Firletka poszarpana

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Firletka poszarpana
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

goździkowate

Rodzaj

firletka

Gatunek

firletka poszarpana

Nazwa systematyczna
Silene flos-cuculi (L.) Greuter & Burdet
Willdenowia 12: 189 1982[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Firletka poszarpana (Silene flos-cuculi (L.) Greuter & Burdet) – gatunek byliny należący do rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae Juss.). Występuje w Europie i Azji (Zakaukazie, wschodnia i zachodnia Syberia[4]. W Polsce jest rośliną pospolitą[5].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

  • Według nowszych ujęć taksonomicznych gatunek ten włączony został do rodzaju Silene i ma nazwę Silene flos-cuculi (L.) Greuter & Burdet Willdenowia 12:189. 1982[4].
  • W obrębie rodziny goździkowatych należy do podrodziny Caryophylloideae, plemienia Sileneae[4].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Korzeń
Firletka wytwarza płytki system korzeniowy, składający się z krótkiego korzenia głównego (5–8 cm), oraz niepozornych korzeni bocznych[6].
Łodyga
Pojedyncza, Wyrastająca z przyziemnej rozety, o wysokości 30–60 cm Sztywna, wyprostowana, kanciasta, rozgałęziająca się w górnej części. Jest pokryta krótkimi, twardymi, skierowanymi w dół, włoskami, przez co sprawia wrażenie szorstkiej w dotyku, ponadto jej powierzchnia jest nieco lepka (szczególnie w górnej części). Zabarwienie zielone, z ciemnym, czerwonym odcieniem[7][8].
Liście
Odziomkowe mają kształt od lancetowatego do łyżeczkowatego. Mierzą 20–150 mm długości oraz 4–30 mm szerokości. Liście łodygowe są siedzące, mają lancetowaty kształt i dorastają do 30–80 mm długości oraz 4–15 mm szerokości[9].
Kwiaty
Zebrane w kwiatostan wierzchotkowaty – pierwszy wykształca się kwiat szczytowy, następnie w węźle pod nim powstają dwa odgałęzienia, również zakończone pojedynczym kwiatem, oraz posiadające jeden węzeł liściowy, z niego wyrastają dwa kolejne pędy, prowadząc do rozgałęzień dalszych rzędów. Pęd główny rozgałęzia się szeroko, dzięki czemu jednocześnie rozwinąć może się nawet 6–8 kwiatów na jednej łodydze[7]. Pojedyncza roślina może ich wytworzyć od 3 do nawet 30[9]. Kwiaty są obupłciowe, promieniste, wolnopłatkowe, mają około 3,8 cm średnicy. Korona złożona jest z 5 intensywnie różowych płatków zwężających się w paznokieć i wyposażonych w przykoronek, z których każdy jest głęboko powcinany tworząc 4 wyraźne łatki, odpowiadające za ich frędzlowaty, postrzępiony wygląd. Kwiaty zawierają po 10 pręcików, ułożonych rurkowato w dwóch okółkach po 5 pręcików w każdym. Pręciki z pierwszego okółka są dłuższe niż te z drugiego o prawie połowę i wystają z kwiatu, przy czym krótsze pręciki wydłużają się w okresie przekwitania. Słupek jest pięciokrotny, jednokomorowy, o pięciu wolnych szyjkach. Zalążki skręcone, ułożone w zalążni osiowo[10]. Kielich dzwonkowaty, zrośnięty z pięciu działek tworzących sztywną rurkę, o czerwonawym kolorze, z dziesięcioma ciemnymi żebrami[7][8][10]. Podsadki krótkie, wąskie i zakrzywione[7]. Wzór kwiatu firletki: K(5) C5 A 5 + 5 G(5)[9].
Owoce
Suche, zielonkawe, jajowate torebki o długości 6–13 mm, otwierające się na szczycie pięcioma łatkami, zawierające po kilka niewielkich nasion[8][9][10].
  • Pokrój

    Pokrój

  • Liście

    Liście

  • Kwiat

    Kwiat

  • Kwiat i pąki

    Kwiat i pąki

  • Owoce

    Owoce

Biologia[edytuj | edytuj kod]

Rozwój[edytuj | edytuj kod]

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od maja do czerwca, ma przedprątne kwiaty zapylane przez błonkówki i motyle o trąbce na tyle długiej, że mogą dotrzeć do nektaru znajdującego się na dnie rurki kwiatowej[11]. Łodyga wygina się pod ciężarem owada, przez co otwarcie kwiatu kieruje się w dół, zaś ruchy owada powodują strzepywanie pyłku z pylników i przyczepianie się go do jego ciała[12]. Dzięki specyficznemu owłosieniu i fakturze łodygi, nielotne owady, które nie przysługują się zapylaniu lub mogą zaszkodzić roślinie nie są w stanie skutecznie się po niej wspinać[7]. Oprócz kwiatów obupłciowych zdarzają się kwiaty męskie lub kwiaty żeńskie[11].

Genetyka[edytuj | edytuj kod]

Liczba chromosomów 2n = 24[5].

Cechy fitochemiczne[edytuj | edytuj kod]

Z rośliny wyizolowano fitoekdysteroidy, saponiny triterpenowe, kwasy fenolowe, pinit oraz szereg związków lotnych[13][14].

Ekologia[edytuj | edytuj kod]

Siedlisko[edytuj | edytuj kod]

Łąka z firletką poszarpaną

Typowa roślina łąkowa, porasta łąki wilgotne lub mokre wiosną, obsychające latem, często spotykana na torfowiskach niskich i moczarach[15]. Często tworzy duże łany. Jest rośliną wskaźnikową zasięgu wylewów nad dużymi rzekami[15]. Preferuje gleby o dużej zawartości próchnicy i składników mineralnych[15]. Gatunkowi bardzo sprzyja tradycyjna gospodarka łąkowa – pojawia się często na użytkowanych i pielęgnowanych przez człowieka łąkach i pastwiskach. W związku ze zmianami tradycyjnego sposobu użytkowania łąk oraz ich osuszaniem odnotowuje się zanikanie populacji tej rośliny[8][16]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Molinietalia[17].

Oddziaływania międzygatunkowe[edytuj | edytuj kod]

Na okazach tego gatunku często można zobaczyć pienistą ciecz przypominającą ślinę. Jest to wydzielina larwy owada z grupy pieników, która wysysa z rośliny soki[18]. Na firletce żerują także różne gatunki ślimaków, owadów minujących oraz gąsienice motyli[19].

Zmienność[edytuj | edytuj kod]

W obrębie tego gatunku oprócz podgatunku nominatywnego wyróżniono jeden podgatunek[3]:

  • Silene flos-cuculi subsp. subintegra (Hayek) Greuter & Burdet

Nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]

Nazwa gatunkowa flos-cuculi pochodzi od łacińskich słów flos (kwiat), oraz cuculus (kukułka). Nazewnictwo to ma korzenie w germańskiej literaturze, gdzie roślina określona została jako cuculi flos germanis (Tragus, 1552)[20]. Skojarzenia rośliny z kukułką interpretowane są na dwa sposoby – pierwszy z nich odnosi się do powiązanego z terminem zakwitania firletki okresu aktywności kukułek[7], zaś drugi do występowania na łodygach rośliny wydzieliny pieników, która na podstawie ludowych wierzeń określana była jako kukułcza ślina[18].

Niektóre nazwy zwyczajowe firletki to: ceglarka, filocha, goździki polne, kukułka, młynki, sasolniczka, smoleńka, strzapoczek, świeczek, wstążki[21][22][23][24].

Znaczenie użytkowe[edytuj | edytuj kod]

Roślina ozdobna[edytuj | edytuj kod]

Nadaje się na rabaty, do ogrodów wiejskich i naturalistycznych, oraz łąk kwietnych[25]. Uprawiana w kilku odmianach, m.in.: 'Hort's Variety', 'Nana', 'Peggy'.

Roślina lecznicza[edytuj | edytuj kod]

Firletka była lokalnie używana w medycynie ludowej, jednak jej popularność w tym względzie nie była wysoka. W tradycyjnym lecznictwie brytyjskim olejek z firletki stosowany był jako remedium na ukąszenia węży, w Rumunii części nadziemne rośliny wykorzystywano w leczeniu ran. W krajach śródziemnomorskich stosowana była również przy malarii, jednak nie zostało udowodnione jej działanie w tym aspekcie. We Włoszech firletkę stosuje się przy migrenach i bólach jelit. Badania wykazały działanie antybakteryjne i przeciwgrzybicze ekstraktów z rośliny[13]. Z łodyg i liści sporządzano preparat Floskulin stosowany w lecznictwie[15].

Łąkarstwo[edytuj | edytuj kod]

Z gospodarczego punktu widzenia na łąkach jest szkodliwa, gdyż obniża wartość użytkową siana, a w większych ilościach jest dla bydła trująca[14].

Uprawa[edytuj | edytuj kod]

Roślina toleruje zarówno gleby gliniaste jak i piaszczyste, o dowolnym odczynie, przy czym podłoże powinno być wilgotne i przepuszczalne. Stanowisko powinno być nasłonecznione lub tylko częściowo zacienione. Firletkę rozmnaża się głównie poprzez wysiew nasion, możliwe jest również rozmnażanie przez podział i sadzonkowanie. Gatunek jest odporny na choroby i mało podatny na niszczenie przez szkodniki. Wśród zabiegów pielęgnacyjnych wymienić można przycinanie przekwitłych kwiatostanów, które wydłuża kwitnienie[25].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-01] (ang.).
  3. ↑ a b c Silene flos-cuculi (L.) Greuter & Burdet. The Plant List. [dostęp 2016-05-10]. (ang.).
  4. ↑ a b c Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].
  5. ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  6. ↑ O. V. Dulya, V. S. Mikryukov, and E. L. Vorobeichik: Strategies of Adaptation to Heavy Metal Pollution in Deschampsia caespitosa and Lychnis flos-cuculi: Analysis Based on Dose–Response Relationship Russian Journal of Ecology, 2013, Vol. 44, No. 4, s. 271–281.
  7. ↑ a b c d e f George Simonds Boulger, F.L.S.: British flowering plants, illustrated by three hundred full-page coloured plates reproduced from drawings by Mrs. Henry Perrin, with detailed descriptive notes and an introduction by Professor Boulger 1914, Londyn: B. Quaritch, tom 1, s.310-312
  8. ↑ a b c d NatureGate: Ragged Robin Lychnis flos-cuculi dostęp: 2020-01-11
  9. ↑ a b c d Lychnis flos-cuculi. Plantes & botanique. [dostęp 2016-05-10]. (fr.).
  10. ↑ a b c January Kołodziejczyk: Botanika dla seminarjów nauczycielskich Część I – Rośliny kwiatowe Wydawnictwo M. Arcta w Warszawie, 1931, s.181-183
  11. ↑ a b Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
  12. ↑ Orianne Rollin, Giovanni Benelli, Stefano Benvenuti, Axel Decourtye, Steve D. Wratten, et al.. Weedinsect pollinator networks as bio-indicators of ecological sustainability in agriculture. A review. Agronomy for Sustainable Development, Springer Verlag/EDP Sciences/INRA, 2016, 36 (1), pp.8. ff10.1007/s13593-015-0342-xff. ffhal-01532374, s. 7, 9
  13. ↑ a b Michał P. Maliński, Anna D. Michalska, Monika Tomczykowa, Michał Tomczyk: Ragged Robin (Lychnis flos-cuculi) – A plant with potential medicinal value  Revista Brasileira de Farmacognosia 112(6) · November 2014 s.722-730
  14. ↑ a b Zbigniew Nawara: Rośliny łąkowe. Warszawa: Oficyna Wyd. MULTICO, 2006. ISBN 978-83-7073-397-1.
  15. ↑ a b c d František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.
  16. ↑ The Wildlife Trusts – Ragged Robin Dostęp: 2020-01-31
  17. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  18. ↑ a b David Booth – An analytical dictionary of the English language Londyn 1830, Tom I, s. 103
  19. ↑ Roosa Leimu, Markus Fischer: Between-Population Outbreeding Affects Plant Defence PLoS ONE 5(9):e12614 Wrzesień 2010
  20. ↑ James Hardy – Notes on Cuckoo-flowers and the Cuckoo spit The Edinburgh new philosophical journal, 1862, vol. XVI NEW SERIES, s. 71, 75
  21. ↑ Jan Karłowicz – SŁOWNIK GWAR POLSKICH 1907, Kraków, Nakładem Akademii Umiejętności, Tom piąty (R, S, Ś, T), s. 106, 179
  22. ↑ Józef Rostafiński – Prowincyonalne, polskie nazwy roślin XVIII w., z Prus Książęcych, głównie z rękopisu Andrzeja Helwinga, 1904, Kraków, Wydawnictwo Akademii Umiejętności, s. 12
  23. ↑ Halina Pelcowa – Słownik gwar Lubelszczyzny, 2017, Lublin, Tom V – Świat roślin, s. 10
  24. ↑ gwaracieszynska.pl – Słownik Gwary. gwaracieszynska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-10)]. [dostęp 2020-02-06]
  25. ↑ a b Lychnis flos-cuculi ragged robin. The Royal Horticultural Society. [dostęp 2020-02-06].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Firletka_poszarpana&oldid=69893604”