Franciszek Gryglaszewski
Franciszek Adolf Gryglaszewski, Frank Grygla (ur. 24 września 1847 w Krakowie, zm. 22 listopada 1918 w Santa Fe, Nowy Meksyk, USA) – działacz Polonii amerykańskiej.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
W Polsce (1847–1870)[edytuj | edytuj kod]
Był synem Jana – uczestnika powstania listopadowego, pochodzącego z zaściankowej szlachty podlaskiej, po upadku powstania osiadłego w Krakowie i trudniącego się rzemiosłem ciesielskim oraz Karoliny Słomkównej, pochodzącej z Prus Wschodnich[1]. Nieznane są pierwsze lata jego życia w Polsce ani uzyskane wykształcenie[2], prócz faktu, że mieszkał w Krakowie, a potem we Lwowie, dokąd po 1863 przeniosła się rodzina.
W Stanach Zjednoczonych (1870–1918)[edytuj | edytuj kod]
Do Stanów Zjednoczonych Ameryki wyjechał w 1870. Mieszkał m.in. w Milwaukee (Wisconsin), Chicago (Illinois) i South Bend (Indiana). Od 1877 w Minneapolis (Minnesota), gdzie zakłada wraz z G. Seldenem fabrykę produkującą maszyny i urządzenia dla budownictwa i odnosi znaczny sukces finansowy. W późniejszym okresie pracuje w służbie państwowej, m.in. jako urzędnik federalny w United States Department of the Interior – General Land Office oraz pełni funkcję federalnego nadinspektora budowli rządowych na całe Stany Zjednoczone. Przez pewien czas przebywa na Alasce, gdzie pełni urząd specjalnego przedstawiciela rządu federalnego. W 1899, w jednym z raportów, podkreśla równość etnicznej ludności Alaski z białymi i zachęca Indian do edukacji. Podejmował również inicjatywy ochrony zabytków architektury indiańskiej. Używał skróconego imienia i nazwiska: Frank Grygla. Ostatnie lata życia spędził w Santa Fe, Nowy Meksyk. Zmarł w 1918, pochowany na Rosario Cemetery, sekcja V.
Działalność w Związku Narodowym Polskim (1880–1914)[edytuj | edytuj kod]
Czynnie zaangażował się w założenie Związku Narodowego Polskiego (1880) i był jednym z trzynastu „ojców założycieli” związku, biorących udział w obradach I Sejmu Związkowego (1880). Na III Sejmie (1882) zostaje wybrany zastępcą Cenzora, a na kolejnym IV (1883) powołany zostaje na najwyższy urząd kontrolny w Związku – stanowisko Cenzora. W 1884 zwołuje Sejm Nadzwyczajny, którego celem jest zażegnanie sporów pomiędzy grupami związkowymi a zarządem, zaleca również utworzenie dużej kolonii polskiej pod opieką Związku Narodowego Polskiego. Również kolejne Sejmy V-IX (1885–1890) powierzają mu urząd Cenzora. W 1888 ponawia propozycję utworzenia kolonii polskiej w stanie Dakota, jednakże projekt nie dochodzi do skutku. W 1891 rezygnuje z funkcji Cenzora, a Sejm Związkowy mianuje go, w uznaniu zasług, długoletniej pracy i osobistego finansowania Związku, honorowym jego członkiem. W kolejnych latach pozostaje członkiem zarządu – Komisarzem Związku Narodowego Polskiego i kilkukrotnie pełni funkcję Marszałka Sejmu. Około 1900, jako delegat na stan Minnesota, zakłada polską osadę-miasto w Hrabstwie Marshall (Minnesota) o nazwie Grygla, która zostaje oficjalnie zarejestrowana 7 lutego 1917[3]. Utrzymywał kontakt z przebywającym na emigracji w Szwajcarii Zygmuntem Miłkowskim (Teodorem Tomaszem Jeżem), założycielem Ligi Polskiej oraz Prezesem Komisji Nadzorczej Skarbu Narodowego w Rapperswilu, i był inicjatorem jego zasilania składkami Polonii amerykańskiej. Był też autorem protestu do Parlamentu Berlińskiego przeciw prześladowaniom Polaków w zaborze pruskim. Przez pewien okres właściciel pisma „Wiarus”. Był współzałożycielem i pomysłodawcą nazwy tytułu pisma związkowego „Zgoda”, które w początkowym okresie subsydiował z własnych funduszy. Pismo to, jako dwutygodnik, ukazuje się do dzisiaj. Po 1914 wycofuje się z pracy w Związku.
Rodzina[edytuj | edytuj kod]
Ożeniony (1875) ze Stanisławą (ur. 24 września 1858 w Zakopanem, zm. 22 sierpnia 1936 w Santa Fe), córką Stanisława Kociemskiego, również działacza Związku Narodowego Polskiego i jego prezesa w latach 1882–1886 i 1888–1891. Z tego związku urodziły się 3 córki i 2 synów[4]. Bracia Franciszka – Marceli Erazm i Jan byli znanymi przedsiębiorcami budowlanymi we Lwowie. Znaczną karierę architekta w USA osiągnął siostrzeniec Franciszka – Wiktor Cordella, syn Antoniny Florentyny Michaliny Gryglaszewskiej (zamężnej Cordella)[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Metryka urodzenia w archiwum parafialnym kościoła Św. Anny w Krakowie.
- ↑ Znakomita znajomość języka angielskiego i późniejsza, szybka kariera biznesmena i federalnego urzędnika państwowego, jak również tytułowanie go w niepolonijnych źródłach amerykańskich hrabią (Count), pomimo że formalnie nieuzasadnione, świadczą, że otrzymane w Polsce wykształcenie musiało być gruntowne.
- ↑ Źródła podają rozbieżne daty założenia osady: 1898, 1902 i 1903.
- ↑ Potomkowie żyją do dziś w USA i używają skróconego nazwiska Grygla. W 2000, podczas obchodów 120 lecia Związku Narodowego Polskiego, wnuczka Franciszka przekazała obecnym władzom Związku autentyczny młotek parlamentarny (odpowiednik laski marszałkowskiej) swego dziadka.
- ↑ Victor (Wiktor) Cordella, ur. 1 stycznia 1872 w Krakowie, zm. 12 kwietnia 1937 w Hennepin (Minnesota). Do USA przybył w 1893, po studiach w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie i Politechnice Lwowskiej. Mieszkał w Minneapolis (Minnesota), był wziętym architektem; firma „Boehme & Cordella”, której był współwłaścicielem, zasłynęła m.in. z projektów kościołów i budynków użyteczności publicznej. Ważniejsze projekty i realizacje: St. Joseph’s Catholic Church w Browerville (Minnesota), Our Lady of Lourdes Church w Little Falls (Minnesota), American Swedish Institute w Minneapolis (Minnesota).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Barszczewski, Stefan, Początki Związku Narodowego Polskiego (1880-1894), [w:] Zgoda, Vol. 124 (część II, III, V i VII – No. 2, 3, 5 i 7, s. 12–13, część IV – No. 4, s. 13–14), Chicago, Illinois, 2005
- Chołodecki, Józef Białynia, Księga Pamiątkowa opracowana staraniem Komitetu Obywatelskiego w czterdziestą rocznicę powstania r. 1863/1864, Nakładem Komitetu Obywatelskiego, Lwów, s. 226, 1904
- History of Hennepin County and City of Minneapolis, North Star Pub. Co., Minneapolis, s. 554, 1881
- Kruszka, Wacław ks., Historya Polska w Ameryce, Drukiem Spółki Wydawniczej Kuriera, Milwaukee, t. IV, s. 6–13, 1905
- Krzyszkowski, Józef ks., Franciszek Gryglaszewski, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. IX, s. 73, 1960
- Powołanie do życia „ZGODY” na II Sejmie ZNP w Chicago, [w:] Zgoda, Vol. 125. No. 21, Chicago, Illinois, s. 12, 2006
- Sister M. Teresa, O.S.F., Polish Settlements in Minnesota 1860-1900, [w:] Polish American Studies, Vol. V, No. 3-4, July-December, s. 66, 1948
- Stockwell, Jean, Polish newspaper earns place at Polish Cultural Institute, Winona Post, Wednesday, January 19, 2000
- Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi na Rok..., Nakładem C. K. Namiestnictwa, Lwów, 1897, s. 290, 1898, s. 349, 1899, s. 349, 734
- Uncle Sam Projects Improvements, New York Times, July 6, 1892
- Upham, Warren, Minnesota Place Names. A Geographical Encyclopedia, Minnesota Historical Society Press, s. 346, 2001, ISBN 0-87351-396-7.
- Wierzewski, Wojciech A., Nieznana karta: Polacy w Minnesocie, [w:] Zgoda, Vol. 124, No. 17, Chicago, Illinois, s. 12–13, 2005
- Wierzewski, Wojciech A., Wizja przyszłości ze szczyptą nostalgii – refleksje po 43. Sejmie ZNP w Buffalo, [w:] Wspólnota Polska (kwartalnik), 2000 (wydanie internetowe)