Edvard Beneš
| ||
![]() | ||
Data i miejsce urodzenia | 28 maja 1884 Kožlany | |
Data i miejsce śmierci | 3 września 1948 Sezimovo Ústí | |
Prezydent Czechosłowacji | ||
Okres | od 18 grudnia 1935 do 5 października 1938 | |
Poprzednik | Tomáš Garrigue Masaryk | |
Następca | Emil Hácha | |
Prezydent Czechosłowacji na uchodźstwie | ||
Okres | od 21 lipca 1940 do 2 kwietnia 1945 | |
Prezydent Czechosłowacji | ||
Okres | od 2 kwietnia 1945 do 7 czerwca 1948 | |
Poprzednik | Emil Hácha | |
Następca | Klement Gottwald | |
Premier Czechosłowacji | ||
Okres | od 26 września 1921 do 7 października 1922 | |
Poprzednik | Jan Černý | |
Następca | Antonín Švehla | |
Minister Spraw Zagranicznych Czechosłowacji | ||
Okres | od 14 listopada 1918 do 18 grudnia 1935 | |
Poprzednik | brak (stanowisko nowo utworzone) | |
Następca | Milan Hodža | |
![]() | ||
Odznaczenia | ||
![]() ![]() ![]() ![]() |
Edvard Beneš (wym. [ˈɛdvart ˈbɛnɛʃ] ; ur. 28 maja 1884 w Kožlanach, zm. 3 września 1948 w Sezimovie Ústí) – czeski polityk, prezydent Czechosłowacji w latach 1935–1938, na uchodźstwie w latach 1940–1945, i ponownie w kraju w latach 1945–1948, premier Czechosłowacji w latach 1921–1922, członek parlamentu w latach 1920–1925 i 1929-1935.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Pochodził z rodziny chłopskiej[1]. Z wykształcenia prawnik i socjolog. Studiował na Sorbonie oraz Uniwersytecie w Dijon. W 1908 roku uzyskał doktorat w zakresie nauk prawnych[2], a w 1912 – habilitację z filozofii[3]. Podczas I wojny światowej był zaangażowany w działalność przeciwko Austro-Węgrom, w wyniku której w 1915 roku musiał uciekać za granicę. Od 1916 do 1918 działał w Czeskiej Radzie Narodowej jako jej sekretarz. Był działaczem Partii Narodowo-Społecznej, bliskim współpracownikiem Tomáša Masaryka.[4] Uczestniczył Konferencji pokojowej w Paryżu jako delegat Czechosłowacji. Dzięki jego działalności Czechosłowacja wywalczyła korzystne dla siebie postanowienia w traktacie pokojowym z Austrią. W latach 1921–1922 był premierem Czechosłowacji, w latach 1918–1935 ministrem spraw zagranicznych, a następnie prezydentem tego kraju. Zwolennik współpracy z państwami zachodnimi (głównie z Francją), a także z ZSRR. Współtwórca Małej Ententy.
Wrogie wobec Beneša grupy CPK(Czeskiej Partii Komunistycznej) sugerują że od 1938 był tajnym agentem sowieckim, niestety badania wszystkich historyków przeczą tym sensacyjnym faktom [5]. W obliczu wkroczenia Niemców do Czechosłowacji związanego z roszczeniami terytorialnymi znaczna część czeskiej generalicji zwróciła się do Beneša z żądaniem zaproponowania Polsce federacji z Czechosłowacją. Beneš odmówił. Po zawarciu układu monachijskiego (wrzesień 1938) Beneš podał się do dymisji. 22 października tegoż roku ponownie znalazł się na wygnaniu, tym razem w londyńskiej dzielnicy Putney. W przeniesieniu się do Wielkiej Brytanii pomógł Benešowi Piotr Zubow, były przyjaciel szefa NKWD Ławrentija Berii; wyjazd był możliwy dzięki pomocy siatki NKWD, w tym finansowej[6]. 22 września 1939 r. ambasador radziecki w Londynie Iwan Majski informował, iż Beneš do akcji ZSRR z 17 września odnosi się z pełną aprobatą (с полным одобрением), mówiąc ZSRR nie mógł inaczej postąpić (СССР иначе не мог поступить)[7]. W listopadzie 1940, w trakcie ciężkich bombardowań miasta przez Luftwaffe, Beneš wraz z żoną, krewnymi i domownikami przenieśli się do willi Aston Abbotts w pobliżu Aylesbury w Buckinghamshire. Pracownicy jego prywatnego biura, z sekretarzem Edvardem Táborským i szefem sztabu Jaromírem Smutným, zamieszkali w Old Manor House w pobliskiej wiosce Wingrave, podczas gdy pracownicy wywiadu wojskowego z Františkiem Moravcem stacjonowali w wiosce Addington.
W czerwcu 1940 roku Beneš powołał do życia czechosłowacki rząd emigracyjny w Londynie z Janem Šrámkiem jako premierem i z sobą jako prezydentem. W 1941 Beneš i František Moravec zaplanowali operację Anthropoid, by dokonać zamachu na Reinharda Heydricha. Doszło do niego w roku 1942, w Pradze, w wyniku czego Protektor Czech i Moraw a 3 osoba w III Rzeszy zgineła w wyniku obrażeń, co spowodowało brutalne niemieckie represje: pacyfikację wiosek Lidice i Ležáky przez Hansa Franka nowego Protektora. Dzięki tej akcji rząd brytyjski uznał Benesa za oficjalnego przedstawiciela rządu Czechosłowacji.
Planowane w czasie wojny (1939–1943) utworzenie konfederacji polsko-czechosłowackiej[8] uzależniał od zgody ZSRR i innych mocarstw, co spowodowało zerwanie rozmów. W 1943 podpisał w Moskwie czechosłowacko-sowiecki układ o przyjaźni, pomocy i współpracy[9].
W 1945 powrócił do Pragi i został zatwierdzony na zajmowanym dotychczas stanowisku przez Zgromadzenie Narodowe. 19 czerwca 1946 został ponownie wybrany na stanowisko prezydenta Republiki. Na mocy jego dekretów pozbawiono obywatelstwa i mienia Niemców oraz Węgrów wysiedlanych z Czechosłowacji. Po zamachu stanu w lutym 1948 zaakceptował nowy skład rządu, przedstawiony przez Klementa Gottwalda. W maju 1948 nie podpisał nowej konstytucji, 7 czerwca zaś złożył urząd i wycofał z życia publicznego. Trzy miesiące później zmarł. Na łożu śmierci poprosił o odwiedziny arcybiskupa Josefa Berana, który zastał go już nieprzytomnego w agonii, wobec czego udzielił Benešowi jedynie warunkowego rozgrzeszenia i ostatniego namaszczenia[10].
Od roku 2005 przed Ministerstwem Spraw Zagranicznych w Pradze znajduje się jego pomnik.
Odznaczenia (lista niepełna)[edytuj | edytuj kod]
- Order Krzyża Orła – Estonia, 1931[11]
- Krzyż Wielki Orderu Chrystusa – 1933, Portugalia[12]
- Krzyż Wielki Orderu Świętego Jakuba od Miecza – 1933, Portugalia[12]
- Order Leopolda – Belgia
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Dekrety Beneša
- Hana Benešová – małżonka, pierwsza dama
- Willa Edvarda Beneša w Sezimovie Ústí – miejsce zamieszkania pary prezydenckiej, grobowiec Edvarda Beneša i jego małżonki
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Praca zbiorowa, Słownik historii XX wieku. Kraków 1993, s. 45.
- ↑ Edvard Beneš | president of Czechoslovakia, Encyclopedia Britannica [dostęp 2020-02-28] (ang.).
- ↑ Słowiańszczyzna, Słowianie, języki słowiańskie, www.kns.us.edu.pl [dostęp 2020-02-28] .
- ↑ Preclík, Vratislav. Masaryk a legie (Masaryk and legions)-Tomáš Masaryk and Beneš, váz. kniha book, 219 pages, first issue vydalo nakladatelství libri Paris Karviná, Žižkova 2379 (734 01 Karviná-Mizerov, Czech Republic) ve spolupráci s Masarykovým demokratickým hnutím (In association with the Masaryk Democratic Movement, Prague), 2019, ISBN 978-80-87173-47-3, pages 8 - 34, 36 - 39, 41 - 42, 106 - 107, 111-112, 124–125, 128, 129, 132, 140–148, 184–215.
- ↑ Benesz agentem Stalina? | Przegląd, www.tygodnikprzeglad.pl [dostęp 2020-11-23] (pol.).
- ↑ Bogusław Wołoszański, Wojna, Miłość, Zdrada, s. 63, Wydawnictwo: Wołoszański, listopad 2010. ISBN 978-83-89344-83-0.
- ↑ Документы внешней политики СССР Том 22. Книга 2. 1 сентября – 31 декабря 1939 г. Moskwa 1992, s. 122.
- ↑ Polityka Edvarda Beneša i jego ekipy wobec rządu polskiego na uchodźstwie gen. Władysława Sikorskiego: (październik 1939 – czerwiec 1940 r.).
- ↑ Edward Beneš w orbicie sowieckich wpływów (grudzień 1943 r. – maj 1944 r.).
- ↑ Kronika religijna. Czy Benesz umarł jako katolik?, w: Tygodnik Powszechny, nr 47(192)/1947, s. 7
- ↑ Lista odznaczonych Orderem Krzyża Orła: Eesti tänab 1919-2000, Tallinn: Eesti Vabariigi Riigikantselei, 2000, s. 152–155, ISBN 9985-60-778-3 [dostęp 2014-10-23] [zarchiwizowane z adresu 2011-08-27] (est.).
- ↑ a b Cidadãos Estrangeiros Agraciados com Ordens Portuguesas (port.). presidencia.pt. [dostęp 6 stycznia 2012]. – jako „Bénés Edouard”.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jan Palmowski, Słownik Najnowszej Historii Świata 1900-2007, tom 1, Warszawa 2008, ISBN 978-83-7469-683-8.
|
|
- ISNI: 0000 0001 2128 8865, 0000 0003 6864 0533
- VIAF: 39418979
- LCCN: n81138354
- GND: 118655450
- NDL: 00551036
- LIBRIS: rp350rl90dsrq9z
- BnF: 12173989v
- SUDOC: 030293227
- NLA: 35879223
- NKC: jk01011576
- NTA: 068685610
- BIBSYS: 90553380
- Open Library: OL51034A
- PLWABN: 9810533629305606
- NUKAT: n98038017
- NLI: 001461199
- PTBNP: 102413, 1429933
- CANTIC: a12058890
- ΕΒΕ: 146041
- WorldCat: lccn-n81138354
- Czechosłowaccy dyplomaci
- Czescy wolnomularze
- Odznaczeni Orderem Chrystusa (Portugalia)
- Odznaczeni Orderem Krzyża Orła
- Odznaczeni Orderem Leopolda (Belgia)
- Odznaczeni Orderem Świętego Jakuba od Miecza (Portugalia)
- Premierzy Czechosłowacji
- Prezydenci Czechosłowacji
- Uczestnicy I wojny światowej
- Urodzeni w 1884
- Zmarli w 1948