Eryteja (roślina)
 Eryteja uzbrojona | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
eryteja | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Brahea Mart. ex Endl. Hist. Nat. Palm. 3: 243 (1838)[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Eryteja[4] (Brahea Mart. ex Endl.) – rodzaj roślin z rodziny arekowatych (palm). Obejmuje 11 gatunków[3]. Rośliny te występują w Meksyku i dalej na południu w krajach Ameryki Centralnej po Nikaraguę[3]. Rosną na skałach wapiennych[5][6], zwykle na obszarach suchych, na półpustyniach, często w formacjach ciernistych suchorośli, rzadziej w świetlistych lasach z dębami i sosnami. Większość gatunków rośnie na terenach wyżej położonych – od 1000 do 2000 m n.p.m., nieliczne schodzą niżej[7].
Palmy te uprawiane są w strefie międzyzwrotnikowej jako ozdobne (walorem są efektowne liście i okazałe kwiatostany[7]), poza tym niektóre dostarczają jadalnych i olejodajnych owoców[5] (B. dulcis), liście niektórych gatunków wykorzystywane są do wyplatania kapeluszy i plecionek (B. aculeata, B. dulcis), włókna wykorzystywane do wyplatania lin (B. dulcis), a drewno wykorzystywane jest do celów budowlanych (B. dulcis)[7].
Nazwa naukowa upamiętnia duńskiego astronoma – Tycho Brahe (1546–1601)[7].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Palmy zwykle średniej wielkości, zwykle z pojedynczym pniem, rzadziej rosnące w kępach[6]. U części gatunków kłodziny są skrócone i podziemne. U wszystkich przynajmniej częściowo okryte są trwałymi nasadami liści[7].
- Liście
- W liczbie od 5 do 30 tworzą pióropusz na szczycie pędu[7]. Pochwa liściowa rozdziela się włókniście. Ogonek liściowy długi, z ząbkami lub nieuzbrojony. Blaszka liściowa dłoniasto złożona, w zarysie okrągława, z poszczególnymi listkami dość płytko rozwidlającymi się na końcach, zrośniętymi zwykle do około połowy ich długości. Listki zwykle sztywne. Hastula po stronie doosiowej zwykle okazała[6][7].
- Kwiaty
- Wyrastają pojedynczo lub skupione po dwa albo trzy na rozgałęzieniach kwiatostanu[6], który jest okazały, wyrasta spomiędzy liści i rozgałęzia się do odcinków czwartego rzędu[7]. Poszczególne kwiaty są drobne, obupłciowe i białawe[7]. Działki zewnętrznego okółka okwiatu są trzy, okazałe. Płatki okółka wewnętrznego także są trzy, w dole rurkowato złożone, górą wywinięte. Pręcików jest 6[7], wystają ponad okwiat, z nitkami zrośniętymi w pierścień[6]. Zalążnia powstaje z trzech owocolistków[7]. Różne części kwiatów i odgałęzienia kwiatostanu są zwykle owłosione[7].
- Owoce
- Jednonasienne, kuliste do jajowatych, gładkie lub nieco owłosione. O różnej barwie – od żółtozielonych i żółtobrązowych, po brązowe, ciemne – fioletowoniebieskie i czarne[7].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Jeden z kilkunastu rodzajów z podplemienia Livistoninae, z plemienia Trachycarpeae, podrodziny Coryphoideae z rodziny arekowatych Arecaceae[8][6]. Rodzaj spokrewniony jest najbliżej z rodzajami: paurota Acoelorrhaphe, kopernicja Copernicia i Serenoa, przy czym podział między nimi przynajmniej w części ma charakter bardziej tradycyjny, niż wynikający z istotności różnic biologicznych[7].
- Wykaz gatunków[3]
- Brahea aculeata (Brandegee) H.E.Moore
- Brahea armata S.Watson – eryteja uzbrojona[4]
- Brahea brandegeei (Purpus) H.E.Moore
- Brahea calcarea Liebm.
- Brahea decumbens Rzed.
- Brahea dulcis (Kunth) Mart.
- Brahea edulis H.Wendl. ex S.Watson – eryteja jadalna[4]
- Brahea moorei L.H.Bailey ex H.E.Moore
- Brahea pimo Becc.
- Brahea salvadorensis H.Wendl. ex Becc.
- Brahea sarukhanii H.J.Quero
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-11-29] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-11-29] (ang.).
- ↑ a b c d e Brahea Mart.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-11-29].
- ↑ a b c Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 97.
- ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 128, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d e f K.Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. IV. Flowering Plants. Monocotyledons. Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin, Heidelberg: Springer, 1998, s. 331. ISBN 978-3-642-08378-5.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Andrew Henderson, Gloria Galeano, Rodrigo Bernal: Field Guide to the Palms of the Americas. Princeton University Press, 1995, s. 54-56. ISBN 978-0-691-60694-1.
- ↑ Genus Brahea Mart. ex Endl.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2021-11-30].