Pustułeczka

Pustułeczka
	Falco naumanni
	Fleischer, 1818
	; Samiec (po prawej) oraz dwie samice
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	sokołowe
Rodzina	sokołowate
Podrodzina	sokoły
Plemię	Falconini
Rodzaj	Falco
Gatunek	pustułeczka
Synonimy
	Cerchneis naumanni (Fleischer, 1818); Falco cenchris var. pekinensis Swinhoe, 1870; Falco naumanni pekinensis Swinhoe, 1870; Cerchneis naumanni turkestanicus Zarudny, 1912; Cerchneis naumanni sarmaticus Domaniewski, 1917;
	Cerchneis naumanni (Fleischer, 1818); Falco cenchris var. pekinensis Swinhoe, 1870; Falco naumanni pekinensis Swinhoe, 1870; Cerchneis naumanni turkestanicus Zarudny, 1912; Cerchneis naumanni sarmaticus Domaniewski, 1917;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; letnie lęgowiska siedliska całoroczne zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Pustułeczka^[4], sokół pustułeczka, dzwonniczek pustułeczka, białoszpon (Falco naumanni) – gatunek małego ptaka drapieżnego z rodziny sokołowatych (Falconidae). Nie jest zagrożony wyginięciem.

Występowanie[edytuj | edytuj kod]

To gatunek południowy i wędrowny. Zamieszkuje południową część Europy (baseny mórz Śródziemnego, Kaspijskiego i Czarnego), północno-zachodnią Afrykę, Azję Mniejszą i tereny dalej na wschód do Mongolii i północnych Chin. Najliczniejsze europejskie populacje występują w Hiszpanii, Włoszech i Grecji. Zimuje głównie w Afryce Subsaharyjskiej, niewielkie populacje także w północnej Afryce, od Hiszpanii do południowej Turcji, w Azerbejdżanie, Indiach, Mjanmie i południowych Chinach^[5]^[6].

W południowo-wschodniej Polsce dawniej był to ptak sporadycznie lęgowy, obecnie zalatuje tylko wyjątkowo^[7], choć spotykany był w całym kraju w maju, czerwcu i wrześniu, październiku. W XX wieku odnotowano już tylko trzy potwierdzone lęgi na terenie kraju, ostatni w 1962 roku na zamku Odrzykoń koło Krosna^[8]. Po 1970 roku pustułeczkę obserwowano jedynie 7 razy, ostatnio w sierpniu 2007 roku w Olsztynie Jarotach^[9].

Taksonomia[edytuj | edytuj kod]

Po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego gatunek ten opisał Johann Gottlieb Fleischer w 1818 roku, nadając mu nazwę Falco Naumanni^[2]^[10]. Miejsce typowe to południowe Niemcy^[2]. Nie wyróżnia się podgatunków^[11].

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Falco: łac. falco, falconis „sokół”, od flectere „zakrzywić” (aluzja do zakrzywionych szponów) (por. gr. φαλκων phalkōn, φαλκωνος phalkōnos „sokół”)^[12].
naumanni: Johann Friedrich Naumann (1780–1857), niemiecki artysta, ornitolog^[13].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała 29–32 cm, rozpiętość skrzydeł 58–73 cm; masa ciała samców 90–172 g, samic 138–208 g^[14]. Ubarwienie podobne do pustułki, lecz bardziej intensywne. Znacznie od niej mniejsza i słabsza. Samiec ma jednolicie czerwonordzawy grzbiet i pokrywy skrzydłowe, bez plamek, wąsa oraz rozjaśnienia na policzku. W tylnej części skrzydeł niebieskoszara plama, lotki czarne. Nie ma kreski na policzku. Ogon szary z ciemnym paskiem na końcu, z dłuższymi środkowymi sterówkami. W locie wydaje się być trójkątny. Głowa i kark niebieskoszare. Spód jasnocynamonowy z ciemnymi, rzadko rozłożonymi plamkami. Pierś rudawa z nakrapianiem. Samica nieco większa, ma grzbiet, głowę i pokrywy skrzydłowe rdzawobrązowe z silnym plamkowaniem. Lotki czarne. Ogon rdzawy, ciemno pręgowany. Młode podobne do samic i przypominają pustułki. U obu płci nogi żółte z jasnymi pazurami (u pustułki pazury są czarne).

Biotop[edytuj | edytuj kod]

Rozległe równiny poprzeplatane kępami starych drzew, stepy, półpustynie, tereny rolnicze, nasłonecznione stoki skalistych wzgórz, wsie i miasta. Są to zatem tereny ciepłe, suche łąki i otwarte, słabo zagospodarowane rolniczo pola, gdzie znajduje się duża ilość owadów. Zimuje na afrykańskich sawannach.
Środowisko życia przypomina biotop pustułki.

Okres lęgowy[edytuj | edytuj kod]

Gniazdo[edytuj | edytuj kod]

Często w dziupli spróchniałego drzewa (pustułki nie wybierają takich miejsc), rzadziej w szczelinach murów, skał czy klifach, na wieżach, dziurawych dachach wiejskich budynków. Gnieździ się kolonijnie. Sama nie buduje gniazd. Jaja znoszone są w płytkim zagłębieniu, gdzie nie ma wyściółki.

Jaja, wysiadywanie[edytuj | edytuj kod]

Przeważnie 4–5 płowej barwy, składane w maju. Bardzo podobne do jaj pustułki, lecz mniejsze i bardziej czerwone, z obfitymi rdzawymi plamkami. Wysiadywanie trwa 28–29 dni.

Wychowywanie młodych[edytuj | edytuj kod]

Potomstwo karmione jest dużymi owadami. Młode opuszczają swe gniazda po 4 tygodniach. Udaje się przeżyć zwykle jednak zaledwie dwóm pisklętom.

Pożywienie[edytuj | edytuj kod]

Przede wszystkim większe owady. Rzadko łapie gryzonie, prawie nigdy nie poluje na inne ptaki. Często poluje w grupie. Rzadziej niż pustułka zawisa trzepocząc skrzydłami. Może chwytać małe gady i płazy.
Sposób polowania przypomina łowy pustułki. Ptaki czatują na wybranym wysokim miejscu i rozglądają się po okolicy. Może też, szybko machając skrzydłami, zawisać na otwartym terenie. Żerowanie trwa przeważnie w dzień, choć obserwuje się też te ptaki wokół oświetlonych obiektów, które ściągają owady. Bardzo sprecyzowany rodzaj pokarmu sprawia, że nawet w Europie Południowej zimą go brakuje i ptaki muszą migrować do Afryki, odlatując we wrześniu, a wracając w marcu.

Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) od 2011 uznaje pustułeczkę za gatunek najmniejszej troski (LC – least concern); wcześniej – od 1994 miała ona status gatunku narażonego (VU – vulnerable). W drugiej połowie XX w. gatunek doświadczył silnych spadków liczebności, zwłaszcza w Europie Zachodniej, na zimowiskach w Południowej Afryce, prawdopodobnie także w części azjatyckiego zasięgu występowania. Obecnie jednak (2020) ogólny trend liczebności populacji uznaje się za stabilny. Liczebność europejskiej populacji w 2015 szacowano na 30,5–38 tysięcy par lęgowych. Do głównych zagrożeń dla gatunku należą: utrata i degradacja siedlisk, głównie wskutek intensyfikacji rolnictwa, ale też zalesiania i urbanizacji, ponadto stosowanie pestycydów^[3]^[5].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową^[15]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek wymarły regionalnie (RE)^[8].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

ptaki Polski

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Falco naumanni, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g D. Lepage: Lesser Kestrel Falco naumanni. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-17]. (ang.).
↑ ^a ^b BirdLife International, Falco naumanni, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2019-02-17] (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Plemię: Falconini Leach, 1820 (wersja: 2017-12-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-02-17].
↑ ^a ^b Species factsheet: Falco naumanni. BirdLife International. [dostęp 2020-09-02]. (ang.).
↑ Lesser Kestrel Falco naumanni. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund. [dostęp 2023-02-17]. (ang.).
↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 252. ISBN 83-919626-1-X.
↑ ^a ^b Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
↑ Komisja Faunistyczna. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2007. „Notatki Ornitologiczne”. 49, s. 81–115, 2008.
↑ C.P.C.P. Laurop C.P.C.P., V.F.V.F. Fischer V.F.V.F., Sylvan, ein Jahrbuch fur Forstmänner, Jäger und Jagdfreunde auf die Jahre 1817 u. 1818, Marburg und Cassel 1818, s. 174 (niem.).
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.1). [dostęp 2023-02-17]. (ang.).
↑ The Key to Scientific Names ↓, Falco [dostęp 2023-02-17] .
↑ The Key to Scientific Names ↓, naumanni [dostęp 2023-02-17] .
↑ J. Orta & G.M. Kirwan: Lesser Kestrel Falco naumanni, version 1.0. [w:] Birds of the World (red. J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2023-09-28]. (ang.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Lesser Kestrel Falco naumanni. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund. (ang.).

[itis-1] Falco naumanni, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[avibase-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g D. Lepage: Lesser Kestrel Falco naumanni. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-17]. (ang.).

[iucn-3] BirdLife International, Falco naumanni, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2019-02-17] (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-4] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Plemię: Falconini Leach, 1820 (wersja: 2017-12-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-02-17].

[birdlife-5] Species factsheet: Falco naumanni. BirdLife International. [dostęp 2020-09-02]. (ang.).

[gr-6] Lesser Kestrel Falco naumanni. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund. [dostęp 2023-02-17]. (ang.).

[7] Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 252. ISBN 83-919626-1-X.

[clpp-8] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[kf2007-9] Komisja Faunistyczna. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2007. „Notatki Ornitologiczne”. 49, s. 81–115, 2008.

[oryg-10] C.P.C.P. Laurop C.P.C.P., V.F.V.F. Fischer V.F.V.F., Sylvan, ein Jahrbuch fur Forstmänner, Jäger und Jagdfreunde auf die Jahre 1817 u. 1818, Marburg und Cassel 1818, s. 174 (niem.).

[ioc-11] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.1). [dostęp 2023-02-17]. (ang.).

[12] The Key to Scientific Names ↓, Falco [dostęp 2023-02-17] .

[13] The Key to Scientific Names ↓, naumanni [dostęp 2023-02-17] .

[botw-14] J. Orta & G.M. Kirwan: Lesser Kestrel Falco naumanni, version 1.0. [w:] Birds of the World (red. J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2023-09-28]. (ang.).

[15] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]