Fabryka Emalia Oskara Schindlera

Fabryka Emalia Oskara Schindlera
Oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa
Fabryka Schindlera (2009)
Państwo	Polska
Miejscowość	Kraków
Adres	ul. Lipowa 4 30-702 Kraków
Kustosz	Monika Bednarek
Kierownik	Monika Bednarek
Położenie na mapie Krakowa Fabryka Emalia Oskara Schindlera
Położenie na mapie województwa małopolskiego Fabryka Emalia Oskara Schindlera
Położenie na mapie Polski Fabryka Emalia Oskara Schindlera
50°02′50,45″N 19°57′38,37″E
Strona internetowa

Fabryka Schindlera

Tablica upamiętniająca Oskara Schindlera znajdująca się przy wejściu do muzeum

Fabryka Emalia Oskara Schindlera – fabryka założona w 1937 jako miejsce produkcji wyrobów emaliowanych i blaszanych. Wydzierżawiona, a potem przejęta przez niemieckiego przedsiębiorcę Oskara Schindlera w 1939, jako Niemiecka Fabryka Wyrobów Emaliowanych – Deutsche Emailwarenfabrik (DEF), prowadzona przez Schindlera do roku 1945. Fabryka mieści się przy ulicy Lipowej 4, na krakowskim Zabłociu. Schindler zatrudniał w niej zagrożonych eksterminacją Żydów, wpisanych następnie na tzw. listę Schindlera i uratowanych od zagłady.

Po II wojnie światowej fabrykę przejął skarb państwa, a 2005 miasto Kraków. Od 2007 fabryka została podzielona między dwie instytucje: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa (które utworzyło tu wystawę stałą Kraków – czas okupacji 1939-1945) i Muzeum Sztuki Współczesnej.

Fabryka Schindlera jest jednym z obiektów na trasie Krakowskiego Szlaku Techniki.

Historia

Tzw. Fabryka Schindlera powstała jako "Pierwsza Małopolska Fabryka Naczyń Emaliowanych i Wyrobów Blaszanych "Rekord" Sp. z o.o.". Została założona przez Izraela Kohna, Wolfa Luzera Glajtmana i Michała Gutmana w 1937 i początkowo mieściła się przy ul. Romanowicza 9, a od stycznia 1938 roku w nowym budynku przy ulicy Lipowej 4, na krakowskim Zabłociu. W marcu 1939 roku zaprzestała produkcji, a w czerwcu tego roku została postawiona w stan upadłości.

W listopadzie 1939 r. Oskar Schindler przejął zarząd powierniczy nad znajdującą się w stanie upadłości fabryką. Na początku roku 1940 wydzierżawił znajdujące się tam budynki fabryczne, a następnie zmienił nazwę fabryki na Deutsche Emailwarenfabrik (DEF). Wkrótce po zajęciu fabryki Schindler rozpoczął jej rozbudowę, m.in. wzniesiono halę fabryczną na tokarki, tłocznie, prasy do blach i narzędziownię. W 1942 r. nadbudowano halę sztancowni, tworząc trzykondygnacyjny budynek mieszczący wzorcownię, magazyny, zaplecze socjalne i administracyjne wraz z gabinetem i mieszkaniem Schindlera.

W zakładzie produkowano naczynia emaliowane, a od roku 1943 uruchomiono także dział produkcji zbrojeniowej, gdzie wykonywano menażki dla Wehrmachtu, łuski i zapalniki do pocisków artyleryjskich oraz lotniczych.

Wśród zatrudnionych początkowo przeważali Polacy, lecz z czasem coraz większą siłę roboczą stanowili Żydzi. Kiedy w marcu 1943 r. przeprowadzono akcję likwidacji getta krakowskiego, część ocalałych Żydów została ulokowana w obozie Płaszów i tam zmuszana do nieludzkiej pracy. Dzięki staraniom Schindlera jego pracownicy umieszczeni zostali w barakach obozowych na Zabłociu, na przyległej do fabryki parceli. Liczba pracowników w 1944 wynosiła ok. 1100. Kiedy Niemcy na skutek zbliżania się frontu wschodniego przystąpili do likwidacji obozów i więzień, Schindler ewakuował swą fabrykę zbrojeniową do Brünnlitz (dziś Brněnec) w czeskich Sudetach. Aby ratować więźniów, wraz ze swym księgowym Itzhakiem Sternem, opracował słynną "Listę Schindlera", dzięki której wykupił i przewiózł do nowej fabryki ponad 1100 osób - ocalając im tym samym życie. Więźniowie pracowali tam aż do 8 maja 1945 r. kiedy to obóz został wyzwolony.

Historia fabryki i jej właściciela została opisana w powieści Schindler's Ark (Arka Schindlera) przez australijskiego powieściopisarza Thomasa Keneally'ego, zaś Steven Spielberg wyreżyserował na jej podstawie film fabularny Lista Schindlera (Schindler's List), nakręcony w dużej mierze w Polsce.

Muzeum

W 1947 roku fabryka została przejęta na rzecz skarbu państwa. Od 1948 roku była pod zarządem Zakładów Wytwórczych Podzespołów Telekomunikacyjnych Telpod. Obok hal produkcyjnych i budynków zaplecza administracyjno-technicznego za bramą wjazdową zachowana została waga pomostowa produkcji Polskiej Wytwórni Urządzeń i Sygnałów Kolejowych z lat 30. XX wieku.

W 2007 roku zdecydowano o oddaniu budynku administracyjnego byłej Fabryki Naczyń Emaliowanych Muzeum Historycznemu miasta Krakowa, które utworzyło przy ul. Lipowej 4 w Krakowie oddział w celu stworzenia stałej wystawy dokumentującej okres niemieckiej okupacji miasta w latach 1939-1945. Prezentowana w oddziale stała wystawa na ten temat nosi tytuł Kraków – czas okupacji 1939-1945. Intencją Muzeum jest pokazanie dziejów fabryki przy ul. Lipowej w szerszym kontekście historycznym. W 45 salach ekspozycyjnych ukazano Kraków i jego mieszkańców w okresie II wojny światowej. Ekspozycja została podzielona na kilkanaście segmentów poświęconych poszczególnym zagadnieniom tematycznym: wojna 1939 r., rola Krakowa jako ośrodka władzy Generalnego Gubernatorstwa, życie codzienne mieszkańców, los Żydów krakowskich, tajne państwo, a także dzieje ludzi pracujących w fabryce i historia samego Oskara Schindlera. Eksponaty muzealne zostały uzupełnione bogatą dokumentacją fotograficzną i archiwalną, pochodzącą ze zbiorów polskich i zagranicznych. Oddział został uroczyście otwarty 10 czerwca 2010.

Na terenie fabryki Schindlera powstało także Muzeum Sztuki Współczesnej.

Bibliografia

• Monika Bednarek, Deutsche Emailwarenfabrik Oskara Schindlera w Krakowie w latach 1939-1945, "Krzysztofory" nr 22 (2004), s. 127-143.
• Andrzej Chwalba, Dzieje Krakowa. Kraków w latach 1939 – 1945, tom 5, Kraków 2002.
• Zbiory Archiwum Państwowego w Krakowie, Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego
• Wystawa o historii Fabryki Oskara Schindlera zrealizowana przez Muzeum Inżynierii Miejskiej w Krakowie

Linki zewnętrzne

• Fabryka Schindlera – oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa
• Fabryka Schindlera – zdjęcia (archiwum web.archive.org z 2016-12-24)
• Fabryka Schindlera – zdjęcia i kalendarium
• Magdalena Link-Lenczowska, Śmierć w nowych dekoracjach, "Herito" nr 1 (2010)

Galeria

• 

  Fotografie ocalonych

• 

  Biurko Oskara Schindlera z fragmentem instalacji zawierającej listę uratowanych przez niego Żydów

• 

  Wnętrze instalacji z Listą Schindlera

• 

  Instalacja upamiętniająca zagładę krakowskiego getta

• 

  Ekran interaktywny

• 

  Przedwojenne tablice z nazwami ulic

• 

  Rekonstrukcja piwnicy, gdzie przechowywano Żydów

• 

  Fragment stałej ekspozycji

• 

  Fotoplastikon

• 

  Rekonstrukcja przedwojennego tramwaju

• 

  Spalone książki - symbol zgładzonego getta

• 

  Rekonstrukcja mieszkania w getcie