Fosa zamkowa (Bydgoszcz)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Fosa zamkowa
Ilustracja
Wyobrażenie Bydgoszczy wzorowane na rycinie Erika Dahlberga z 1657 r. Widoczna fosa miejska i zamkowa
Kontynent

Europa

Państwo

 Polska

Rzeka
Długość 0,7 km
Źródło
Miejsce Fosa miejska (Bydgoszcz)
Współrzędne

53°07′13″N 18°00′09″E/53,120278 18,002500

Ujście
Recypient Brda
Miejsce

Bydgoszcz (Stare Miasto)

Współrzędne

53°07′19″N 18°00′21″E/53,121944 18,005833

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „źródło”, powyżej na prawo znajduje się również punkt z opisem „ujście”
Fosa zamkowa na planie-rekonstrukcji Bydgoszczy staropolskiej z 1890 r.
Plan Bydgoszczy z 1800 r. z zanikłą fosą zamkową

Fosa zamkowa – starorzecze rzeki Brdy opływające do XVIII wieku wzgórze, na którym zbudowano zamek w Bydgoszczy.

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Fosa zamkowa była odnogą rzeki Brdy. Rozpoczynała się w rejonie dzisiejszego Rybiego Rynku, płynęła wzdłuż ul. Podwale, łączyła się z fosą Miejską w okolicy Bramy Kujawskiej, po czym łukiem schodziła do Brdy na wysokości dzisiejszego Mostu Bernardyńskiego.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Fosa zamkowa niegdyś stanowiła obok dzisiejszej Młynówki starorzecze Brdy. Między tym rzekami znajdował się półwysep, na którym w 1346 r. Kazimierz Wielki lokował miasto Bydgoszcz. Na wschód od półwyspu znajdowała się wyspa, na której w XI wieku zbudowano warowny gród. W XIII wieku był to już gród kasztelański wraz z podgrodziem położonym we wschodniej części oraz przystanią rzeczną od strony południowej. Po zniszczeniu grodu przez Krzyżaków w 1330 r. na sztucznie podwyższonej i powiększonej wyspie zbudowano murowany zamek obronny. Oblewający wyspę ciek wodny nazywany fosą zamkową był istotnym elementem obronnym i był utrzymywany w należytym stanie ze względów militarnych.

Wyspa zamkowa w XVII wieku miała wymiary: 170 x 250 m. Jej szczyt miał formę płaskiej platformy o średnicy 90 m, nieznacznie wyniesionej ponad poziom Brdy. Szerokość fosy wynosiła 15 m w części zachodniej i południowej. W części wschodniej istniało rozlewisko o szerokości 40-50 m, połączone wąskim przekopem z Brdą. Kolejna nawodniona bądź sucha fosa wewnętrzna znajdowała się na terenie wyspy zamkowej.

Po zniszczeniu zamku w 1656 r. fosa straciła znaczenie obronne. Wschodnia i południowa jej część uległa zapiaszczeniu i zasypaniu. Pozostałością tego odcinka był staw często wzmiankowany w źródłach pisanych w XVIII wieku. Fosa w części zachodniej funkcjonowała jeszcze jako element obronny do połowy XVIII wieku, stanowiąc przedpole ziemnego wału obronnego wzniesionego w latach 70. XVII wieku.

Po zajęciu miasta przez Prusy w 1772 r. wykonano dokładną inwentaryzację miasta, która wykazała zanik cieku. Na Planie Gretha z 1774 r. na miejscu dawnej fosy znajduje się jedynie suche obniżenie. Na planie Lindnera z 1800 r. fosa jest zniwelowana i zajęta przez ogrody poza odcinkiem południowo-wschodnim.

Zabudowa w obrębie dawnej fosy i wzgórza zamkowego najszybciej rozpoczęła się w części zachodniej przylegającej do ul. Podwale i północnej przylegającej do ul. Grodzkiej. W 1787 r. wzniesiono farę ewangelicką, przed 1800 r. obiekty rafinerii cukru, w 1858 r. w pobliżu ul. Grodzkiej zbudowano gmach szkoły realnej, w 1872 r. wybudowano ul. Bernardyńską wraz z mostem przez Brdę.

Ostateczna niwelacja i zabudowa terenu wzgórza zamkowego nastąpiła w 1899 r. Wytyczono wówczas Plac Kościeleckich, wyburzono resztki ruin średniowiecznego zamku bydgoskiego, a na miejscu dawnej fosy i fragmentu wzgórza wybudowano nową neogotycką farę ewangelicką pw. Krzyża świętego (ob. kościół pw. św. Andrzeja Boboli). Przedłużono również w kierunku wschodnim ul. Kościelną (ob. ul. Magdzińskiego), której perspektywę zamknęła nowa świątynia ewangelicka, zaś w miejscu wyburzonej starej fary ewangelickiej wzniesiono w 1903 r. miejską halę targową.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Grochowski Robert. Zamek bydgoski. Kronika Bydgoska XXVII (2005). Bydgoszcz 2006
  • Siwiak Anna, Siwiak Wojciech, Wschodnie "umocnienia" obronne Bydgoszczy w świetle badań archeologicznych ulicy Podwale, Kronika Bydgoska XXIX (2006), Bydgoszcz 2007, s. 229-257.