Ernst von Dohnányi

Ernst von Dohnányi
Data i miejsce urodzenia	27 lipca 1877 ; Bratysława
Pochodzenie	węgierskie
Data i miejsce śmierci	9 lutego 1960 ; Nowy Jork
Instrumenty	fortepian
Gatunki	muzyka poważna
Zawód	kompozytor, dyrygent, pianista, pedagog
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ernst von Dohnányi, węg. Ernő Dohnányi (ur. 27 lipca 1877 w Bratysławie, zm. 9 lutego 1960 w Nowym Jorku^[1]^[2]^[3]) – węgierski kompozytor, dyrygent, pianista i pedagog muzyczny.

Życiorys

Pochodził ze zniemczonej rodziny węgierskiej^[1]. Jego ojcem był wiolonczelista-amator Frigyes Dohnányi^[1]. Uczył się w Bratysławie u Károlya Forstnera, następnie studiował w Akademii Muzycznej w Budapeszcie u Istvána Thomána (fortepian) i Hansa von Koesslera (kompozycja)^[1]^[2]^[3]. W 1897 roku wyjechał do Niemiec, gdzie przez krótki czas był uczniem Eugena d’Alberta^[1]^[2]^[3]. Debiutował jako pianista w 1897 roku w Berlinie^[2], rok później za namową Hansa Richtera wystąpił w Londynie, gdzie wykonał IV Koncert fortepianowy Ludwiga van Beethovena^[1]^[2]. W następnych latach koncertował w Europie i Stanach Zjednoczonych^[1]^[2]^[3]. Grą Dohnányiego zachwycał się m.in. Johannes Brahms, który osobiście przygotował wiedeńską prapremierę jego I Kwintetu fortepianowego^[1]^[3].

W latach 1908–1915 wykładał w Hochschule für Musik w Berlinie^[1]^[2]^[3]. Po powrocie do Budapesztu został wykładowcą Akademii Muzycznej, w 1919 roku przez krótki czas pełnił też funkcję jej dyrektora^[1]^[2]. Od 1919 roku dyrygował także orkiestrą budapeszteńskiego Towarzystwa Filharmonicznego^[1]^[2]. W latach 1921–1927 wielokrotnie koncertował w Stanach Zjednoczonych^[1]. Od 1928 roku prowadził mistrzowską klasę fortepianu w Akademii Muzycznej w Budapeszcie^[1]^[2]. W 1931 roku został dyrektorem muzycznym radia węgierskiego^[1]^[2]^[3]. Zrezygnował z tego stanowiska w 1941 roku na znak protestu przeciw antysemickiej polityce reżimu Miklósa Horthy’ego^[1]^[2]. Syn Ernsta, Hans, został stracony za działalność antyhitlerowską^[2].

W 1944 roku opuścił Węgry i przez terytorium Austrii wyemigrował na zachód^[1]^[2]^[3]. W latach 1947–1948 koncertował w Wielkiej Brytanii^[1]^[2]. W 1949 roku wyjechał do Argentyny, gdzie przez kilka miesięcy uczył gry na fortepianie w szkole w Tucumán^[1]^[2]^[3]. W tym samym roku został kompozytorem rezydentem na Florida State University w Tallahassee^[1]^[2]^[3]. Zmarł w trakcie przygotowań do jednych z nagrań płytowych swoich występów^[1].

Jego wnukiem jest dyrygent Christoph von Dohnányi^[1]^[2].

Twórczość

Ceniony był jako wykonawca utworów W.A. Mozarta i Ludwiga van Beethovena, propagował też twórczość fortepianową Franza Schuberta^[1]. Był jednym z pierwszych wykonawców i propagatorów twórczości Béli Bartóka, z którym przyjaźnił się i często występował w duecie^[1]. Wspólnie z Bartókiem i Zoltánem Kodályem działał na rzecz podniesienia poziomu węgierskiego szkolnictwa muzycznego^[1]. Do grona jego uczniów należeli Annie Fischer, Georg Solti i Géza Anda^[1].

Jako kompozytor operował w ramach tradycyjnych form i technik, dystansując się wobec nowszych trendów muzycznych^[1]. W młodości pozostawał pod silnym wpływem Johannesa Brahmsa^[1]. W przeciwieństwie do współczesnych sobie Bartóka i Kodálya nie przejawiał większego zainteresowania węgierską muzyką ludową^[1].

Wybrane kompozycje

(na podstawie materiałów źródłowych^[1]^[2]^[3])

Utwory orkiestrowe

Symfonia bez numeru (1896)
2 symfonie (I d-moll 1900–1901, II E-dur 1943–1944 zrewid. 1953–1956)
uwertura Zrinyi (1896)
2 koncerty fortepianowe (I e-moll 1897–1898, II h-moll 1946–1947)
Konzertstück D-dur na wiolonczelę i orkiestrę (1903–1904)
Suita fis-moll (1908–1909)
Variationen über ein Kinderlied na fortepian i orkiestrę (1913)
2 koncerty skrzypcowe (I d-moll 1914–1915, II c-moll 1949–1950)
Unnepi nyitány (1923)
Ruralia hungarica (1924)
Szimfonikus percek (1933)
Suite en valse (1942–1943)
Concertino na harfę i orkiestrę kameralną (1952)
American Rhapsody (1953)

Utwory kameralne

2 kwintety fortepianowe (I c-moll 1895, II es-moll 1914)
3 kwartety smyczkowe (I A-dur 899, II Des-dur 1906, III a-moll 1926)
Sonata b-moll na wiolonczelę i fortepian (1899)
Serenada C-dur na trio smyczkowe (1902)
Sonata cis-moll na skrzypce i fortepian (1912)
Sekstet C-dur na fortepian, klarnet, róg i trio smyczkowe (1935)
Aria na flet i fortepian (1958)
Passacaglia na flet solo (1959)

Utwory fortepianowe

4 utwory (1896–1897)
Walc na fortepian na 4 ręce (1897)
Wariacje i fuga na temat Emmy Gruber (1897)
Gavotte i Musette (1898)
Passacaglia (1899)
4 rapsodie (1902–1903)
10 bagatel Winterreigen (1905)
Humoresken in Form einer Suite (1907)
3 utwory (1912)
Fuga na fortepian na lewą rękę lub na 2 ręce (1913)
Suite im alten Stil (1913)
6 etiud koncertowych (1916)
Wariacje na temat węgierskiej pieśni ludowej (1917)
Pastorale (1920)
Suite en valse na 2 fortepiany (1945)
6 utworów (1945)
3 proste utwory (1951)

Utwory wokalno-instrumentalne

Magyar hiszekegy na tenora, chór i orkiestrę (1920)
Missa in Dedicatione Ecclesiae na solistów, chór, organy i orkiestrę (1930)
kantata symfoniczna Cantus vitae na głosy solowe, chór i orkiestrę (1939–1941)
Stabat Mater na 3 solistów, chór dziecięcy i orkiestrę (1952–1953)

Utwory sceniczne

pantomima Der Schleier der Pierrette (1908–1909, wyst. Drezno 1910)
opera komiczna Tante Simona (1911–1912, wyst. Drezno 1913)
opera A vajda tornya (1915–1922, wyst. Budapeszt)
opera komiczna Der Tenor (1920–1927, wyst. Budapeszt 1929)

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac Encyklopedia Muzyczna PWM. T. 2. Część biograficzna cd. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1984, s. 426–427. ISBN 83-224-0223-6.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s Baker’s Biographical Dictionary of Musicians. T. Volume 2 Conf–Gysi. New York: Schirmer Books, 2001, s. 900–901. ISBN 0-02-865527-3.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k The Harvard Biographical Dictionary of Music. Cambridge: Harvard University Press, 1996, s. 550. ISBN 0-674-37299-9.

Linki zewnętrzne

Ernst von Dohnányi – twórczość tego autora dostępna w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project
Ernst von Dohnányi w bazie AllMusic (ang.)

[encmuz-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac Encyklopedia Muzyczna PWM. T. 2. Część biograficzna cd. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1984, s. 426–427. ISBN 83-224-0223-6.

[baker-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s Baker’s Biographical Dictionary of Musicians. T. Volume 2 Conf–Gysi. New York: Schirmer Books, 2001, s. 900–901. ISBN 0-02-865527-3.

[harvard-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k The Harvard Biographical Dictionary of Music. Cambridge: Harvard University Press, 1996, s. 550. ISBN 0-674-37299-9.

[1]

[2]

[3]