Fotoplastikon Warszawski
| Oddział Muzeum Powstania Warszawskiego | |
 Fotoplastykon (2025) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Data założenia |
1946 (w obecnej lokalizacji) |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°13′43,745″N 21°00′30,442″E/52,228818 21,008456
| |
| Strona internetowa | |
Fotoplastikon Warszawski[1] – oddział Muzeum Powstania Warszawskiego, znajdujący się w kamienicy Hoserów w Alejach Jerozolimskich 51 w Warszawie. Jego głównym eksponatem jest zabytkowy fotoplastykon.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Dokładna data powstania urządzenia nie jest znana. W Warszawie w kamienicy Hoserów działa od października 1946 roku[2]. Urządzenie miało wtedy ok. 50 lat i wcześniej było wykorzystywane we Lwowie i Krakowie[3]. Fotoplastykon odkupił od Stefana Wicherskiego ze Lwowa (właściciela kilku takich urządzeń) Ludwik Krempa[3] (mieszkający z rodziną w kamienicy Hoserów od 1937 roku, po przeprowadzce z Poznania)[2]. Fotoplastykon został przywieziony do stolicy z Krakowa, gdzie działał pod nazwą „Panorama”[3]. Pierwotnie miał 25 miejsc do oglądania stereoskopowych zdjęć[3]. Urządzenie było wyposażone w silnik niemieckiej spółki Schorch[4]. Fotoplastikon został uruchomiony w miejscu, w którym do wybuchu powstania warszawskiego żona Ludwika Krempy prowadziła pracownię krawiecką[2].
W pierwszych latach działalności fotoplastykon cieszył się bardzo dużą popularnością[5]. Po zmianie pokazywanych zdjęć, kolejka widzów ustawiała się w Alejach Jerozolimskich[5].
W 1962 roku Ludwik Krempa zmarł i fotoplastykonem zaczęła zarządzać jego żona Wanda[6], a następnie córka Danuta Szlajmer[5]. W 1973 sprzedała ona fotoplastykon wraz ze zbiorem ok. 3 tys. zdjęć Józefowi Chudemu, który mieszkał w kamienicy Hoserów[5]. Po jego śmierci (1980) fotoplastykon został zamknięty; w 1992 roku uruchomił go ponownie wnuk właściciela Tomasz Chudy[7] (mieszkał wtedy w dawnym mieszkaniu dziadka)[8]. W międzyczasie, w 1987 roku, fotoplastykon został wpisany do rejestru zabytków ruchomych[2].
Do 2008 roku przedsięwzięcie było muzeum prywatnym[9]. W 2008 roku Tomasz Chudy, którego nie było stać na utrzymanie urządzenia[10], wydzierżawił fotoplastykon Muzeum Powstania Warszawskiego[8]. W grudniu 2012 muzeum zakupiło fotoplastykon[11] i otworzyło w kamienicy Hoserów swój oddział[12]. We wrześniu 2013 roku zyskał on dodatkową, multimedialną salę, przebudowaną z przylegającego do jego siedziby garażu[11].
W 2016 roku kolekcja zdjęć liczyła 7 tys. sztuk, z czego jedna trzecia dotyczyła Warszawy[13]. W 2024 roku kolekcja przekroczyła 10 tys. zdjęć[7]. Placówka, korzystając ze swojej kolekcji zdjęć, organizuje ich pokazy cykliczne i tematyczne[9].
Fotoplastykon ma 24 miejsca do oglądania zdjęć[7]. Obejrzenie 48 fotografii zajmuje 12 minut i 30 sekund[7]. W sali obok umieszczono drugie, przenośne urządzenie, na którym w 2 minuty można obejrzeć 8 zdjęć[7]. W Fotoplastikonie Warszawskim są również organizowane spotkania autorskie, wykłady, lekcje muzealne, kameralne koncerty i warsztaty fotograficzne[7][12].
W filmie
[edytuj | edytuj kod]Fotoplastikon Warszawski i jego otoczenie posłużył za miejsce realizacji m.in. filmów Warszawa[14] i Przystań[15], a także seriali Polskie drogi[7] i Czas honoru[16].
Inne informacje
[edytuj | edytuj kod]Drugi warszawski fotoplastykon, również odkupiony od Stefana Wicherskiego i uruchomiony w 1947 roku na Pradze[3], znajduje się w zbiorach Narodowego Muzeum Techniki; nie jest jednak uruchamiany[13].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Oddziały Muzeum. [w:] Muzeum Powstania Warszawskiego [on-line]. [dostęp 2025-01-01].
- ↑ a b c d Magdalena Stopa, Jan Brykczyński: Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy.. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2010, s. 13. ISBN 978-83-62020-18-8.
- ↑ a b c d e Katarzyna Dzierzbicka. Fotoplastikon Warszawski − nowe spojrzenie. „Skarpa Warszawska”, s. 56, maj 2024.
- ↑ Katarzyna Dzierzbicka. Fotoplastikon Warszawski − nowe spojrzenie. „Skarpa Warszawska”, s. 57, maj 2024.
- ↑ a b c d Magdalena Stopa, Jan Brykczyński: Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy.. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2010, s. 15. ISBN 978-83-62020-18-8.
- ↑ Katarzyna Dzierzbicka. Fotoplastikon Warszawski − nowe spojrzenie. „Skarpa Warszawska”, s. 58, maj 2024.
- ↑ a b c d e f g Katarzyna Dzierzbicka. Fotoplastikon Warszawski − nowe spojrzenie. „Skarpa Warszawska”, s. 59, maj 2024.
- ↑ a b Magdalena Stopa, Jan Brykczyński: Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy.. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2010, s. 17. ISBN 978-83-62020-18-8.
- ↑ a b Dorota Folga-Januszewska: Muzea Warszawy. Przewodnik. Olszanica: Wydawnictwo BoSz, 2012, s. 4. ISBN 978-83-7576-159-7.
- ↑ Tomasz Urzykowski: Muzeum Powstania Warszawskiego. Fotoplastikon do oglądania i słuchania. warszawa.wyborcza.pl, 21 kwietnia 2016. [dostęp 2025-01-09].
- ↑ a b Tomasz Urzykowski: Fotoplastikon otwiera się po remoncie. Pierwszy pokaz. warszawa.gazeta.pl, 26 września 2013. [dostęp 2025-01-05].
- ↑ a b Tomasz Urzykowski: Fotoplastikon wraca po dwóch latach przerwy. Pokaże nieznane zdjęcia Warszawy sprzed wojny. warszawa.wyborcza.pl, 30 kwietnia 2022. [dostęp 2025-01-09].
- ↑ a b Historia stolicy na starych zdjęciach. Rozmowa z Janem Ołdakowskim. „Rzeczpospolita (dodatek Życie Mazowsza)”, s. R2, 27 kwietnia 2016.
- ↑ Grzegorz Sołtysiak: Filmowy przewodnik po Warszawie. Warszawa: Muzeum Powstania Warszawskiego, 2007, s. 24. ISBN 978-83-60142-70-7.
- ↑ Przystań. sfp.org.pl. [dostęp 2019-07-30]. (pol.).
- ↑ Rekord: 100 tysięcy widzów w Fotoplastykonie. gazeta.pl. [dostęp 2013-06-09]. (pol.).