Eugeniusz Dziewulski

Eugeniusz Dziewulski (ur. 9 stycznia 1888 w Humaniu, zm. 4 lutego 1978 w Falenicy) – polski dy­rygent, kierownik muzyczny i dyrektor teatru, reżyser, scenograf.

Był synem Mariana Dziewulskiego i Alojzy z Ur­banowiczów, mężem Reginy Dziewulskiej z Jędrzejewskich (ślub 1 czerwca 1914), bratem pracownika administra­cyjnego Reduty Mariana Dziewulskiego.

Życiorys

Po ukoń­czeniu szkoły realnej, od 1913 kształcił się w klasie kompozycji i dyrygentury Reinholda Glière'a w konserwa­torium kijowskim. W 1918 otrzymał dyplom „artysty wyzwolonego”. W okresie studiów był kierownikiem muzycznym Towarzystwa Polskiego w Kijowie i dyrygentem orkiestry teatralnej (1914–1917). Napisał muzykę do granych tam sztuk: „Krzyżacy”, „Noc listopadowa”, „Nowy Don Kichot” i dyrygował orkiestrą podczas przedstawień. Współ­pracował też z Teatrem Studia Stanisławy Wysockiej. Grał na skrzypcach w Kijowskiej Orkiestrze Symfonicznej i dyrygował koncertami. W 1917 był kierownikiem muzycznym Młodego Towarzystwa Polskiego w Kijowie. Od 1918 współ­pracował z ukraińskim teatrem Narodna Drama i Mołodoj Teatr. Dyrygował na tych scenach własnymi ilustracjami muzycznymi, m.in. do sztuk: „Diabeł i karczmarka”, „Sonce ruiny”. W teatrze Sołowcowa w Kijowie przygotował muzycznie i dyrygował baletem „Chrizis”. Kierował także kijowskim Konserwatorium Dramatycznym.

Brał udział jako ochotnik w wojnie polsko-bolszewic­kiej w 1920. Potem zamieszkał w Warszawie. W latach 1920–1921 wykładał w prywatnej szkole teatralno-filmowej S. Wysockiej. Brał udział w przygotowaniu premiery „Pragmatystów” w T. Elsynor (1921; opracował sce­nografię, „reżyserię gestu” oraz ilustrację muzyczną). Współpracował także jako muzyk i asystent z Wy­socką przy wystawieniu w 1922 „Strasznych dzieci” w warszawskim Teatrze Rozmaitości. W sezonie 1924/1925 wykładał w Instytucie Reduty.

W latach 1925/1926 przeniósł się, wraz z zespołem Reduty, do Wilna. Był kierownikiem muzycznym, reżyserem, a także kierownikiem gospodarczym Domu Re­duty w Wilnie i Grodnie oraz dyrygentem przed­stawień muzycznych. Komponował muzykę do wię­kszości przedstawień dramatycznych i dyrygował jej wyko­naniem (m.in. do „Wesela”, „Wyzwolenia”, „Nowego Don Kiszota”, „Ptaka”, „Snu”, „Betleem Ostrobramskiego”, „Ero­sa i Psyche”, „Księcia Niezłomnego”). Niekiedy także projektował dekoracje („Judasz”, „Złota kaczka” H. Zakrzewskiej). Wykładał również (od 1925) teorię mu­zyki i kompozycję w wił. konserwatorium oraz prowadził klasę dyrygowania i klasę operową. W 1929–1931 był kierownikiem muzycznym w rozgłośni PR w Wilnie. Komponował ilustracje muz. do wielu słuchowisk (np. do „Konrada Wallenroda”, „Żmii”, „Słowika”, „Bazy­liszka na Bakszcie”). W 1929–1931 był także kierownikiem muzycznym Teatrów Miejskich w Wilnie. Skomponował m.in. muzykę do przedstawień: „Pana Jowialskiego”, „Snu nocy letniej”, „Nocy listopadowej”, „Betlejek” H. Romer-­Ochenkowskiej, „Turandot” oraz do „Salome” (także jego inscenizacje, reżyseria, scenografia, 1929). Współpra­cował z Hebrajskim Studio Dramatycznym w Wil­nie. Był kierownikiem i dyrygentem Orkiestry Towarzystwa Fil­harmonicznego. Utworzył w Wilnie oddział Polskiego Towarzystwa Muzyki Współczesnej. Urządzał audycje i koncerty kameralne, był jednym z najbardziej ener­gicznych organizatorów życia muzycznego w Wilnie.

W 1931 przeniósł się do Lublina. Objął tu dyrekcję Towarzystwa Muzycznego oraz Instytutu Muzycznego im. Moniuszki, w których do wybuchu II wojny światowej wykładał teo­rię muzyki, uczył kompozycji, dyrygowania, gry na organach i prowadził klasy operowe. Od 1932 był dyrygentem i kierownikiem artystycznym Orkiestry Symfonicznej Towarzystwa Muzycznego w Lublinie, w 1933 objął kierownictwo Towarzystwa Śpiewaczego „Echo”. Dążył do utworzenia stałej sceny muzycznej w Lublinie. W sezonie 1932/1933 był dyrektorem Teatru Wielkiego w tym mieście. Wystawił w nim m.in. „Damy i huzary”. W następnych sezonach organizował w Teatrze Wielkim przedstawienia szkolne klasy opero­wej Instytutu im. Moniuszki. Na­dal dojeżdżał do Wilna, prowadził wykłady i kon­certy. Dyrygował koncertami w Filharmonii Warszawskiej (1934), w Katowicach (1937). Opracował ilustrację muz. do „Sułkowskiego” (T. Polski, Warszawa, 1936). Pisał muzykę do słuchowisk radiowych (np. do „Piotra Płaksina”).

Po II wojnie światowej współpracował z Teatrem Wybrzeże (sceny w Gdyni i w Sopocie). Opracował ilustrację muzyczną do szeregu przedstawień, m.in. do „Homera i Orchidei”, „Balladyny”, „Chorego z urojenia”, „Wesela”, „Wiśniowego sadu”. W sezonie 1947/1948 był również kierownikiem muzycznym tego teatru. W lecie 1949 wystawił w Warszawie „Wesele na Kurpiach” – „w sposób niemal doskonały, posługując się mało wy­szkolonym materiałem aktorskim i przy skromnych środkach finansowych, pokazał nam prostą a jakże sympatyczną sielankę miłosną pary młodych Kur­piów. Starał się o prawdziwość, o nieskażony jakąś stylizacją klimat przeciętnej wsi i chaty na Kur­piach” (J. Kuryluk). W sezonie 1949/1950 był kierownikiem muzycznym Teatru im. Bogusławskiego w Kaliszu, opracował ilu­strację muz. m.in. do przedstawień „Sułkowskiego”, „Płatona Kreczeta”, reżyserował też „Króla włóczęgów”. Do 1952 sporadycznie współpracował jako kompo­zytor z różnymi teatrami, m.in. z Teatrem Ziemi Rze­szowskiej, Teatrem Nowej Warszawy. W 1952 był naczelnikiem Wydziału Operowego w Ministerstwie Kultury i Sztuki. Od stycznia 1953 do marca 1954 był kierownikiem i pierwszym dyrygentem Filharmonii w Lublinie. W 1954 został prezesem Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego i do 1958 dyrygował jego orkiestrą. W 1966 jego suita orkiestrowa „Kolorowe obrazki” (1962) została wyróżniona na Konkursie Kompozytorskim im. księcia Rainiera w Monako. Był twórcą głośnego widowiska regionalnego „Wesele na Kurpiach”, wystawionego w 1949 w Warszawie.

Był wszechstronnym kierownikiem muzycznym teatrów. Potrafił grać, komponować muzykę, zin­strumentować ją, zaangażować wykonawców i dy­rygować orkiestrą. Miał twórczy udział w spekta­klach na równi z reżyserami i aktorami. Krytycy piszący o jego muzyce scenicznej podkreślali zawsze jej organiczny związek z przedstawieniem. Był dob­rym chórmistrzem i cenionym w swoim czasie kompozytorem. Przyjaźnią i zaufaniem darzył go Juliusz Osterwa.

Odznaczenia

W 1930 po raz pierwszy odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi.

Kompozycje

• Kwintet fortepianowy (1917)
• Preludia i fugi na fortepian (1917–1918)
• Symfonia nr 1 (1919)
• Symfonia nr 2 (1919)
• Symfonia nr 3 (1923)
• Uwertura jubileuszowa na orkiestrę (1923)
• Koncert na fortepian i orkiestrę (1928)
• Zielony pajac, suita na orkiestrę (1929)
• Pieśni do słów Kazimiery Iłłakowiczówny, Leopolda Staffa i Zdzisława Dębickiego na głos i fortepian (1929–1931)
• Polonez na orkiestrę (1935)
• Piotr Płaksin, poemat symfoniczny (1938)
• W srebrzystej poświacie księżyca, suita na małą orkiestrę (1951)
• Nad lazurowym wybrzeżem, poemat symfoniczny (1951)
• Noc listopadowa, suita na małą orkiestrę (1951)
• Tryptyk kurpiowski na sopran, chór mieszany i orkiestrę symfoniczną (1954–1958)
• Symfonia nr 4 (1955)
• Obrazki symfoniczne, suita na orkiestrę (1955)
• Uwertura koncertowa na orkiestrę (1955)
• Arkadia, poemat symfoniczny (1955)
• Kolorowe obrazki, suita na orkiestrę (1962)
• Suita na orkiestrę (1962)
• Uwertura uroczysta na orkiestrę (1962)
• Impresje symfoniczne na orkiestrę (1963)
• Miserere na chór mieszany i orkiestrę (1968)

Bibliografia

• Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900–1980 t. II, PWN Warszawa 1994