Farbownik
Farbownik lekarski | |||
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj |
farbownik | ||
Nazwa systematyczna | |||
Anchusa L. Sp. Pl. 133. 1 Mai 1753[3] | |||
Typ nomenklatoryczny | |||
Synonimy | |||
|
Farbownik (Anchusa L.) – rodzaj roślin należący do rodziny ogórecznikowatych. Należy do niego ok. 35 gatunków roślin[5][6]. Występują one w Europie, zachodniej Azji (jeden gatunek sięga Chin[7]), w północnej Afryce, największe zróżnicowanie osiągając w basenie Morza Śródziemnego. Jeden gatunek (A. capensis) rośnie w Afryce Południowej[5][6]. W Polsce naturalnie występują dwa gatunki – farbownik polny A. arvensis i lekarski A. officinalis. Kilka gatunków jest uprawianych i niektóre przejściowo dziczeją[8][9].
Jako rośliny ozdobne sadzone są z tego rodzaju zwłaszcza: farbownik lazurowy A. azurea, farbownik lekarski A. officinalis i A. capensis[5]. Farbownik lekarski był także dawniej stosowany jako roślina lecznicza i warzywo[5].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Rośliny jednoroczne, dwuletnie i byliny osiągające do 1,5 m wysokości[6]. Pędy podnoszące się lub prosto wzniesione[10]. Rośliny szorstko owłosione, rzadko miękko owłosione, z włoskami przylegającymi[7].
- Liście
- Skrętoległe, pojedyncze[6]. Najczęściej całobrzegie i lancetowate[10].
- Kwiaty
- 5-krotne[6], skupione w szczytowe skrętki, zwykle wydłużające się w czasie owocowania, z lancetowatymi przysadkami[7]. Działki kielicha zrośnięte tylko u nasady[6]. Bywają równe lub nierówne, kształtu równowąskiego do trójkątnego i zwykle powiększają się nieco podczas owocowania[7]. Płatki korony zrośnięte w krótką rurkę, zamkniętą osklepkami, poza tym z łatkami rozpostartymi w kolistą lub dzwonkowatą koronę, równe lub nierówne[7]. Gardziel korony może być prosta lub zgięta[7]. Płatki barwy niebieskiej, fioletowej, białej lub żółtawej. Pręciki równej długości, krótsze od rurki korony, nitki i pylniki zwykle krótkie. Zalążnia górna, czterokomorowa, z pojedynczą, krótką szyjką słupka niewystającą z rurki korony[6]. Znamię główkowate i rozwidlone[7].
- Owoce
- Rozłupnie rozpadające się na cztery zwykle czarne lub brązowe i pomarszczone rozłupki[6].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj należy do podplemienia Boragininae, plemienia Boragineae, podrodziny Boraginoideae, rodziny ogórecznikowatych Boraginaceae[4].
Rodzaj jest różnie ujmowany w klasyfikacjach. W szerokim ujęciu Anchusa sensu lato stanowi potwierdzoną w badaniach molekularnych grupę monofiletyczną, której taksonem siostrzanym jest Trachystemon orientalis. W obrębie grupy stwierdzono cztery linie rozwojowe obejmujące kolejno następujące taksony: 1) Phyllocara, Hormuzakia, Anchusa podrodzaj Buglossum i A. podrodzaj Buglossoides; 2) Gastrocotyle; 3) A. podrodzaj Buglossellum i Cynoglottis; 4) A. podrodzaj Anchusa, Lycopsis i Anchusella. W szerokim ujęciu rodzaju wszystkie te taksony są do niego włączane, natomiast w wąskim ujęciu rodzaj ograniczany jest do podrodzaju Anchusa, a pozostałe podrodzaje (Buglossum, Buglossoides, Buglossellum) wyodrębniane są jako osobne rodzaje[11].
Część gatunków tu dawniej włączanych przeniesiona została do innych rodzajów (wychodząc poza ramy rodzaju nawet w jego szerokim ujęciu), np. dawny farbownik niezapominajkowy Anchusa myosotiflora Lehm. → brunera wielkolistna Brunnera macrophylla (Adams) I.M.Johnst., a farbownik zimozielony Anchusa sempervirens (L.) Tausch → Pentaglottis sempervirens (L.) Tausch ex L.H.Bailey[12], Anchusa cretica Mill. → Anchusella cretica (Mill.) Bigazzi, E.Nardi & Selvi[13]. Podawany z Polski jako efemerofit farbownik wschodni Anchusa orientalis (L.) Rchb. fil.[8] klasyfikowany jest jako podgatunek Anchusa arvensis subsp. orientalis (L.) Nordh.[14]
- Wykaz gatunków[15]
- Anchusa aegyptiaca (L.) A.DC.
- Anchusa affinis R.Br.
- Anchusa arvensis (L.) M.Bieb. – farbownik polny, krzywoszyj polny
- Anchusa aucheri A.DC.
- Anchusa azurea Mill. – farbownik lazurowy
- Anchusa barrellieri Vitman
- Anchusa calcarea Boiss. – farbownik wapieniolubny
- Anchusa capensis Thunb.
- Anchusa cespitosa Lam.
- Anchusa crispa Viv.
- Anchusa × digenea Gușul.
- Anchusa dinsmorei Rech.f.
- Anchusa formosa Selvi, Bigazzi & Bacch.
- Anchusa gmelinii Ledeb.
- Anchusa humilis (Desf.) I.M.Johnst.
- Anchusa iranica Rech.f. & Esfand.
- Anchusa leptophylla Roem. & Schult.
- Anchusa leucantha Selvi & Bigazzi
- Anchusa limbata Boiss.
- Anchusa milleri Lam. ex Spreng.
- Anchusa montelinasana Angius, Pontec. & Selvi
- Anchusa negevensis Danin
- Anchusa ochroleuca M.Bieb.
- Anchusa officinalis L. – farbownik lekarski
- Anchusa procera Besser ex Link
- Anchusa pseudoochroleuca Des.-Shost.
- Anchusa puechii Valdés
- Anchusa pusilla Gușul.
- Anchusa samothracica Bigazzi & Selvi
- Anchusa strigosa Banks & Sol.
- Anchusa stylosa M.Bieb.
- Anchusa thessala Boiss. & Spruner
- Anchusa × thirkeana Gușul.
- Anchusa tiberiadis Post
- Anchusa undulata L.
- Anchusa variegata (L.) Lehm.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-22] (ang.).
- ↑ a b Anchusa. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2018-12-31].
- ↑ a b Genus: Anchusa L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-12-31].
- ↑ a b c d David J. Mabberley , Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 46, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- ↑ a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 238. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b c d e f g Anchusa Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-12-31].
- ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 32, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 24. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ a b Yasin J. Nasir: Anchusa L.. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-12-31].
- ↑ Hilger, H. H., Selvi, F., Papini, A., Bigazzi, M.. Molecular Systematics of Boraginaceae Tribe Boragineae Based on ITS1 and trnL Sequences, with Special Reference to Anchusa s.l.. „Annals of Botany”. 94, 2, s. 201–212, 2004.
- ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
- ↑ Massimo Bigazzi, Enio Nardi, Federico Selvi. Anchusella, a new genus of Boraginaceae from the Central-Eastern Mediterranean. „Plant Systematics and Evolution”. 205, 3-4, s. 241–264, 1997.
- ↑ Anchusa arvensis subsp. orientalis (L.) Nordh.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-18].
- ↑ Anchusa. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-12-31].