Główna Biblioteka Judaistyczna
52°14′39″N 21°00′10″E/52,244167 21,002778 Gmach Głównej Biblioteki Judaistycznej wzniesiony w latach 1928–1936 przy ul. Tłomackie 3/5 według projektu Edwarda Ebera | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość |
Warszawa |
| Adres |
ul. Tłomackie 5, Warszawa |
| Data założenia |
1879 |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
| 52°14′39″N 21°00′10″E/52,244167 21,002778
| |
| Strona internetowa | |
Główna Biblioteka Judaistyczna[1][2][3] lub Centralna Biblioteka Judaistyczna[1][4] – nieistniejąca obecnie biblioteka gromadząca zbiory związane z judaizmem i historią Żydów w Polsce.
Opis[edytuj | edytuj kod]
Została założona w latach 1879–1880 jako biblioteka Wielkiej Synagogi w Warszawie z inicjatywy Ludwika Natansona, który pomysł jej założenia przedstawił już w 1860. Środki na założenie biblioteki zostały zebrane w drodze zbiórki publicznej. W dalszym istnieniu wspomagały ją zarówno osoby prywatne jak i komitet synagogi. Przez wiele lat, aż do 1914 działała przy bibliotece Komisja Historyczna, której zadaniem było pozyskiwanie zbiorów, to jest głównie dokumentów archiwalnych kahałów i rozmaitych rękopisów[potrzebny przypis]. Pracami tej komisji kierował Samuel Poznański. Wieloletnim bibliotekarzem był Mojżesz Moszkowski.
W 1927 z inicjatywy Mojżesza Schorra rozpoczęto prace zmierzające do wybudowania nowej siedziby biblioteki. Nowy gmach został wzniesiony w latach 1928–1936 przy ul. Tłomackie 3/5 według projektu Edwarda Ebera[5]. Swoją siedzibę miał w nim także Instytut Nauk Judaistycznych[5]. Gmach został on zaprojektowany w stylu zmodernizowanego historyzmu (półmodernizmu) i nawiązywał do znajdującej się obok Wielkiej Synagogi[5].
Od listopada 1940 do marca 1942 budynek znajdował się w granicach warszawskiego getta. Mieściły się w nim kolejno: siedziba Żydowskiej Samopomocy Społecznej, punkt etapowy dla Żydów wysiedlonych z Niemiec i magazyn mebli zrabowanych w getcie. Przetrwał, choć uszkodzony, zarówno powstanie w getcie warszawskim jak i powstanie warszawskie. Zbiory biblioteki zostały zrabowane przez Niemców. Po wojnie ich część udało się odzyskać (według innego źródła biblioteka utraciła 100% swoich zbiorów, tj. 40 tys. jednostek)[6].
16 maja 1943, po wysadzeniu Wielkiej Synagogi, w budynku wybuchł pożar, czego pamiątką są ślady w posadzce w holu na parterze[7]. Do przywrócenia nazwy ul. Tłomackie w latach 80. XX wieku budynek miał adres al. Świerczewskiego 79[8].
Obecnie w dawnym budynku biblioteki mieści się Żydowski Instytut Historyczny.
Fragment getta, w którym w latach 1940–1942 znajdowały się m.in. Biblioteka i Wielka Synagoga, upamiętnia od 2008 jeden z pomników granic getta przy ulicy Bielańskiej róg A. Corazziego.
Działalność Głównej Biblioteki Judaistycznej jest kontynuowana przez portal internetowy Centralna Biblioteka Judaistyczna.
W maju 2016 nad głównym wejściem do budynku odtworzono przedwojenny napis Główna Biblioteka Judaistyczna w językach polskim i hebrajskim[3].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Zofia Borzymińska, Rafał Żebrowski: Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie. T. 1. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, s. 189-191. ISBN 83-72551-75-8.
- ↑ Historia. Żydowski Instytut Historyczny. [dostęp 2017-09-14].
- ↑ a b 73. rocznica zburzenia Wielkiej Synagogi w Warszawie. „Rzeczpospolita”, s. A5, 7 maja 2016. [dostęp 2017-09-14].
- ↑ Centralna Biblioteka Judaistyczna. [w:] Wirtualny Sztetl [on-line]. Muzeum Historii Żydów Polskich. [dostęp 2017-09-14].
- ↑ a b c Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918–1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2006, s. 105. ISBN 83-60350-00-0.
- ↑ Piotr Majewski: Wojna i kultura. Instytucje kultury polskiej w okupacyjnych realiach Generalnego Gubernatorstwa 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2005, s. 272. ISBN 83-7436-003-8.
- ↑ Tomasz Urzykowski. Dramat odciśnięty w posadzce. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 13 października 2016.
- ↑ Tadeusz Podgórski: Zwiedzamy Warszawę. Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1956, s. 297.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zofia Borzymińska, Rafał Żebrowski: Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie. T. 1. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, s. 189-191. ISBN 83-72551-75-8.