ||
Edvard Beneš (wym. [ˈɛdvart ˈbɛnɛʃ]; ur. 28 maja 1884 w Kožlanach, zm. 3 września 1948 w Sezimovie Ústí) – czeski polityk, prezydent Czechosłowacji w latach 1935–1938, na uchodźstwie w latach 1940–1945, i ponownie w kraju w latach 1945–1948, premier Czechosłowacji w latach 1921–1922, członek parlamentu w latach 1920–1925 i 1929-1935.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Pochodził z rodziny chłopskiej[1]. Z wykształcenia prawnik i socjolog. Studiował na Sorbonie oraz Uniwersytecie w Dijon. Podczas I wojny światowej był zaangażowany w działalność przeciwko Austro-Węgrom, w wyniku której w 1915 roku musiał uciekać za granicę. Od 1916 do 1918 działał w Czeskiej Radzie Narodowej jako jej sekretarz. Był działaczem Partii Narodowo-Socjalistycznej, bliskim współpracownikiem Tomáša Masaryka. Uczestniczył Konferencji pokojowej w Paryżu jako delegat Czechosłowacji. Dzięki jego aktywności Czechosłowacja uzyskała korzystne postanowienia w traktacie pokojowym z Austrią. W latach 1921–1922 był premierem Czechosłowacji, w latach 1918–1935 ministrem spraw zagranicznych, a następnie prezydentem Czechosłowacji. Zwolennik współpracy z państwami zachodnimi (głównie z Francją), a także z ZSRR. Był współtwórcą Małej Ententy.
Od 1938 był tajnym agentem sowieckim. W obliczu, związanego z roszczeniami terytorialnymi, wkroczenia Niemców do Czechosłowacji znaczna część czeskiej generalicji zwróciła się do Beneša z żądaniem zaproponowania Polsce federacji z Czechosłowacją. Beneš odmówił, realizując politykę Moskwy dążącej do konfliktu zbrojnego[2]. Po zawarciu układu monachijskiego (wrzesień 1938) Beneš podał się do dymisji. 22 października tegoż roku ponownie znalazł się na wygnaniu, tym razem w londyńskiej dzielnicy Putney. W wyjeździe do Wielkiej Brytanii pomógł Benešowi Piotr Zubow, były przyjaciel szefa NKWD Ławrentija Berii; był on możliwy dzięki finansom i pomocy siatki NKWD[3]. 22 września 1939 r. ambasador radziecki w Londynie Iwan Majski donosił, iż Beneš do akcji ZSRR z 17 września odnosi się z pełną aprobatą (с полным одобрением), mówiąc ZSRR nie mógł inaczej postąpić (СССР иначе не мог поступить)[4]. W listopadzie 1940, w trakcie ciężkich bombardowań miasta przez Luftwaffe, Beneš wraz z żoną, krewnymi i domownikami przenieśli się do willi Aston Abbotts w pobliżu Aylesbury w Buckinghamshire. Pracownicy jego prywatnego biura, z sekretarzem Edvardem Táborským i szefem sztabu Jaromírem Smutným, zamieszkali w Old Manor House w pobliskiej wiosce Wingrave, podczas gdy pracownicy wywiadu wojskowego z Františkiem Moravcem stacjonowali w innej wiosce o nazwie Addington.
W czerwcu 1940 roku powołał do życia czechosłowacki rząd emigracyjny w Londynie z Janem Šrámkiem jako premierem i z sobą samym jako prezydentem. W 1941 Beneš i František Moravec zaplanowali operację Anthropoid, z zamiarem dokonania zamachu na Reinharda Heydricha. Do wykonania zamachu doszło w roku 1942 i spowodowało brutalne niemieckie represje: pacyfikację wiosek Lidice i Ležáky.
Planowane w czasie wojny (1939-1943) utworzenie konfederacji polsko-czechosłowackiej[5] uzależniał od zgody ZSRR i innych mocarstw, co spowodowało zerwanie rozmów. W 1943 podpisał w Moskwie czechosłowacko-sowiecki układ o przyjaźni, pomocy i współpracy[6].
W 1945 powrócił do Pragi i został zatwierdzony na zajmowanym dotychczas stanowisku przez Zgromadzenie Narodowe. 19 czerwca 1946 został ponownie wybrany na stanowisko prezydenta Republiki. Na mocy jego dekretów pozbawiono obywatelstwa i mienia Niemców oraz Węgrów wysiedlanych z Czechosłowacji. Po zamachu stanu w lutym 1948 zaakceptował nowy skład rządu, przedstawiony przez Klementa Gottwalda. W maju 1948 nie podpisał nowej konstytucji, 7 czerwca zaś złożył urząd i wycofał z życia publicznego. Trzy miesiące później zmarł.
Od roku 2005 przed Ministerstwem Spraw Zagranicznych w Pradze znajduje się jego pomnik.
.JPG)
Odznaczenia (lista niepełna)[edytuj | edytuj kod]
- Order Krzyża Orła – Estonia, 1931[7]
- Krzyż Wielki Orderu Chrystusa – 1933, Portugalia[8]
- Krzyż Wielki Orderu Świętego Jakuba od Miecza – 1933, Portugalia[8]
- Order Leopolda – Belgia
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Dekrety Beneša
- Hana Benešová – małżonka, pierwsza dama
- Willa Edvarda Beneša w Sezimovie Ústí – miejsce zamieszkania pary prezydenckiej, grobowiec Edvarda Beneša i jego małżonki
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Praca zbiorowa, Słownik historii XX wieku. Kraków 1993, s. 45.
- ↑ Uważam Rze Historia, Dariusz Baliszewski Prawda o Zaolziu, nr 12 (81) grudzień 2018, s. 15.
- ↑ Bogusław Wołoszański, Wojna, Miłość, Zdrada, s. 63, Wydawnictwo: Wołoszański, listopad 2010. ISBN 978-83-89344-83-0.
- ↑ Документы внешней политики СССР Том 22. Книга 2. 1 сентября – 31 декабря 1939 г. Moskwa 1992, s. 122.
- ↑ Polityka Edvarda Beneša i jego ekipy wobec rządu polskiego na uchodźstwie gen. Władysława Sikorskiego: (październik 1939 – czerwiec 1940 r.).
- ↑ Edward Beneš w orbicie sowieckich wpływów (grudzień 1943 r. – maj 1944 r.).
- ↑ Lista odznaczonych Orderem Krzyża Orła: Eesti tänab 1919-2000, Tallinn: Eesti Vabariigi Riigikantselei, 2000, s. 152–155, ISBN 9985-60-778-3 [dostęp 2014-10-23] [zarchiwizowane z adresu 2011-08-27] (est.).
- ↑ a b Cidadãos Estrangeiros Agraciados com Ordens Portuguesas (port.). presidencia.pt. [dostęp 6 stycznia 2012]. – jako „Bénés Edouard”.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jan Palmowski, Słownik Najnowszej Historii Świata 1900-2007, tom 1, Warszawa 2008, ISBN 978-83-7469-683-8.
| ||||||
.png)
.svg)
| ||||||
.svg){kind=small}
- Czechosłowaccy dyplomaci
- Czescy wolnomularze
- Odznaczeni Orderem Chrystusa (Portugalia)
- Odznaczeni Orderem Krzyża Orła
- Odznaczeni Orderem Leopolda (Belgia)
- Odznaczeni Orderem Świętego Jakuba od Miecza (Portugalia)
- Premierzy Czechosłowacji
- Prezydenci Czechosłowacji
- Uczestnicy I wojny światowej
- Urodzeni w 1884
- Zmarli w 1948
