Fizyk medyczny
Fizyk medyczny – osoba posiadającą tytuł specjalisty w dziedzinie fizyki medycznej stosownie do odpowiednich przepisów[1][2]. W dziedzinie fizyki medycznej minister zdrowia powołuje konsultanta krajowego.
Fizyk medyczny po ukończeniu studiów magisterskich na kierunku fizyka o specjalności fizyka medyczna, podobnie jak lekarz, odbywa 3,5-letnią specjalizację z fizyki medycznej zakończoną egzaminem państwowym. Głównymi obszarami pracy fizyka medycznego są:
- radioterapia (planowanie radioterapii i dozymetria promieniowania jonizującego),
- diagnostyka obrazowa oraz inne metody diagnostyki i terapii oparte na fizyce medycznej.
7 listopada jest Międzynarodowym Dniem Fizyki Medycznej – w rocznicę urodzin Marii Skłodowskiej-Curie.
Kształcenie w zakresie fizyki medycznej[edytuj | edytuj kod]
Studia wyższe[3][edytuj | edytuj kod]
Studia wyższe w zakresie fizyki medycznej są prowadzone na wielu polskich uczelniach, należą do nich między innymi:
- Uniwersytet Warszawski – studia I stopnia (licencjackie) i II stopnia (magisterskie) na kierunku zastosowania fizyki w biologii i medycynie, specjalność fizyka medyczna[4],
- Uniwersytet w Białymstoku – studia I stopnia (licencjackie) i II stopnia (magisterskie) na kierunku fizyka medyczna[5],
- Uniwersytet Śląski w Katowicach – studia I stopnia (inżynierskie) na kierunku fizyka medyczna[6],
- Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie – studia I stopnia (inżynierskie) i II stopnia (magisterskie) na kierunku fizyka medyczna[7],
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – studia I stopnia (licencjackie) i II stopnia (magisterskie), kierunek fizyka medyczna[8],
- Politechnika Warszawska – studia I stopnia (inżynierskie) i II stopnia (magisterskie) na kierunku fizyka techniczna, specjalność fizyka medyczna[9],
- Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach – studia I stopnia (licencjackie) i II stopnia (magisterskie) na kierunku fizyka, specjalność fizyka medyczna; studia I stopnia (inżynierskie) na kierunku fizyka techniczna, specjalność fizyka medyczna[10],
- Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu – studia II stopnia (magisterskie i magistersko-inżynierskie) na kierunku fizyka techniczna, specjalność fizyka medyczna[11],
- Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie – studia inżynierskie na kierunku fizyka techniczna, specjalność fizyka medyczna[12],
- Politechnika Łódzka – studia II stopnia (magisterskie) na kierunku fizyka techniczna, specjalność fizyka medyczna[13],
- Uniwersytet Opolski – studia I stopnia (licencjackie) na kierunku fizyka medyczna i biocybernetyka, studia II stopnia (magisterskie) na kierunku fizyka medyczna[14],
- Uniwersytet Jagielloński – kierunek biofizyka i fizyka medyczna, specjalność fizyka medyczna[15],
- Uniwersytet Gdański – studia I stopnia (licencjackie) oraz studia II stopnia (magisterskie) na kierunku fizyka medyczna[3],
- Uniwersytet Łódzki – studia I stopnia (licencjackie) oraz studia II stopnia (magisterskie) na kierunku fizyka medyczna[16],
- Uniwersytet Rzeszowski – studia II stopnia (magisterskie) na kierunku fizyka, specjalność fizyka medyczna[17],
- Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie – studia I stopnia (licencjackie) oraz studia II stopnia (magisterskie) na kierunku fizyka medyczna.
Podyplomowa specjalizacja w dziedzinie fizyki medycznej[18][edytuj | edytuj kod]
W 2002 roku po raz pierwszy pojawiła się podstawa prawna do prowadzenia podyplomowej specjalizacji w dziedzinie fizyki medycznej[19]. W lipcu 2014 roku do prowadzenia specjalizacji uprawnionych było 9 ośrodków, dysponujących łącznie 126 miejscami szkoleniowymi[20]. Specjalizacja trwa 3,5 roku i obejmuje kształcenie teoretyczne w wymiarze 520 godzin oraz kształcenie praktyczne w formie staży w łącznym wymiarze 22 tygodni[18]. Program specjalizacji obejmuje następujące moduły:
- podstawy anatomii i fizjologii człowieka,
- podstawy radiobiologii,
- wybrane zagadnienia fizyki promieniowania,
- metody detekcji i dozymetrii promieniowania,
- ochrona radiologiczna,
- teleradioterapia,
- brachyterapia,
- terapia promieniowaniem niejonizującym,
- diagnostyka obrazowa,
- medycyna nuklearna,
- bioelektryczność i biomagnetyzm w diagnostyce,
- statystyka,
- wybrane zagadnienia informatyki medycznej,
- zagadnienia prawno-organizacyjne.
Zakres umiejętności praktycznych będących przedmiotem specjalizacji obejmuje m.in. sprawdzanie fizycznych parametrów aparatury medycznej, współdziałanie z lekarzem w diagnozowaniu i leczeniu pacjenta, doradztwo w zakresie wyposażenia jednostki w aparaturę, przeprowadzanie audytów, prowadzenie zajęć dydaktycznych i prac badawczych. Specjalizacja kończy się Państwowym Egzaminem Specjalizacyjnym (PESoz), składającym się z egzaminu praktycznego i egzaminu teoretycznego. Zadania egzaminacyjne opracowuje i ustala Centrum Egzaminów Medycznych w porozumieniu z konsultantem krajowym w dziedzinie fizyki medycznej.
Zadania zawodowe fizyka medycznego[edytuj | edytuj kod]
Fizyk medyczny jest jednym z zawodów wymienionych w klasyfikacji zawartej w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej[21]. Zgodnie z opisem zawodu[22] fizyk medyczny:
- stosuje metody fizyki w technice radiacyjnej w celach medycznych,
- działa lub doradza w dziedzinie dozymetrii i napromieniania pacjentów w chorobach nowotworowych, stosując złożone procedury fizyczne i techniki medyczne oraz wyposażenie wykorzystujące promieniowanie jonizujące,
- zapewnia optymalizację i jakość zabiegów,
- sprawuje kontrolę bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla celów medycznych w dziedzinie radioterapii onkologicznej, diagnostyce obrazowej oraz medycynie nuklearnej, doświadczalnej i klinicznej.
Do zadań zawodowych fizyka medycznego należy w szczególności[22]:
- stosowanie do radioterapii wiązek promieni X, promieni gamma, elektronów, neutronów i cząstek silnie jonizujących oraz promieniowania pochodzącego z zamkniętych źródeł radioizotopowych,
- stosowanie w diagnostyce obrazowej wiązek promieni X, ultradźwięków, promieniowania mikrofalowego i pól magnetycznych,
- stosowanie radionuklidów do radioterapii i diagnostyki (medycyna nuklearna),
- kontrola jakości wykorzystywanych urządzeń, kontrola jakości uzyskiwanych obrazów diagnostycznych,
- ocena dawek i zagrożenia wynikających ze stosowania źródeł promieniowania jonizującego,
- stosowanie metod fizyki w medycznych pracach badawczych.
Wymagania dotyczące zatrudniania fizyków medycznych w Polsce[edytuj | edytuj kod]
Polskie prawo wymaga zatrudniania fizyków medycznych w jednostkach opieki zdrowotnej stosujących w diagnostyce lub terapii pacjentów metody, które wiążą się ze znacznym narażeniem na promieniowanie jonizujące. W jednostce prowadzącej radioterapię megawoltową musi działać zakład lub pracownia fizyki medycznej, kierowany przez specjalistę fizyka medycznego odpowiedzialnego za planowanie leczenia oraz za kontrolę fizycznych parametrów aparatów terapeutycznych i symulatorów stosowanych w radioterapii[2]. Normy dotyczące zatrudnienia fizyków medycznych zawiera rozporządzenie Ministra Zdrowia[23]. Zatrudnianie fizyka medycznego jest wymagane w przypadku świadczeniodawców realizujących niektóre badania diagnostyczne z zakresu medycyny nuklearnej (badania scyntygraficzne, SPECT, PET)[24]. Specjalista w dziedzinie fizyki medycznej jest uprawniony do wykonywania testów eksploatacyjnych urządzeń radiologicznych stosowanych w radioterapii oraz testów specjalistycznych urządzeń radiologicznych stosowanych w medycynie nuklearnej, rentgenodiagnostyce i radiologii zabiegowej[25].
Fizyk medyczny w prawie europejskim[edytuj | edytuj kod]
Dyrektywa Rady Unii Europejskiej 2013/59/EURATOM[26] posługuje się pojęciem „eksperta fizyki medycznej” odnosząc je do osoby mającej wiedzę, przygotowanie i doświadczenie umożliwiające prowadzenie działań lub udzielanie porad w kwestiach związanych z fizyką radiacyjną stosowaną w odniesieniu do narażenia medycznego, i której kwalifikacje w tym zakresie zostały uznane przez właściwy organ. Zgodnie z zapisami dyrektywy państwa członkowskie Unii Europejskiej zapewniają, aby ekspert fizyki medycznej m.in.:
- był ściśle zaangażowany w praktyki radioterapeutyczne, w praktyki terapeutyczne w dziedzinie medycyny nuklearnej, jak również w praktyki radiodiagnostyczne oraz w praktyki radiologii zabiegowej obejmujące wysokie dawki promieniowania jonizującego,
- był odpowiedzialny za dozymetrię, w tym fizyczne pomiary służące ocenie dawki otrzymanej przez pacjenta,
- przyczyniał się do optymalizacji ochrony przed promieniowaniem w odniesieniu do pacjentów i innych osób poddawanych narażeniu medycznemu,
- przyczyniał się do przygotowania specyfikacji technicznych dla medycznego sprzętu radiologicznego oraz utrzymywania jakości medycznego sprzętu radiologicznego,
- przyczyniał się do szkolenia lekarzy prowadzących i innego personelu w zakresie ochrony przed promieniowaniem.
Państwa członkowskie powinny wprowadzić w życie przepisy niezbędne do wykonania dyrektywy do dnia 6 lutego 2018 r.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Art. 33c ust. 9 ustawy z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe (Dz.U. z 2023 r. poz. 1173).
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 grudnia 2022 r. w sprawie diagnostycznych poziomów referencyjnych (Dz.U. z 2022 r. poz. 2626).
- ↑ a b Fizyka medyczna | Wydział Matematyki, Fizyki i Informatyki [online], mfi.ug.edu.pl [dostęp 2016-02-06] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-17].
- ↑ Uniwersytet Warszawski, lista studiów na kierunku „Zastosowania fizyki w biologii i medycynie”. [dostęp 2015-03-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-03)].
- ↑ Wydział Fizyki – Uniwersytet w Białymstoku [online], physics.uwb.edu.pl [dostęp 2016-02-01] [zarchiwizowane z adresu 2016-02-02].
- ↑ Uniwersytet Śląski, fizyka medyczna. [dostęp 2016-03-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-22)].
- ↑ Akademia Górniczo-Hutnicza, kierunek fizyka medyczna. [dostęp 2015-03-06].
- ↑ Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, kierunki studiów na Wydziale Fizyki. [dostęp 2015-03-06].
- ↑ Specjalność fizyka medyczna na Politechnice Warszawskiej. [dostęp 2015-03-06].
- ↑ Kierunki studiów i specjalności oferowane w Instytucie Fizyki Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. [dostęp 2015-03-06].
- ↑ Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, program i struktura studiów w Instytucie Fizyki.
- ↑ Studia prowadzone w Instytucie Fizyki Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. [dostęp 2015-03-06].
- ↑ Fizyka medyczna, Instytut Fizyki Politechniki Łódzkiej. [dostęp 2015-03-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)].
- ↑ Fizyka medyczna, Uniwersytet Opolski. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-01)].
- ↑ Uniwersytet Jagielloński, studia na kierunku Biofizyka i Fizyka Medyczna. [dostęp 2016-03-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-01)].
- ↑ Wydział Fizyki i Informatyki Stosowanej UŁ – Kierunki i specjalności, „Wydział Fizyki i Informatyki Stosowanej” [dostęp 2018-01-21] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-22] (pol.).
- ↑ Fizyka. Uniwersytet Rzeszowski. [dostęp 2023-10-09].
- ↑ a b Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego: Program specjalizacji w dziedzinie Fizyka Medyczna (2011). www.cmkp.edu.pl. [dostęp 2015-03-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-23)].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 września 2002 r. w sprawie uzyskiwania tytułu specjalisty w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia (Dz.U. z 2002 r. nr 173, poz. 1419) (uznane za uchylone).
- ↑ Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego: Wykaz jednostek uprawnionych do prowadzenia specjalizacji w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia. www.cmkp.edu.pl. [dostęp 2015-03-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 sierpnia 2014 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz.U. z 2018 r. poz. 227).
- ↑ a b Opis zawodu „Fizyk Medyczny” w klasyfikacji zawodów i specjalności na stronie www Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. psz.praca.gov.pl. [dostęp 2015-03-06].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 października 2021 r. w sprawie minimalnych wymagań dla jednostek ochrony zdrowia prowadzących działalność związaną z narażeniem w celach medycznych, polegającą na udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu radioterapii i leczenia za pomocą produktów radiofarmaceutycznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1890).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 listopada 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (Dz.U. z 2016 r. poz. 357).
- ↑ Ustawa z dnia 25 lipca 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo atomowe (Dz.U. z 2014 r. poz. 1162).
- ↑ DYREKTYWA RADY 2013/59/EURATOM z dnia 5 grudnia 2013 r. ustanawiająca podstawowe normy bezpieczeństwa w celu ochrony przed zagrożeniami wynikającymi z narażenia na działanie promieniowania jonizującego oraz uchylająca dyrektywy 89/618/Euratom, 90/641/Euratom, 96/29/Euratom, 97/43/Euratom i 2003/122/Euratom. eur-lex.europa.eu. [dostęp 2015-03-06].