Głuptak białobrzuchy

Głuptak białobrzuchy
	Sula leucogaster
	(Boddaert, 1783)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	głuptakowe
Podrząd	głuptakowce
Rodzina	głuptaki
Rodzaj	Sula
Gatunek	głuptak białobrzuchy
Synonimy
	Pelecanus Leucogaster Boddaert, 1783; Sula leucogastra (Boddaert, 1783);
	Pelecanus Leucogaster Boddaert, 1783; Sula leucogastra (Boddaert, 1783);
Podgatunki
	S. l. leucogaster (Boddaert, 1783); S. l. plotus (J.R. Forster, 1844);
	S. l. leucogaster (Boddaert, 1783); S. l. plotus (J.R. Forster, 1844);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; 1. Sula brewsteri brewsteri 2. Sula brewsteri etesiaca 3. Sula leucogaster leucogaster 4. Sula leucogaster plotus
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Głuptak białobrzuchy^[5] (Sula leucogaster) – gatunek dużego ptaka morskiego z rodziny głuptaków (Sulidae).

Systematyka

Gatunek ten w 1781 roku opisał Buffon w 16. tomie Histoire Naturelle des Oiseaux pod zwyczajową francuską nazwą Le Petit Fou^[6]. Został on też zilustrowany w jednym z zeszytów Planches enluminées d’histoire naturelle – atlasu ptaków ukazującego się w latach 1765–1780^[7], będącego uzupełnieniem publikacji Buffona; tablica barwna przedstawiająca głuptaka białobrzuchego nosiła numer 973, podpisano ją Le Fou, de Cayenne^[8], to znaczy, że okaz typowy pochodził z Kajenny (obecnie Gujana Francuska)^[2]. Nazwę zgodną z zasadami nazewnictwa binominalnego (Pelecanus Leucogaster) nadał temu ptakowi Pieter Boddaert, który w swej publikacji z 1783 roku przydzielił binominalne nazwy wszystkim 1008 gatunkom zilustrowanym w Planches enluminées d’histoire naturelle (wiele z tych nazw utworzył sam)^[9]. Obecnie gatunek zaliczany jest do rodzaju Sula^[2]^[5]^[10].

Tradycyjnie wyróżniano zazwyczaj cztery podgatunki – nominatywny, brewsteri, etesiaca i plotus^[2]; opisano też nieuznawane obecnie podgatunki nesiotes, rogersi^[2], yamashinae i albiceps^[3]. Badania wykazały jednak, że S. l. brewsteri (głuptak siwogłowy^[5]) powinien zostać podniesiony do rangi gatunku na podstawie różnic w morfologii oraz rzadkości tworzenia par mieszanych w miejscach współwystępowania z podgatunkiem plotus. Decyzja o rozdzieleniu tych gatunków została w 2024 roku ostatecznie zaakceptowana przez North American Classification Committee (NACC)^[5]^[11]. Sporny pozostaje status podgatunku etesiaca – NACC przydzielił go bowiem do S. brewsteri^[11], ale Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) pozostawił go w S. leucogaster^[10]. Z kolei Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) rozdzielenia tych gatunków jeszcze nie uwzględniła w swojej Czerwonej księdze gatunków zagrożonych^[4]^[12].

Morfologia

Długość ciała 64–74 cm, rozpiętość skrzydeł 132–150 cm; masa ciała 724–1550 g^[2]. Samice są większe i cięższe od samców^[13]. Z wyjątkiem białych piersi i brzucha oraz białawych pokryw podskrzydłowych ubarwiony jest na kolor czekoladowobrązowy. Oczy srebrzyste lub żółtawe^[14].

Występowanie

Zamieszkuje tropikalne i subtropikalne wyspy, wybrzeża i wody oceanów Atlantyckiego, Indyjskiego i Spokojnego.

W Polsce po raz pierwszy zaobserwowano go 30 września 2023 roku w Niechorzu w woj. zachodniopomorskim^[15]^[16]; Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego zaakceptowała to stwierdzenie i wciągnęła głuptaka białobrzuchego na Listę awifauny krajowej^[16]^[17].

Ekologia

Rozmnażanie: Lęgi w zależności od miejsca występowania odbywa przez cały rok, sezonowo lub oportunistycznie^[4]. Gniazduje w koloniach, choć są one zwykle mniej liczne niż te u innych przedstawicieli rodzaju Sula^[4].
Pożywienie: Żeruje zwykle na wodach przybrzeżnych. Jego dieta składa się głównie z latających ryb i kałamarnic, ale także z półdziobcowatych, ryb z rodzaju Mugil czy sardeli (Engraulis)^[4].

Status

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN głuptak białobrzuchy jest klasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność populacji szacowano w 1992 roku na ponad 200 tysięcy osobników. Trend liczebności populacji oceniany jest jako spadkowy^[4].

Podgatunki

Wyróżnia się dwa^[11]^[13] lub trzy^[3]^[10] podgatunki S. leucogaster:

S. leucogaster leucogaster (Boddaert, 1783) – wyspy w południowej części Zatoki Meksykańskiej, Karaiby, tropikalne rejony Oceanu Atlantyckiego^[2]
S. leucogaster plotus (J.R. Forster, 1844) – Morze Czerwone i tropikalny Ocean Indyjski (głównie część zachodnia) na wschód po północną Australię i środkowy Pacyfik^[2]

Podgatunek sporny:

S. leucogaster etesiaca Thayer & Bangs, 1905 – wilgotne rejony Ameryki Centralnej od strony Pacyfiku i północno-zachodniej Ameryki Południowej (na południe po południową Kolumbię)^[2]

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Sula leucogaster, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Carboneras, C., Christie, D.A., Jutglar, F., Garcia, E.F.J. & Kirwan, G.M.: Brown Booby (Sula leucogaster). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-10)].
↑ ^a ^b ^c D. Lepage: Brown Booby (Sula leucogaster). Avibase. [dostęp 2024-12-09].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Sula leucogaster, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Rodzina: Sulidae Reichenbach, 1849 - głuptaki - Gannets and Boobies (Wersja: 2024-09-18). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2024-12-09].
↑ G.-L.L. deG.L.L. Buffon G.-L.L. deG.L.L., Histoire naturelle des oiseaux, t. 16, Paryż 1781, s. 142 (fr.).
↑ ErwinE. Stresemann ErwinE., On the Birds Collected by Pierre Poivre in Canton, Manila, India and Madagascar (1751–1756), „Ibis”, 94 (3), 1952, s. 522–523, DOI: 10.1111/j.1474-919X.1952.tb01847.x (ang.).
↑ Planches enluminées d'histoire naturelle, t. 10, tabl. 973 .
↑ P.P. Boddaert P.P., Table des planches enluminéez d'histoire naturelle de M. D'Aubenton. Avec les denominations de M.M. de Buffon, Brisson, Edwards, Linnaeus et Latham, Utrecht 1783, s. 57 (łac.).
↑ ^a ^b ^c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v14.2). [dostęp 2024-12-09]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Treat Sula brewsteri as a separate species from Brown Booby S. leucogaster, [w:] AOS Classification Committee – North and Middle America Proposal Set 2024-B 18 December 2023, revised 10 April 2024, 2024, s. 4–12 (ang.).
↑ HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 9 [online], październik 2024 [dostęp 2024-12-09] .
↑ ^a ^b Mlodinow, S.G., E.A. Schreiber & R.L. Norton: Brown Booby (Sula leucogaster), version 2.0. [w:] Birds of the World (red. B.K. Keeney & S.M. Billerman) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2024. [dostęp 2024-12-10]. (ang.).
↑ Jerzy Lewczuk (tłumaczenie): Wybrzeża morskie. Warszawa: Delta, Świat Książki, 1997, seria: Encyklopedia Dzikich Zwierząt. ISBN 83-7129-616-9.
↑ wynik wyszukiwania: głuptak białobrzuchy. [w:] Clanga.com [on-line]. [dostęp 2024-01-19]. (pol.).
↑ ^a ^b Orzeczenia wydane w grudniu 2023. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej PTZool. [dostęp 2024-01-19].
↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego: Lista awifauny krajowej. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce – stan z 31.12.2023. [dostęp 2024-01-19].

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Sula leucogaster, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[hbwa-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Carboneras, C., Christie, D.A., Jutglar, F., Garcia, E.F.J. & Kirwan, G.M.: Brown Booby (Sula leucogaster). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-10)].

[avibase-3] D. Lepage: Brown Booby (Sula leucogaster). Avibase. [dostęp 2024-12-09].

[iucn-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Sula leucogaster, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-5] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Rodzina: Sulidae Reichenbach, 1849 - głuptaki - Gannets and Boobies (Wersja: 2024-09-18). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2024-12-09].

[buffon-6] G.-L.L. deG.L.L. Buffon G.-L.L. deG.L.L., Histoire naturelle des oiseaux, t. 16, Paryż 1781, s. 142 (fr.).

[stresemann-7] ErwinE. Stresemann ErwinE., On the Birds Collected by Pierre Poivre in Canton, Manila, India and Madagascar (1751–1756), „Ibis”, 94 (3), 1952, s. 522–523, DOI: 10.1111/j.1474-919X.1952.tb01847.x (ang.).

[tablica-8] Planches enluminées d'histoire naturelle, t. 10, tabl. 973 .

[oryg-9] P.P. Boddaert P.P., Table des planches enluminéez d'histoire naturelle de M. D'Aubenton. Avec les denominations de M.M. de Buffon, Brisson, Edwards, Linnaeus et Latham, Utrecht 1783, s. 57 (łac.).

[ioc-10] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v14.2). [dostęp 2024-12-09]. (ang.).

[nacc-11] Treat Sula brewsteri as a separate species from Brown Booby S. leucogaster, [w:] AOS Classification Committee – North and Middle America Proposal Set 2024-B 18 December 2023, revised 10 April 2024, 2024, s. 4–12 (ang.).

[hbwcheck-12] HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 9 [online], październik 2024 [dostęp 2024-12-09] .

[botw-13] Mlodinow, S.G., E.A. Schreiber & R.L. Norton: Brown Booby (Sula leucogaster), version 2.0. [w:] Birds of the World (red. B.K. Keeney & S.M. Billerman) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2024. [dostęp 2024-12-10]. (ang.).

[edz-14] Jerzy Lewczuk (tłumaczenie): Wybrzeża morskie. Warszawa: Delta, Świat Książki, 1997, seria: Encyklopedia Dzikich Zwierząt. ISBN 83-7129-616-9.

[clanga-15] wynik wyszukiwania: głuptak białobrzuchy. [w:] Clanga.com [on-line]. [dostęp 2024-01-19]. (pol.).

[kfo-16] Orzeczenia wydane w grudniu 2023. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej PTZool. [dostęp 2024-01-19].

[kflista-17] Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego: Lista awifauny krajowej. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce – stan z 31.12.2023. [dostęp 2024-01-19].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]