Elektrociepłownia Szombierki
50°20′42″N 18°53′11″E/50,345000 18,886389 nr rej. A/398/13 z 14 stycznia 2013[1]
| |
 EC Szombierki widziana z lotu ptaka | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość |
Bytom |
| Adres |
ul. Kosynierów 30 |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Inwestor |
Schaffgotsch Bergwerksgesellschaft GmbH |
| Wysokość całkowita |
120 m |
| Rozpoczęcie budowy |
1917 |
| Ukończenie budowy |
1920 |
| Pierwszy właściciel |
Schaffgotsch Bergwerksgesellschaft GmbH |
| Obecny właściciel |
ARCHE S.A. |
Położenie na mapie Bytomia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
| 50°20′42″N 18°53′11″E/50,345000 18,886389
| |
| Strona internetowa | |
Elektrociepłownia Szombierki (niem. Kraftwerk Oberschlesien[2], Kraftwerk Bobrek[3], dawniej elektrownia Bobrek[1]) – zespół zabudowy dawnej elektrowni Bobrek z 1920 roku w Bytomiu, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego[1].
W skład zabytkowego kompleksu położonego w dzielnicy Szombierki, o powierzchni około 17,88 ha[4] wchodzą: kotłownia, pompownia, maszynownia, rozdzielnia prądu, wieża wodna „Zegarowa”, wieża węglowa, trzy kominy fabryczne, budynek zarządu, wartownia wraz z otoczeniem[1]. Razem z Elektrociepłownią Miechowice tworzył Zespół Elektrociepłowni Bytom. Obecnie obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego a jego właścicielem od 2022.08.03. jest Grupa ARCHE[5].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Budowę elektrowni Bobrek rozpoczęto po zakończeniu I wojny światowej, jednak pierwsze zane rysunki projektowe pochodzą z 1917 r.[6] Początkowo zakład planowany był jako fabryka prochu, może o tym świadczyć solidna i potężna konstrukcja, typowa dla budowli o charakterze militarnym, jednak ze względu na zapotrzebowanie na wykorzystanie węgla odpadowego z należącej do spółki kopali Bobrek i Szombierki obiekt zaadaptowano dla potrzeb elektrowni[7]. Inwestorem była niemiecka spółka Schaffgotsch Bergwerksgesellschaft GmbH należąca wówczas do Joanny Gryzik głównej spadkobierczyni majątku po Karolu Goduli i jej męża Hansa Ulryka Schaffgotscha[potrzebny przypis][8]. Obiekt zlokalizowano pomiędzy torami tworzącymi wspólnie kształt trójkąta. W przypadku obrony elektrowni, miały tam stanąć pociągi pancerne, które miały utrudnić zdobycie strategicznego obiektu. Cały kompleks budynków zaprojektowali sławni architekci, Emil i Georg Zillmannowie[6][9]. W obiekcie znalazły się także lampy projektu Petra Berensa.
Elektrownię otwarto 29 listopada 1920. Pierwszymi urządzeniami, które rozpoczęły pracę, były cztery kotły typu Babcock i turbozespół WUMAG o mocy 12,8 MW. W następnych latach uruchomiono 19 kotłów typu Steinmiller, Babcock-Wilcox i Babcock, a także cztery turbozespoły WUMAG i GMA WUMAG. W 1925 roku na wieży elektrowni zamontowano czterostronny zegar marki Siemens und Halske, sprzężony z 54 zegarami działającymi w zakładzie[6]. Podczas najlepszego okresu w historii „Szombierek” – ok. 1930 r. – w zakładzie pracowało ponad 900 osób. Była to wówczas jedna z największych elektrowni w Europie[10]. W 1937 roku wzniesiono najwyższy z trzech kominów elektrowni o wysokości 120 metrów, natomiast w latach 1939–1944 osiągnęła maksymalną moc 100 MW.
Elektrownia Szombierki była jednym z pierwszych zakładów, które po wkroczeniu Armii Czerwonej do Bytomia w 1945 r. rozpoczęły działalność. Jest to zasługa pracowników, którzy pomimo ewakuacji większości kierownictwa doprowadzili do rozruchu. W tym samym roku oddziały Armii Czerwonej zdemontowały część urządzeń i wywiozły je w głąb Rosji. Trafiły tam trzy kotły, jeden turbozespół i dwa transformatory sprzęgłowe. 15 maja 1945 roku zakład został przekazany władzom polskim. Zostały w nim cztery turbozespoły i 20 kotłów, co pozwalało na osiągnięcie mocy 70 MW.
W latach 1947–1948 zamontowano 3 kotły typu La Mont oraz dwa turbozespoły typu Skoda-35 MW i I Brneńska. Dzięki temu w 1955 roku osiągnięto moc 108 MW. „Szombierki” były wtedy jedną z największych elektrowni w kraju.
W latach siedemdziesiątych przekształcono „Szombierki” z elektrowni kondensacyjnej w elektrociepłownię. W związku z tym rozbudowano technologiczne układy ciepłownicze, oddano do użytku m.in. wymienniki ciepła, rurociągi magistrali „północnej” i „południowej”. W 1974 roku uruchomiono kocioł wodny WR-25 i poszerzono układ wymienników ciepła do mocy 106 MW (ostatecznie 158 MW). W 1987 roku doprowadzono do Zakładów Gumowych Górnictwa w Łagiewnikach specjalny rurociąg, za pomocą którego dostarczane było ciepło w postaci pary. W 1992 roku wycofano stare kotły rusztowe z okresu międzywojennego i uruchomiono nowy kocioł OR-32. W 1993 roku został powołany do życia ZEC Bytom S.A. oraz ukończono budowę „Magistrali spinającej” EC Szombierki z Elektrociepłownią Miechowice, która połączyła oba zakłady rurociągami ciepłowniczym i parowym[7]. W latach 1995–1998 EC Szombierki zakończyło wytwarzanie energii elektrycznej. Później obiekt był „źródłem rezerwowo-szczytowym systemu ciepłowniczego miasta”[5]. Wygaszenie produkcji w zakładzie nastąpiło w październiku 2011 roku[11].
Teraźniejszość i przyszłość[edytuj | edytuj kod]
Elektrociepłownia Szombierki po 1998 roku produkowała ciepło w okresie letnim, gdy prowadzone były remonty w Elektrociepłowni Miechowice, okresach szczytu i w przypadkach awarii, w tym okresie zakład dysponował dwoma kotłami: WR-25 i OR-32, jednym turbozespołem o mocy 8,8MW oraz jednym kotłem ciepłowniczym o mocy 29 MW. ZEC Bytom S.A. sukcesywnie wycofywał produkcje z Szombierek. Dzięki planom spółki związanych z zakładem, kompleks budynków elektrociepłowni stał się sceną przeróżnych wydarzeń kulturalnych. W największej hali „Szombierek” odbyły się m.in.: Międzynarodowa Konferencja Tańca Współczesnego, Gala Mozartowska, Festiwal Teatromania i Festiwal Sztuki Wysokiej. Dzięki imprezom zorganizowanym w zakładzie, ZEC Bytom S.A. 22 listopada 2006 roku otrzymał nagrodę Arts & Business Award w kategorii małe i średnie przedsiębiorstwa.
Z racji wycofywania produkcji z zakładu, pojawił się problem wykorzystania unikatowego na skalę światową kompleksu budynków. ZEC Bytom S.A. planował przekształcić Elektrociepłownię Szombierki w dynamiczne centrum kulturalne połączone z pasażem handlowym, centrum kongresowym, powierzchniami wystawienniczymi oraz średniej klasy hotelem. W tym celu podpisano list intencyjny z Urzędem Miejskim w Bytomiu, na mocy którego miały być poczynione starania o przyznanie funduszy na adaptacje obiektu do nowej funkcji z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2007–2013. W tym samym czasie prowadzone były również rozmowy z prywatnymi inwestorami. W 2010 roku EC Szombierki został włączony do Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego, następnie w roku 2011 został przejęty przez fińskie konsorcjum Fortum co spowodowało zamknięcie zakładu i zawieszenie działalności kulturalnej[12]. W styczniu 2013 roku EC Szombierki zostały wpisane do Rejestru Zabytków Województwa Śląskiego pod numerem A/398/13, a w latach 2016 i 2017 zostały przejęte przez spółkę Rezonator[13], która planuje adaptację Elektrociepłowni na działalność kulturalną[14]. W tym celu został powołany EC Generator jako innowacyjny i wielopoziomowy projekt edukacyjno – kulturalny planowany na lata 2018–2025. Fundacja EC Generator ma na celu połączyć funkcje edukacyjne, kulturalne, muzealne i rozrywkowe na terenie EC Szombierki[15].
Dnia 10 czerwca 2017 roku można było wejść na teren EC Szombierki w ramach Industriady[16].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 24 [dostęp 2017-08-22].
- ↑ Michalina Bednarek, Znów „zapłoną” kominy prawie stuletniej Elektrociepłowni Szombierki. Gigant w budowie. Kraftwerk Oberschlesien [online], Gazeta Wyborcza, 7 czerwca 2017 [dostęp 2017-09-13].
- ↑ EC Szombierki – Industrialna katedra ma już 95 lat, [w:] bytomski.pl [online] [dostęp 2017-08-21].
- ↑ EC Szombierki – ECGenerator [online], ecgenerator.pl [dostęp 2017-08-19] (pol.).
- ↑ a b Bytom – Elektrociepłownia Szombierki, [w:] Zamki, Pałace, Atrakcje turystyczne [online] [dostęp 2018-01-15].
- ↑ a b c Dominika Oleś, Olga Zych, 100 Years of an Industrial Cathedral: The Szombierki Combined Heat and Power Plant in Bytom, „Wiadomości Konserwatorskie Journal of Heritage Conservation”, 65, 2021, s. 134–146, DOI: 10.48234/WK65SZOMBIERKI, ISSN 0860-2395 [dostęp 2024-02-19].
- ↑ a b Dzieje elektrowni – ECGenerator [online], ecgenerator.pl [dostęp 2017-08-19] (pol.).
- ↑ Joanna Schaffgotsch, zwana śląskim Kopciuszkiem [online], Odkrywając Śląsk, 26 lutego 2014 [dostęp 2017-08-19].
- ↑ Dominika Oleś, Architektura przemysłowa w twórczości Emila i Georga Zillmannów na Górnym Śląsku na początku XX wieku, wrzesień 2019, ISSN 1896-4133.
- ↑ Zespół elektrowni Boberek ob. elektrociepłownia Szombierki [online], Narodowy Instytut Konserwacji, 11 września 2011 [dostęp 2024-02-19], Dokumentacja konserwatorska, biała karta obiektu.
- ↑ Co dalej z Elektrociepłownią Szombierki? [online], BytomOnline.pl, 24 listopada 2011 [dostęp 2018-01-15].
- ↑ Energia kultury – ECGenerator [online], ecgenerator.pl [dostęp 2017-08-19] (pol.).
- ↑ EC Szombierki ma inwestora – Bytomski.pl [online], bytomski.pl [dostęp 2017-08-19] (pol.).
- ↑ Wyborcza.pl [online], wyborcza.biz [dostęp 2016-10-27].
- ↑ EC Generator – ECGenerator [online], ecgenerator.pl [dostęp 2017-08-19] (pol.).
- ↑ INDUSTRIADA otwiera bramy EC Szombierki w Bytomiu [online], Industriada [dostęp 2017-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-20] (pol.).