Empuzjon
Autor | |
---|---|
Typ utworu | |
Data powstania |
2022 |
Wydanie oryginalne | |
Miejsce wydania | |
Język | |
Data wydania |
1 czerwca 2022 |
Wydawca |
Empuzjon. Horror przyrodoleczniczy – powieść wydana przez Olgę Tokarczuk 1 czerwca 2022 roku nakładem Wydawnictwa Literackiego. Jest to jej pierwsza książka wydana po otrzymaniu literackiej Nagrody Nobla[1].
Treść powieści
[edytuj | edytuj kod]Fabuła
[edytuj | edytuj kod]Książką opowiada historię lwowskiego studenta inżynierii wodno-kanalizacyjnej Mieczysława Wojnicza chorującego na gruźlicę. Przyjeżdża do Görbersdorfu do gmachu ośrodka leczniczego, położonego u podnóż gór, w nadziei, że powietrze i nowoczesne metody leczenia polepszą jego stan zdrowia. W pensjonacie poznaje on innych kuracjuszy z różnych zakątków świata, którzy prowadzą dyskusje[2]. Już na początku jego pobytu samobójstwo popełnia żona gospodarza pensjonatu. Okazuje się, że nagłe zgony w okolicy są częste. Co roku we wsi zdarzają się tajemnicze wypadki, lecz nie sposób dojść, co jest prawdą, a co plotką i wytworem wyobraźni[3].
Przyroda jest równoprawnym z ludźmi bohaterem tej powieści, ale szczególnie ważną rolę odgrywają grzyby[3]. Pewnego dnia kuracjusze wybierają się na spacer i trafiają na wielką obfitość rosnących na polanach kurek i prawdziwków wśród buków. Kuracjusze przejęli przepis na znakomitą nalewkę z grzybków. Popijają ją po troszeczku od rana do wieczora i bardzo trudno dojść, jak bardzo jej działanie wpływa na ich odbiór rzeczywistości. Grzyby te w pewnym momencie powieści objawiają się jako narrator. W pewnym sensie wpływają na zachowanie bohaterów powieści raczących się halucynogenną nalewką[3].
W utworze ważną rolę odgrywa feminizm. Choć kobiety wspominane są w dyskusjach, nie odgrywają one w utworze większej roli. Tematyka rozmów kuracjuszy, mimo dominacji mężczyzn, sprowadza się do tematu kobiet i tego, co jest „babskie”, czyli wszelkich przejawów słabości, czy podporządkowania[1]. Kluczowym symbolem tego zjawiska są Tuntschi, twory stworzone z materii leśnej, które pełnią funkcję obiektów do zaspokajania potrzeb erotycznych pasterzy i węglarzy[4].
W książce zostały wykorzystane parafrazy mizoginistycznych wypowiedzi różnych osób, m.in.: Platona, Aureliusza Augustyna, Johna Miltona, Wiliama Szekspira, Friedricha Nietzschego czy Karola Darwina[2].
Empuzjon nawiązuje do „Czarodziejskiej góry” Tomasza Manna[5]. Obie powieści rozgrywają się przed I wojną światową w górskich sanatoriach dla chorych na gruźlicę, a protagonistami są młodzi inżynierowie. W obu utworach pacjenci pensjonatów prowadzą polityczne debaty[4] podczas narastającej w tle niemal niezauważalnej grozy[6].
Czas i miejsce akcji
[edytuj | edytuj kod]Akcja rozgrywa się we wrześniu 1913 roku w uzdrowisku (sanatorium leczącego „choroby płucne i gardlane”) w Görbersdorfie (obecnie Sokołowsko na Dolnym Śląsku), w pierwszym na świecie sanatorium leczącym gruźlicę[1][7].
Ważną rolę w utworze odgrywają dwa miejsca: pensjonat Opitza i otwarta przestrzeń Görbersdorfu. Zauważalny jest tu kontrast kultury miejscowości z otaczająca ją naturą Görbersdorfu. Miejsce to jest odizolowane od zewnętrznego świata. Znajduje się ono w dolinie otoczonej górami, porośniętej przez lasy. Według doktora Semperweißa chroni to wieś przed wiatrem, a obecność podziemnego jeziora powoduje, że w Görbersdorfie panuje wyższa temperatura niż w sąsiednich miejscowościach, co sprzyja zdrowiu mieszkańców i nadaje klimatowi właściwości lecznicze[7].
Bohaterowie[8][1]
[edytuj | edytuj kod]- Mieczysław Wojnicz – główny bohater, pochodzący ze Lwowa i chorujący na gruźlicę, a także doświadczający napadów paniki i zaburzeń lękowych. Od najmłodszych lat zmagał się już się z lękiem związanym z podejrzewaniem bycia pod stałą obserwacją. Zakrywa okna zasłonami oraz zakleja dziurki od klucza papierowymi kulami. Sprawdza także szczeliny w drzwiach, otwory w ścianie, a nawet miejsce pod obrazem. Jest on osobą nieśmiałą i wrażliwą. Unika kontaktu z innymi Polakami.
- Wilhelm Opitz – właściciel pensjonatu dla panów.
- Longin Lukas – katolik, tradycjonalista oraz nauczyciel gimnazjalny pochodzący z Królewca.
- August August – socjalista, filolog klasyczny oraz pisarz z Wiednia.
- Thilo von Hahn – student malarstwa pochodzący z Berlina.
- Walter Frommer – teozof pochodzący z Breslau (postać pojawia się także w innej powieści Olgi Tokarczuk E.E.).
Narracja
[edytuj | edytuj kod]Narracja w powieści występuje w dwóch formach: narracja trzecioosobowa, która cechuje się neutralnym tonem, a także wszechwiedząca narracja pierwszoosobowa, która używa formy „my” w rodzaju żeńskim[8].
Znaczenie tytułu
[edytuj | edytuj kod]Tytuł pochodzi od greckiej bogini strachu Empusy, która była również widmem w Hadesie. Empuzjon oznacza miejsce, w którym mieszkają czarownice – empuzy, tak jak nazywał je Arystofanes w Żabach. W powieści Olgi Tokarczuk tytułowy Empuzjon to lasy Görbersdorfu, gdzie miały uciekać oskarżone o czary kobiety[1][9][10].
Podtytuł książki horror przyrodoleczniczy powiązany jest z tytułem głównym, jako iż empuzy przypominają istoty z horroru. Akcja samej książki rozgrywa się natomiast w uzdrowisku Görbersdorfu, gdzie to przyroda odgrywała ważną rolę w leczeniu pacjentów[11].
Rozdziały
[edytuj | edytuj kod]- Rozdział 1 – Pensjonat dla Panów
- Rozdział 2 – Schwärmerei
- Rozdział 3 – Bażanci dystans
- Rozdział 4 – Choroby piersiowe i gardlane
- Rozdział 5 – Dziury w ziemi
- Rozdział 6 – Pacjenci
- Rozdział 7 – Biada mi, biada!
- Rozdział 8 – Symfonia kaszlu
- Rozdział 9 – Tuntschi
- Rozdział 10 – Kulminacja geometrii
- Rozdział 11 – Białe wstążki, ciemna noc
- Rozdział 12 – Pan Pląs
- Rozdział 13 – Duchy
- Rozdział 14 – Wykres temperatury
- Rozdział 15 – Najsłabsze miejsce w duszy
- Rozdział 16 – Osoba w jednym bucie
- Epilog
- Słowniczek nazw miejscowości
- Nota autorska
Geneza
[edytuj | edytuj kod]Utwór był pisany w czasie pandemii, a inspiracją autorki do napisania utworu było zrozumienie tego, jak bardzo teksty kultury przesiąknięte są mizoginią[12]. Książka została zapowiedziana przez Olgę Tokarczuk w październiku 2019 roku po jej powrocie ze Sztokholmu, gdzie odbierała literacką Nagrodę Nobla[13].
Nagrody i wyróżnienia
[edytuj | edytuj kod]Rok | Nagroda | |
---|---|---|
2022[14] | Bestseller Empiku w kategorii literatura piękna | Wygrana |
2022[15] | Książka roku lubimyczytać.pl w kategorii literatura piękna | Nominacja |
2023[16] | Nagroda im. Janusza A. Zajdla | Nominacja |
2023[17] | Nagroda Literacka im. Jerzego Żuławskiego | Wygrana |
2024[18] | Europese Literatuurprijs | Wygrana |
Sprzedaż
[edytuj | edytuj kod]Do końca roku 2022 książka sprzedała się w 200 tys. egzemplarzy[19]. W 2023 roku książka została przetłumaczona przez Petra Vidláka na język czeski[20]. W 2023 roku książka została przetłumaczona przez Kruma Krumova na język bułgarski[21]. W 2024 roku pojawi się angielskie tłumaczenie książki Empusium przez Antonię Lloyd-Jones[22].
Recepcja
[edytuj | edytuj kod]12 maja 2023 w Teatrze Śląskim w Katowicach premierę miała sceniczna adaptacja powieści w reżyserii Roberta Talarczyka[23].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e „Empuzjon” Olgi Tokarczuk. W poszukiwaniu własnej opowieści [online], Onet Kultura, 1 czerwca 2022 [dostęp 2022-07-14] (pol.).
- ↑ a b Olga Tokarczuk , Empuzjon. Horror przyrodoleczniczy, wyd. pierwsze, Kraków 2022, ISBN 978-83-08-07577-7, OCLC 1331408258 [dostęp 2022-07-14] .
- ↑ a b c „Empuzjon. Horror przyrodoleczniczy” – nowa powieść Olgi Tokarczuk [online], wirtualnemedia.pl, 30 maja 2022 [dostęp 2022-12-04] (pol.).
- ↑ a b „Empuzjon” Olgi Tokarczuk. W poszukiwaniu własnej opowieści [online], Onet Kultura, 1 czerwca 2022 [dostęp 2023-06-16] (pol.).
- ↑ Anna Piątkowska , Czyta się. Książki. Świat bez kobiet. Olga Tokarczuk zaprasza do uzdrowiska [online], Dziennik Polski, 8 czerwca 2022 [dostęp 2022-07-14] (pol.).
- ↑ Efekt Tokarczuk? „Czarodziejska góra” znika z półek [online], lubimyczytac.pl [dostęp 2023-06-16] (pol.).
- ↑ a b Wydział Nauk Humanistycznych , Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach , Roman Bobryk , Uwagi o przestrzeni w Empuzjonie Olgi Tokarczuk, „Białostockie Studia Literaturoznawcze” (21), 2022, s. 49–57, DOI: 10.15290/bsl.2022.21.03 [dostęp 2023-06-16] (pol.).
- ↑ a b Vogue Polska , „Empuzjon”: Nowa powieść Olgi Tokarczuk [online], Vogue Polska, 1 czerwca 2022 [dostęp 2023-06-16] (pol.).
- ↑ Empuzjon – Poradnia językowa PWN [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2022-07-14] (pol.).
- ↑ Zbyszek Kruczalak , Empuzjon, żaby i Opowiadania bizarne [online], Gazeta Monitor Chicago | MonitorLocalNews.com [dostęp 2023-06-16] (pol.).
- ↑ Polecamy: Empuzjon. Horror przyrodoleczniczy / Olga Tokarczuk. – Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2022. – Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. KEN w Warszawie [online], 15 września 2021 [dostęp 2024-02-10] (pol.).
- ↑ Premiera powieści „Empuzjon”. Tokarczuk: Wszyscy jesteśmy na wojnie, a to, jak zabieramy głos i co mówimy jest rodzajem broni [online], kultura.gazetaprawna.pl, 3 czerwca 2022 [dostęp 2023-06-16] (pol.).
- ↑ „Empuzjon” – spotkanie z Olgą Tokarczuk w Krakowie.. [dostęp 2023-06-16].
- ↑ Najlepsze książki 2022 – Bestsellery Empiku 2022 [online], www.empik.com [dostęp 2023-09-17] (pol.).
- ↑ Najlepsze ksiązki Literatura piękna 2022 – Plebiscyt Lubimyczytać.pl [online], lubimyczytac.pl [dostęp 2024-02-21] (pol.).
- ↑ Nominowani autorzy [online], Nagroda Zajdla [dostęp 2024-11-13] (pol.).
- ↑ Laureaci 2023 – Nagroda Literacka im. Jerzego Żuławskiego [online], www.nagroda-zulawskiego.pl [dostęp 2023-09-17] .
- ↑ 'The Empusium' wins European Literature Prize 2024 [online], Letterenfonds, 4 września 2024 [dostęp 2024-11-14] (ang.).
- ↑ Rekordowa sprzedaż noblistki [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-06-16] (pol.).
- ↑ Głos-Gazeta Polaków w Republice Czeskiej , Powieść »Empuzjon« Olgi Tokarczuk właśnie pojawiła się w tłumaczeniu na język czeski [online], glos.live [dostęp 2023-09-23] (pol.).
- ↑ „Емпузион“ от Олга Токарчук.
- ↑ Jo Lou , Exclusive Cover Reveal of “The Empusium” by Nobel Prize Winner Olga Tokarczuk [online], Electric Literature, 2 lutego 2024 [dostęp 2024-02-10] (ang.).
- ↑ Empuzjon. teatrslaski.art.pl. [dostęp 2023-05-23].