Efekt utopionych kosztów

Efekt utopionych kosztów – zjawisko polegające na tym, że ludzie maja skłonność do trzymania się wcześniej podjętych decyzji nawet w sytuacji, gdy okazały się one niekorzystne, jeśli tylko były związane z poniesieniem dużych kosztów lub ze znacznym wysiłkiem. Zachowanie to jest sprzeczne z teorią ekonomii, która mówi, że tylko teraźniejsze oraz przyszłe zyski i koszty powinny mieć wpływ na podejmowanie decyzji. Koszty poniesione wcześniej nie powinny mieć znaczenia. Takie zachowanie tłumaczy teoria perspektywy. Człowiek wykazuje awersje do strat, więc stara się ich uniknąć.

Główne hipotezy

Badania prowadzone przez Thalera doprowadziły do postawienia następujących hipotez dotyczących efektu utopionych kosztów:

• Im wyższy jest poziom poniesionych wcześniej kosztów, tym więcej wysiłku i czasu poświęca się na „ratowanie” projektu.
• Za mniej bolesne uznaje się zawieszenie projektu niż rezygnacja z niego.
• Wraz z upływem czasu projekt jest w końcu uznawany za zamortyzowany w pełni i anulowany, niezależnie od wysokości poniesionych kosztów.

Efekt utopionych kosztów a rynki finansowe

Na rynkach finansowych efekt utopionych kosztów w największym stopniu dotyka aktywnych inwestorów o krótkim horyzoncie czasowym. W przypadku gdy poniosą straty są oni często gotowi podejmować większe ryzyko, aby je jak najszybciej „odrobić”. W 2001 roku dwaj profesorowie z Uniwersytetu w Michigan Coval i Shumway przeprowadzili badania zachowań market-makerów na rynku kontraktów futures Chicago Board of Trade. Zaobserwowali występowanie zjawiska, które nazwali „efektem popołudniowym”. Inwestorzy którzy w początkowej fazie sesji ponieśli straty byli gotowi ponosić większe ryzyko w drugiej części dnia. Efektem utopionych kosztów można także wytłumaczyć stosowanie przez inwestorów strategii zwanej „uśrednianiem”. Polega ona na dokupywaniu akcji, których kurs spada, co pozwala na obniżenie średniej ceny zakupu. Strategia ta bywa czasem skuteczna, ale znacząco podnosi ryzyko portfela, gdyż poprzez zwiększenie wielkości pozycji może doprowadzić do zwielokrotnienia strat.

Efekt Concorde

Efekt utopionych kosztów bywa nazywany efektem Concorde. Samolot Concorde kosztował 10 razy więcej niż zakładano, a koszt fazy rozwojowej nigdy się nie zwrócił. Wyprodukowano jedynie 20 egzemplarzy, a żadnego nie sprzedano komercyjnie. Niemal każdy lot generował straty. Powszechnie panuje pogląd, że już na etapie konstruowania prototypu należało zrezygnować z projektu. Jednym z czynników był rosnący koszt produkcji, a także nieopłacalność lotów wobec rosnących cen ropy naftowej. Przedsięwzięcie było jednak bardziej polityczne niż ekonomiczne, więc kontynuowano projekt i eksploatowanie maszyn do ich wycofania w 2003 roku.

Bibliografia

• Anna Cieślak: Behawioralna ekonomia finansowa – modyfikacja paradygmatów funkcjonujących w nowoczesnej teorii finansów. NBP, Warszawa 2000