Epidemie dżumy na Malcie
Od czasów średniowiecznych aż po rok 1945 Maltę nawiedziło kilka poważnych epidemii dżumy. W przeciągu 350 lat zebrały prawie 20 000 ofiar. Po pierwszych epidemiach wprowadzono środki zapobiegawcze, w tym bardzo aktywny lazaret, który wydawał potwierdzenie niezarażenia dla wielu statków pływających po Morzu Śródziemnym.
Epidemie przed 1530[edytuj | edytuj kod]
W okresie średniowiecza wyspy maltańskie nawiedziło wiele epidemii, o których niewiele wiadomo. Pierwsza epidemia dżumy na Malcie mogła mieć miejsce pod koniec XIII wieku, a na cmentarzu w Rabacie na Gozo mogły znajdować się szczątki ofiar tej zarazy[2].
Pandemia „czarnej śmierci” rozprzestrzeniła się w całej Europie od października 1347, kiedy to genueński statek przywiózł zarazę do Mesyny na Sycylii. Uważa się, że pandemia dotarła na Maltę w 1348[2], co ułatwiły bliskie stosunki gospodarcze i morskie między dwiema wyspami. Szczegóły dotyczące skutków pandemii na Malcie nie są znane.
Wiadomo, że inne epidemie dżumy wystąpiły w latach 1427–28, 1453, 1501, 1519[3] i 1523[2]. W tym ostatnim przypadku choroba została przywleczona[a] przez załogę schwytanego galeonu. Kiedy choroba została odkryta, władze miejskie Mdiny podjęły próbę odizolowania załogi, zatopienia statku i spalenia ładunku. Jego właściciele odmówili, lecz statek został spalony. Mimo to w Birgu wybuchała zaraza; miasto zostało otoczona kordonem i odizolowane od reszty kraju[2].
Poza dżumą występowały również epidemie innych chorób. Między 1453 a listopadem 1455 epidemia „morbus di la gula et di la punta”, prawdopodobnie szkarlatyna, spowodowała wiele zgonów[2].
Epidemia w latach 1592–1593[edytuj | edytuj kod]
Epidemia ta jest pierwszą udokumentowaną na Malcie. Choroba przybyła statkiem przypływającym z Aleksandrii. Doliczono się około 3 300 ofiar, ponad 12% całej populacji archipelagu. Początkowe podjęcie niewłaściwych kroków w związku z chorobą doprowadziło w końcu do wprowadzenia bardziej skutecznych środków – kwarantanny[4].
Epidemia w 1623[edytuj | edytuj kod]
Choroba wybuchła w domu Paolo Emilio Ramucciego, strażnika portu na Malcie. Następnie rozprzestrzeniła się na okoliczne domy. Władze szybko odizolowały zarażonych i zarządziły kwarantannę. Wybuch choroby został szybko stłumiony, jednak spowodował śmierć 40 osób[5].
Powstanie lazzaretto[edytuj | edytuj kod]
Dopiero w 1643 na Malcie zorganizowano lazaret, zainstalowany na wyspie w zatoce Marsamxett, co nastąpiło dość długo po lazaretto w Wenecji otwartym w 1403, czy Marsylii w 1526[4]. Ale jego organizacja szybko stała się bardzo wydajna, co uczyniło Maltę jednym z najbezpieczniejszych portów na Morzu Śródziemnym. Odtąd maltańskie potwierdzenie niezarażenia, wydane po kwarantannie kontrolowanej przez władze sanitarne, było jednym z najbardziej uznawanych. Umożliwiało ono statkom lądowanie bezpośrednio w portach Europy zachodniej. Organizacja miała ugruntowaną pozycję, a port był dobrze zaopatrzony, dlatego przystanek sanitarny na Malcie był często wykorzystywany, co było jednym z motorów rozwoju gospodarczego Malty[6][7].
Epidemia w 1655[edytuj | edytuj kod]
Trzecia epidemia rozpoczęła się we wrześniu 1655 w domu przy Porta Maggiore (dziś Brama Wiktorii) w pobliżu miejsca kotwiczenia statków przychodzących z Lewantu. Podobno właściciel domu miał kontakt z członkiem załogi zakażonego statku i przeniósł chorobę na mieszkającą w Żejtun siostrę. Kiedy choroba rozprzestrzeniła się na innych członków rodziny, władze natychmiast zarządziły kwarantannę, izolując w lazzaretto osoby mające z nią kontakt[5]. Epidemia została szybko opanowana; zanotowano około stu pacjentów, z których 52 przeżyło dzięki skutecznej opiece medycznej. Oszacowano pięćdziesiąt ofiar[8].
Epidemia w latach 1675–1676[edytuj | edytuj kod]
Ta czwarta epidemia nieznanego pochodzenia była najbardziej śmiercionośną ze znanych na Malcie. Zabiła około 11 300 osób[9], tj. około jednej czwartej ówczesnej populacji Malty[8], z jeszcze większą ilością ofiar na obszarze Grand Harbour, z których wiele stanowili rycerze Zakonu[10]. Bardzo przydatną okazała się pomoc francuskich lekarzy i chirurgów z Marsylii[11].
Epidemia w latach 1813–1814[edytuj | edytuj kod]
Epidemia ta, pierwsza pod brytyjską administracją, została przywleczona[a] statkami z Aleksandrii[12]. Choroba najpierw powoli rozprzestrzeniła się na Vallettę, zanim spustoszyła jej obrzeża, a zwłaszcza miasta Żebbuġ i Qormi, gdzie zmarło około 15% ich mieszkańców[13]. Późniejsze drakońskie środki ostatecznie położyły kres pladze, która jednak pod koniec epidemii na krótko dotarła na Gozo[14].
Pomiędzy kwietniem 1813 a wrześniem 1814 epidemia zabiła 4 668 mieszkańców z populacji Malty szacowanej na około 100 000 osób, przy całkowitej śmiertelności od 4 do 6%[15].
Epidemia w 1917[edytuj | edytuj kod]
Mała epidemia dżumy zaatakowała 8 dokerów w Grand Harbour, powodując między 2 marca a 2 kwietnia 1917 cztery zgony[16]. Choroba rozpoczęła się od otwarcia skrzyni przybyłej z Mezopotamii, gdzie wówczas trwała epidemia[17].
Epidemia w latach 1936–1937[edytuj | edytuj kod]
Zaraza zaczęła się w 1936 w Qormi u rodziny Grechów, piekarzy z ulicy Raffaella. Pierwszą osobą z objawami – dymienicą i wysoką gorączką, był dziadek, który następnie zmarł 8 kwietnia. 13 kwietnia choroba zabrała jego 42-letniego syna. 20-letni wnuk również uległ zarażeniu, przewieziono go do lazaretu, gdzie przeżył. Wtedy dżuma zacząła docierać do sąsiadów[18]. Pochodzenie zarazy pozostaje niejasne, być może z bel siana i słomy importowanych z Tunezji. W sumie w ciągu 13 miesięcy epidemii w Qormi zostało dotkniętych zarazą osiem osób, z których cztery zmarły[18]. Wokół Qormi założono kordon ochronny, który okazał się jednak nieskuteczny. Zaraza wkrótce rozprzestrzeniła się na sąsiednią wioskę Żebbuġ, gdzie jedenaście osób zostało zarażonych, z których trzy zmarły, w tym 7-letnia dziewczynka[18]. Chorobę stwierdzono także w Rabacie, Mtaħleb, Marsie, Attard, Moście, i być może Gozo. Zaraza utrzymywała się do 1937, z następnymi pięcioma przypadkami w Luqa, w tym jednym śmiertelnym, i jednym przypadkiem w Qrendi[19].
W sumie, według różnych źródeł, zainfekowanych zostało od 25[20] do 33[21] osób, z których zmarło 8[19] do 12[21].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ K. Kliemustorja. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-02-13)]. (malt.).
- ↑ a b c d e Charles Savona-Ventura: The Medical History of the Maltese Islands: Medieval. University of Malta. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-03)]. (ang.).
- ↑ Par M. Miège: Histoire de Malte: Histoire. Paris: Paulin, 1840, s. 416. (fr.).
- ↑ a b Brogini 2005 ↓, s. 565-615.
- ↑ a b Giovanni Francesco Abela: Malta illustrata... accresciuta dal Cte G.A. Ciantar. Malta: Mallia, 1780, s. 188. (wł.).
- ↑ Carmen Depasquale. La Quarantaine à Malte aux XVIIe et XVIIIe siècles dansles mémoires, journaux et récits de quelques voyageurs. „The Northern Mariner”, 04.2009. [zarchiwizowane z adresu 2020-09-27]. (fr.).
- ↑ Alain Blondy. The Order of St John and the economic development of Malta (1530–1798). „Review of the Muslim World and the Mediterranean 'The Maltese Crossroads'”. 71, s. 75–90, 1994. (ang.).
- ↑ a b Anne Brogini. La population de Malte au XVIIe siècle, reflet d’une modernité. „Cahiers de la Mediterranee”. 68, s. 17–38, 2004. (fr.).
- ↑ Dal Pozzo 1715 ↓, s. 455.
- ↑ Villeneuve-Bargemont 1829 ↓, s. 781.
- ↑ Antoine Barthélémy Clot: De la peste observée en Égypte: recherches et considérations sur cette maladie. Paris: Fortin, Masson, 1840, s. 394. (fr.).
- ↑ Fabian Mangion: Maltese islands devastated by a deadly epidemic 200 years ago. [w:] Times of Malta [on-line]. 2013-05-19. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-12)]. (ang.).
- ↑ Chris Grech: The Rise and Fall of the Callus Fortunes – Plague of Malta 1813. From Lancs to the Levant, 2013. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-07)]. (ang.).
- ↑ James D. Tully: The History of Plague: As it Has Lately Appeared in the Islands of Malta, Gozo, Corfu, Cephalonia, Etc. Detailing Important Facts, Illustrative of the Specific Contagion of that Disease, with Particulars of the Means Adopted for Its Eradication. London: Longman, Hurst, Rees, Orme, and Brown, 1821, s. 30. (ang.).
- ↑ Eddie Attard: Role of the Police in the plague of 1813. [w:] Times of Malta [on-line]. 2013-06-09. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-12)]. (ang.).
- ↑ Prevalence of Disease: Foreign. „Public Health Reports”. 33 (2), s. 50–53, 1918-01-11. Association of Schools of Public Health. JSTOR: 4574717. (ang.).
- ↑ R. Pollitzer. Plague studies: a summary of the history and a survey of the present distribution of the disease. „Bull Org Mond Santé”. 4, s. 475–533, 1951. (ang.).
- ↑ a b c Christian Attard: Malta’s plague epidemic 75 years ago. [w:] Times of Malta [on-line]. 2011-05-01. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-15)]. (ang.).
- ↑ a b Plague. „Weekly Yepidemiological Record”. 12 (5), s. 54, 1937-02-04. (fr.).
- ↑ B. Mafart, P. Brisou, E. Bertherat. Épidémiologie et prise en charge des épidémies de peste en Méditerranée au cours de la Seconde Guerre mondiale. „Bulletin de la Société de Pathologie Exotique”. 97 (4), s. 306–310, 2004. [zarchiwizowane z adresu 2017-07-28]. (fr.).
- ↑ a b S.C. Barnett. Rat control in a plague outbreak in Malta. „J Hyg Camb”. 46 (1), s. 10–18, 1948. DOI: 10.1017/s0022172400036019. PMID: 18861427. PMCID: PMC2235074. (ang.).
Literatura[edytuj | edytuj kod]
- Chapitre XI. l'Irrésistible ascension du commerce. W: Anne Brogini: Malte, frontière de chrétienté (1530–1670). Publications of the French School of Rome, 2005. ISBN 978-2-7283-0742-5. (fr.).
- Bartolomeo Dal Pozzo: Historia della sacre religione militare di S. Giovanni gerosolimitano della di Malta. Venezia: Gerolamo Albrizzi, 1715. (wł.).
- Louis François Villeneuve-Bargemont: Monumens des grands-maîtres de l'Ordre de Saint-Jean de Jérusalem ou Vues des tombeaux élevés à Jérusalem, à Ptolémaïs, à Rhodes, à Malta, etc., accompagnés de notices historiques sur chacun des grands-maîtres. Paris: J.J. Blaise, 1829. (fr.).