Fantazja (psychologia)
Fantazmat, fantazja (stgr. φαντασία phántasia – „uczynić widocznym”[1]) – wyobrażony scenariusz, w którym w sposób jawny lub ukryty osoba spełnia swoje życzenia[2]. W najwęższym znaczeniu tego terminu, pod pojęciem fantazji rozumieć można marzenie dzienne, w którym prezentuje sobie pożądany lub niepożądany przebieg pewnych przyszłych lub przeszłych wydarzeń.
Zgodnie z wykładnią psychoanalizy, na zniekształcenie fantazmatycznego wyobrażenia wpływ mogą mieć mechanizmy obronne podmiotu, co stawia fantazmat na granicy świadomego i nieświadomego[3]. W specjalistycznej literaturze rozróżnia się fantazję i fantazmat, określając fantazmat jako nieświadomą fantazję[4].
W humanistyce
[edytuj | edytuj kod]Pojęcie fantazmatu w XX w. podlegało teoretycznej dyskusji na polu wielu dyscyplin, głównie humanistycznych.
Maria Janion, rozpowszechniając pojęcie fantazmatu w polskiej humanistyce w latach 90., użyła szerokiej definicji fantazmatu jako „wytworu wyobraźni”, sprowadzając również fantazję i fantazmat do tego samego pojęcia. Swoboda tej definicji pozwala na określanie zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych fantazmatów, wbrew oryginalnej koncepcji Zygmunta Freuda. Fantazmaty społeczne są bywają przedmiotem badań literaturoznawców[4].
Blisko związany z myślą psychoanalityczną Gilles Deleuze twierdził, że fantazmat nie reprezentuje ani działania, ani doznania, ale dopiero „wynik działania i doznania”. Według Deleuza, psychoanalizę można określić jako teorię fantazmatów, które dla tej nauki mają fundamentalne znaczenie[5].
Michel Foucault określa fantazmat jako rodzaj obrony przed normalizującymi praktykami kulturowymi oraz przed ujarzmiającymi procesami społecznymi. Jest więc sposobem na obronę przed normatywną opresją[4].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ fantasy [online], csmt.uchicago.edu [dostęp 2024-12-23] .
- ↑ fantazmat - Wielki słownik języka polskiego PAN [online], wsjp.pl [dostęp 2024-12-23] (pol.).
- ↑ Jean Laplanche , Jean-Bertrand Pontalis , Słownik psychoanalizy, Warszawa: Wydawnictwo Aletheia, 1996, s. 52, ISBN 978-83-67020-42-8 [dostęp 2024-12-23] (pol.).
- ↑ a b c Andrzej Pankalla , Koncepcja fantazmatu w teorii działania symbolicznego (SAT) i psychologii kulturowej E.E. Boescha [online], 2010 [dostęp 2024-12-23] .
- ↑ Michał Gusin , Logika sensu: Deleuze’a wprowadzenie do psychoanalizy, „Praktyka Teoretyczna”, 5, 2012, s. 33, DOI: 10.14746/prt.2012.5.4, ISSN 2081-8130 [dostęp 2024-12-23] (pol.).