Głazy Moeraki
 Głazy Moeraki o wschodzie słońca | |
| Państwo | |
|---|---|
Położenie na mapie Nowej Zelandii  | |
 45°20′42,99″S 170°49′38,22″E/-45,345275 170,827283
| |
Głazy Moeraki (ang. Moeraki Boulders) – grupa dużych, kulistych konkrecji występujących na plaży Koehoke, na wybrzeżu regionu Otago, na Wyspie Południowej, w Nowej Zelandii, między Moeraki i Hampden. Zabarwione na szaro septarie leżą na brzegu morza pojedynczo lub w grupach. Wywołana przez fale erozja występującego na wybrzeżu mułowca regularnie uwalnia nowe kule[1][2][3][4].
Według legend osiadłych tu Maorysów, głazy są resztkami koszy na węgorze, tykw i batatów, które zostały wyrzucone na brzeg z wraku legendarnego statku Araiteuru. Według tych legend klify wchodzące w morze z Shag Point to skamieniały kadłub statku, a położony w pobliżu cypel, to ciało jego kapitana. W 1848 r. W.B.D. Mantell wykonał rysunek wybrzeża z większą niż obecnie liczbą głazów. Znajduje się on teraz w Alexander Turnbull Library w Wellington[5]. Wzmianki o głazach pojawiły się w relacjach władz kolonialnych już w 1850 roku, a w późniejszych czasach stały się atrakcją turystyczną[3][5][6].
Właściwości fizyczne[edytuj | edytuj kod]
Najważniejszą właściwością konkrecji są ich duże rozmiary i kulisty kształt. Głazy dzielą się ze względu na wielkość na dwie grupy: około jedna trzecia ma 0,5 do 1 m średnicy, pozostałe dwie trzecie 1,5 do 2,2 m. Większość jest niemalże kulista, a niewielka część owalna, ponieważ ukształtowały się zgodnie z warstwowaniem otaczającego je pierwotnie mułowca[1][3][4].
Niemal identyczne głazy znane jako „Koutu Boulders” występują na plażach, w klifach i pod powierzchnią ziemi na wybrzeżu naturalnego portu Hokianga na Wyspie Północnej, pomiędzy Koutu Point a Kauwhare Point[7]. Mogą osiągać do 3 m średnicy i są prawie kuliste.
Podobne kule zwane „Katiki Boulders” są znane ze skierowanego na północ brzegu w Shag Point, położonego ok. 19 km na południe od miejsca występowania głazów Moeraki. Część z nich jest kulista, część owalna, a część ma kształt dysku i niektóre z nich, w przeciwieństwie do głazów Moeraki, zawierają kości mozazaurów i plezjozaurów[3]. Podobne, kuliste konkrecje zostały znalezione w różnych częściach świata. Trzymetrowe kule znaleziono wzdłuż rzeki Cannonball River w hrabstwach Morton i Sioux, w Dakocie Północnej. 4 do 6 metrów średnicy osiągają konkrecje w odkrywkach piaskowca z Frontier Formation na północnym wschodzie stanu Utah i w centralnej części Wyomingu. Częściowo zerodowane kule o średnicy do 6 m znajdują się w Rock City w hrabstwie Ottawa, w stanie Kansas. Mniejsze, kuliste konkrecje występują na brzegu jeziora Huron, koło Kettle Point, w kanadyjskiej prowincji Ontario, gdzie są nazywane „kotłami” (kettles).
Skład[edytuj | edytuj kod]
Na podstawie analiz optycznych, strukturalnych i badań za pomocą sondy elektronowej ustalono, że kule składają się ze szlamu, drobnoziarnistej gliny i iłu, które są zlepione kalcytem. Stopień cementacji rośnie od stosunkowo niewielkiego we wnętrzu kuli do dość dużego w warstwie zewnętrznej, składającej się w 10–20% z kalcytu, który nie tylko spaja glinę z iłem, ale też częściowo je zastąpił[1][4].
Materiał głazu jest pełen dużych pęknięć, zwanych septariami, które mają kształt skierowanych na zewnątrz pustych rdzeni, otoczonych skalenoedrycznymi kryształami kalcytu. Proces, który powoduje powstanie septariów w głazach Moeraki i innych tego typu konkrecjach, nie jest do tej pory ostatecznie wyjaśniony. Pęknięcia skierowane są promieniowo na zewnątrz i stają się coraz węższe. Są najczęściej pokryte powstałą wcześniej warstwą z brązowego kalcytu i powstałą później warstwą żółtego szpatu islandzkiego, który często wypełnia pęknięcia całkowicie. W przypadku niewielkiej ilości głazów Moeraki, bardzo cienką, wewnętrzną warstwę z dolomitu i kwarcu pokrywa żółty szpat islandzki[1][3][4].
Skład i septaria w głazach Moeraki są typowe dla innych konkrecji z septariami, znalezionymi w wychodniach skał osadowych na Nowej Zelandii i w innych miejscach. Pearson i Nelson szczegółowo opisali w 2005 i 2006 roku występowanie mniejszych, ale poza tym identycznych konkrecji na Nowej Zelandii, ale też w Kimmeridge Clay i Oxford Clay w Anglii i w innych punktach świata[8][9].
Pochodzenie[edytuj | edytuj kod]
Głazy Moeraki są konkrecjami powstałymi w wyniku procesu cementacji kalcytem, pochodzącym z wody porowej, paleoceńskiego mułowca z formacji Moeraki, które zostały uwolnione przez późniejszą erozję. Kulisty kształt wskazuje, że kule powstały w wyniku dyfuzji wapnia, a nie zostały ukształtowane przez płynącą wodę. Badania zawartości magnezu i żelaza oraz składu izotopowego tlenu i węgla w cemencie kalcytowym i szpacie wykazały, że kule formowały się w morskim szlamie blisko powierzchni paleoceńskiego dna morskiego. Skład izotopowy został uwzględniony w teorii, według której redukcja siarczanów przez bakterie w zasolonej wodzie porowej spowodowała wytrącanie kalcytu, którego efektem było powstanie głazów. Czas tworzenia dużych, dwumetrowych kul ocenia się na 4 do 5,5 mln lat, podczas których osadzało się nad nimi 10 do 50 metrów szlamu. Po utworzeniu się kul powstały szczeliny, które po opadnięciu poziomu morza zostały wypełnione przez kalcyt, a rzadziej przez dolomit i kwarc[1][3][4][10].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e Boles, J.R., C.A. Landis, and P. Dale, 1985, The Moeraki Boulders; anatomy of some septarian concretions, Journal of Sedimentary Petrology, vol. 55, n. 3, p. 398-406.
- ↑ Fordyce, E., and P. Maxwell, 2003, Canterbury Basin Paleontology and Stratigraphy, Geological Society of New Zealand Annual Field Conference 2003 Field Trip 8, Miscellaneous Publication 116B, Geological Society of New Zealand, Dunedin, New Zealand. ISBN 0-908678-97-5
- ↑ a b c d e f Forsyth, P.J., and G. Coates, 1992, The Moeraki boulders. Institute of Geological & Nuclear Sciences, Information Series no. 1, (Lower Hutt, New Zealand)
- ↑ a b c d e Thyne, G.D., and J.R. Boles, 1989, Isotopic evidence for origin of the Moeraki septarian concretions, New Zealand, Journal of Sedimentary Petrology. v. 59, n. 2, str. 272-279.
- ↑ a b Dann, C. and N. Peat, 1989, Dunedin, North and South Otago. GP Books. Wellington, New Zealand. ISBN 0-477-01438-0.
- ↑ Mutch: Moeraki Boulders. In: An Encyclopaedia of New Zealand. 1966
- ↑ Koutu boulders. [dostęp 2016-05-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-10-14)].
- ↑ Scotchman, I.C., 1991, The geochemistry of concretions from the Kimmeridge Clay Formation of southern and eastern England, Sedimentology. Bd. 38, S. 79-106.
- ↑ Hudson, J.D., M.L. Coleman, B.A. Barreiro and N.T.J. Hollingworth, 2001, Septarian concretions from the Oxford Clay (Jurassic, England, UK): involvement of original marine and multiple external pore fluids, Sedimentology. Bd. 48, S. 507-531.
- ↑ Michael J. Pearson, Campbell S. Nelson: Organic geochemistry and stable isotope composition of New Zealand carbonate concretions and calcite fracture fills. In: Royal Society of New Zealand (Hrsg.): New Zealand Journal of Geology & Geophysics. Volume 48, Issue 3, Wellington 2005, S. 395–414 (Online PDF 13,5 MB, dostęp 14 maja 2016)
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Alexander Russell Mutch: Moeraki Boulders in: An Encyclopaedia of New Zealand [1]
- Brunsden, D., 1969, Mystery of the Moeraki and Katiki boulders. Geographical Magazine. Bd 41, n. 11, str. 839-843.
- Klug, H., and R. Zakrzewski, R., 1986, Die Moeraki Boulders; Riesenkonkretionen am Strand auf Neuseelands Suedinsel Schriften des Naturwissenschaftlichen Vereins fuer Schleswig-Holstein. Bd.. 56, str. 47-52
- Pearson, M.J., and C.S. Nelson, 2006, Organic chemical signatures of New Zealand carbonate concretions and calcite fracture fills as potential fluid migration indicators. in 2006 New Zealand Petroleum Conference Proceedings, Crown Minerals Group, Auckland, New Zealand.