Flebodium złociste
| |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Klasa | |||
| Podklasa | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
flebodium złociste | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Phlebodium aureum (L.) J. Smith J. Bot. (Hooker) 4:59. 1841[3] | |||
| Synonimy | |||
|
| |||
Flebodium złociste, paproć złocista (Phlebodium aureum) – gatunek paproci należący do rodziny paprotkowatych (Polypodiaceae). Występuje w Ameryce od Florydy i południowej Georgii na północy, poprzez Karaiby po północną i wschodnią część Ameryki Południowej, sięgając do Paragwaju na południu[3]. Jako gatunek inwazyjny występuje na Hawajach[5]. Jako jedyny z gatunków tego rodzaju ma zasięg wykraczający poza Amerykę Południową. Nazwa gatunkowa pochodzi według różnych źródeł, albo od złocistych zarodni[6], albo od takiego samego koloru łusek okrywających kłącze.
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Roślina wieloletnia osiągająca wysokość ponad 1 m.
- Liście
- Długoogonkowe, blaszka liściowa pojedynczo pierzasta, silnie powcinana, o zmiennym ubarwieniu od jasnozielonego po morskie. Liście osiągają długość od 30 do 140 (150) cm. Na spodzie wykształcają się kupki jasnożółtych zarodni[6][7].
- Kłącze
- Pełzające, o 8-15 mm (rzadziej 30 mm) średnicy, gęsto pokryte złoto-brązowymi łuseczkami o długości 10-20 mm[7].
Zmienność i pochodzenie[edytuj | edytuj kod]
Gatunek bardzo zmienny[6]. Wyróżnia się w niektórych opracowaniach dwie odmiany (czasem podnoszone do rangi podgatunku lub odrębnych gatunków): Phlebodium aureum var. aureum oraz P. aureum var. areolatum (Humboldt & Bonpland ex Willdenow) Farwell. Ten drugi takson uznawany bywa za odrębny gatunek Phlebodium pseudoaureum (Cavanilles) Lellinger i uważany jest za jeden z gatunków rodzicielskich taksonu typowego. Flebodium złociste jest bowiem utrwalonym w wyniku allopoliploidyzacji mieszańcem między P. pseudoaureum i P. decumanum (Willdenow) J. Smith[7].
Wyróżnia się odmianę uprawną 'Mandaianum' o listkach falistych i gęsto powcinanych[8].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Występuje w tropikalnych i subtropikalnych lasach zarówno jako epifit jak i roślina naziemna. Występuje w zróżnicowanych mikroklimatach od bagiennych po lasy suche, gdzie jednak jest rośliną sezonową, a jej liście na czas suszy zamierają. W odróżnieniu od większości paproci potrzebuje sporo światła.
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
- W ziołolecznictwie: stosowane w medycynie ludowej Indian na wiele schorzeń począwszy od astmy po choroby serca. Kłącze stosowano miejscowo w leczeniu łuszczycy[4]. Okazało się skuteczne jako immunomodulator (wybiórczo moduluje nadczynność komórek układu odpornościowego), lek neuroprotekcyjny (chroni komórki mózgu), tłumiący kaszel, działa również przeciwzapalne[9][10][11][12].
- Roślina uprawiana jako ozdobna w doniczkach i pojemnikach, w tym zalecana jako doskonale nadająca się do pojemników wiszących[13]. Ceniona za ozdobne liście o ciekawym kolorze i kształcie.
Uprawa[edytuj | edytuj kod]
- Wymagania
- Roślina preferuje stanowiska dobrze oświetlone, w półcieniu – nie znosi bezpośredniego słońca. Wymaga wysokich temperatur latem, zimą ze spadkami do 14-16 °C, toleruje minimalną temperaturę w wysokości ok. 12 °C. Podłoże powinno być zawsze lekko wilgotne. Podobnie najlepiej rośnie przy dużej wilgotności powietrza. Dobrze rośnie w zwykłej ziemi kompostowej, nawożonej co dwa tygodnie w okresie wegetacji. Wymaga przesadzania co roku, ponieważ w dobrych warunkach silnie się rozrasta[6]. Wskazane jest usuwanie więdnących liści[8].
- Rozmnażanie
- Przez wysiew zarodników oraz podział kłączy[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
- ↑ The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229.
- ↑ a b c Taxon: Phlebodium aureum (ang.). W: Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2010-09-25].
- ↑ a b Schmidt RJ: Polypodium aureum (ang.). W: BoDD – Botanical Dermatology Database [on-line]. [dostęp 2021-01-01].
- ↑ Swearingen, J.: laua'e-haole (ang.). W: WeedUS database, Alien Plant Invaders of Natural Areas [on-line]. 2006. [dostęp 2010-09-25].
- ↑ a b c d e Phlebodium aureum (Polypodium aureum) – flebodium złociste rodzina Polypodiaceae (pol.). W: Flora [on-line]. Miejski Ogród Botaniczny w Zabrzu. [dostęp 2010-09-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-06)].
- ↑ a b c Phlebodium aureum (Linnaeus) J. Smith (ang.). W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2010-09-25].
- ↑ a b Christopher Brickell: Wielka Encyklopedia Roślin. Warszawa: Muza S.A., 1993. ISBN 83-70790-157-3.
- ↑ Gonzalez S., Alonso-Lebrero J.L., Del Rio R., Jaen P.. Polypodium leucotomos extract: a nutraceutical with photoprotective properties. „Drugs Today”. 43, 7, s. 475–485, 2007. DOI: 10.1358/dot.2007.43.7.1062667. PMID: 17728848.
- ↑ Middelkamp-Hup M.A., Pathak M.A., Parrado C., et al.. Oral Polypodium leucotomos extract decreases ultraviolet-induced damage of human skin. „J. Am. Acad. Dermatol.”. 51, 6, s. 910–918, 2004. DOI: 10.1016/j.jaad.2004.06.027. PMID: 15583582.
- ↑ Siscovick J.R., Zapolanski T., Magro C., et al.. Polypodium leucotomos inhibits ultraviolet B radiation-induced immunosuppression. „Photodermatol Photoimmunol Photomed”. 24, 3, s. 134–41, 2008. DOI: 10.1111/j.1600-0781.2008.00352.x. PMID: 18477132.
- ↑ Mulero M., Rodríguez-Yanes E., Nogués M.R., et al.. Polypodium leucotomos extract inhibits glutathione oxidation and prevents Langerhans cell depletion induced by UVB/UVA radiation in a hairless rat model. „Exp. Dermatol.”. 17, 8, s. 653–658, 2008. DOI: 10.1111/j.1600-0625.2007.00684.x. PMID: 18312382.
- ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.