Edvard Beneš

Edvard Beneš
Data i miejsce urodzenia	28 maja 1884 Kožlany
Data i miejsce śmierci	3 września 1948 Sezimovo Ústí
Prezydent Czechosłowacji
Okres	od 18 grudnia 1935 do 5 października 1938
Poprzednik	Tomáš Garrigue Masaryk
Następca	Emil Hácha
Prezydent Czechosłowacji na uchodźstwie
Okres	od 21 lipca 1940 do 2 kwietnia 1945
Prezydent Czechosłowacji
Okres	od 2 kwietnia 1945 do 7 czerwca 1948
Poprzednik	Emil Hácha
Następca	Klement Gottwald
Premier Czechosłowacji
Okres	od 26 września 1921 do 7 października 1922
Poprzednik	Jan Černý
Następca	Antonín Švehla
Minister Spraw Zagranicznych Czechosłowacji
Okres	od 14 listopada 1918 do 18 grudnia 1935
Poprzednik	brak (stanowisko nowo utworzone)
Następca	Milan Hodža
Odznaczenia

Edvard Beneš (wym. [ˈɛdvart ˈbɛnɛʃ]; ur. 28 maja 1884 w Kožlanach, zm. 3 września 1948 w Sezimovie Ústí) – czeski polityk, prezydent Czechosłowacji w latach 1935–1938, na uchodźstwie w latach 1940–1945, i ponownie w kraju w latach 1945–1948, premier Czechosłowacji w latach 1921–1922, członek parlamentu w latach 1920–1925 i 1929-1935.

Życiorys

Pochodził z rodziny chłopskiej. Z wykształcenia prawnik i socjolog. Studiował na Sorbonie oraz Uniwersytecie w Dijon. W 1908 roku uzyskał doktorat w zakresie nauk prawnych, a w 1912 – habilitację z filozofii. Podczas I wojny światowej był zaangażowany w działalność przeciwko Austro-Węgrom, w wyniku której w 1915 roku musiał uciekać za granicę. Od 1916 do 1918 działał w Czeskiej Radzie Narodowej jako jej sekretarz. Był działaczem Partii Narodowo-Socjalistycznej, bliskim współpracownikiem Tomáša Masaryka. Uczestniczył Konferencji pokojowej w Paryżu jako delegat Czechosłowacji. Dzięki jego działalności Czechosłowacja wywalczyła korzystne dla siebie postanowienia w traktacie pokojowym z Austrią. W latach 1921–1922 był premierem Czechosłowacji, w latach 1918–1935 ministrem spraw zagranicznych, a następnie prezydentem tego kraju. Zwolennik współpracy z państwami zachodnimi (głównie z Francją), a także z ZSRR. Współtwórca Małej Ententy.

Od 1938 był tajnym agentem sowieckim. W obliczu wkroczenia Niemców do Czechosłowacji związanego z roszczeniami terytorialnymi znaczna część czeskiej generalicji zwróciła się do Beneša z żądaniem zaproponowania Polsce federacji z Czechosłowacją. Beneš odmówił, gdyż realizował politykę Moskwy dążącej do konfliktu zbrojnego. Po zawarciu układu monachijskiego (wrzesień 1938) Beneš podał się do dymisji. 22 października tegoż roku ponownie znalazł się na wygnaniu, tym razem w londyńskiej dzielnicy Putney. W przeniesieniu się do Wielkiej Brytanii pomógł Benešowi Piotr Zubow, były przyjaciel szefa NKWD Ławrentija Berii; wyjazd był możliwy dzięki pomocy siatki NKWD, w tym finansowej. 22 września 1939 r. ambasador radziecki w Londynie Iwan Majski informował, iż Beneš do akcji ZSRR z 17 września odnosi się z pełną aprobatą (с полным одобрением), mówiąc ZSRR nie mógł inaczej postąpić (СССР иначе не мог поступить). W listopadzie 1940, w trakcie ciężkich bombardowań miasta przez Luftwaffe, Beneš wraz z żoną, krewnymi i domownikami przenieśli się do willi Aston Abbotts w pobliżu Aylesbury w Buckinghamshire. Pracownicy jego prywatnego biura, z sekretarzem Edvardem Táborským i szefem sztabu Jaromírem Smutným, zamieszkali w Old Manor House w pobliskiej wiosce Wingrave, podczas gdy pracownicy wywiadu wojskowego z Františkiem Moravcem stacjonowali w wiosce Addington.

W czerwcu 1940 roku Beneš powołał do życia czechosłowacki rząd emigracyjny w Londynie z Janem Šrámkiem jako premierem i z sobą jako prezydentem. W 1941 Beneš i František Moravec zaplanowali operację Anthropoid, by dokonać zamachu na Reinharda Heydricha. Doszło do niego w roku 1942, co spowodowało brutalne niemieckie represje: pacyfikację wiosek Lidice i Ležáky.

Planowane w czasie wojny (1939–1943) utworzenie konfederacji polsko-czechosłowackiej uzależniał od zgody ZSRR i innych mocarstw, co spowodowało zerwanie rozmów. W 1943 podpisał w Moskwie czechosłowacko-sowiecki układ o przyjaźni, pomocy i współpracy.

W 1945 powrócił do Pragi i został zatwierdzony na zajmowanym dotychczas stanowisku przez Zgromadzenie Narodowe. 19 czerwca 1946 został ponownie wybrany na stanowisko prezydenta Republiki. Na mocy jego dekretów pozbawiono obywatelstwa i mienia Niemców oraz Węgrów wysiedlanych z Czechosłowacji. Po zamachu stanu w lutym 1948 zaakceptował nowy skład rządu, przedstawiony przez Klementa Gottwalda. W maju 1948 nie podpisał nowej konstytucji, 7 czerwca zaś złożył urząd i wycofał z życia publicznego. Trzy miesiące później zmarł. Na łożu śmierci poprosił o odwiedziny arcybiskupa Josefa Berana, który zastał go już nieprzytomnego w agonii, wobec czego udzielił Benešowi jedynie warunkowego rozgrzeszenia i ostatniego namaszczenia.

Od roku 2005 przed Ministerstwem Spraw Zagranicznych w Pradze znajduje się jego pomnik.

Pomnik prezydenta Edwarda Benesza na pl. Loretańskim praskich Hradczan

Odznaczenia (lista niepełna)

• Order Krzyża Orła – Estonia, 1931
• Krzyż Wielki Orderu Chrystusa – 1933, Portugalia
• Krzyż Wielki Orderu Świętego Jakuba od Miecza – 1933, Portugalia
• Order Leopolda – Belgia

Zobacz też

• Dekrety Beneša
• Hana Benešová – małżonka, pierwsza dama
• Willa Edvarda Beneša w Sezimovie Ústí – miejsce zamieszkania pary prezydenckiej, grobowiec Edvarda Beneša i jego małżonki

Bibliografia

• Jan Palmowski, Słownik Najnowszej Historii Świata 1900-2007, tom 1, Warszawa 2008, ​ISBN 978-83-7469-683-8​.