Gadożer zwyczajny
| ||
| Circaetus gallicus[1] | ||
| (J.F. Gmelin, 1788) | ||
| ||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | strunowce | |
| Podtyp | kręgowce | |
| Gromada | ptaki | |
| Podgromada | Neornithes | |
| Nadrząd | ptaki neognatyczne | |
| Rząd | szponiaste | |
| Rodzina | jastrzębiowate | |
| Podrodzina | jastrzębie | |
| Rodzaj | Circaetus | |
| Gatunek | gadożer zwyczajny | |
| Synonimy | ||
| ||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | ||
 | ||
| Zasięg występowania | ||
 obszary lęgowisk zimowiska siedliska całoroczne | ||
Gadożer zwyczajny[4], gadożer, krótkoszpon (Circaetus gallicus) – gatunek dużego, wędrownego ptaka drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae).
Spis treści
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Zamieszkuje południową (Francja, Hiszpania) i środkową Europę, zachodnią i południową Azję aż po Indie oraz północno-zachodnią Afrykę. Przeloty w kwietniu - maju, a odloty od sierpnia do października. Pokonuje dalekie dystanse docierając na zimowiska w okolice równika. Europejska populacja, licząca około 6 000 - 7 000 osobników, zimuje w północnej i środkowej Afryce.
- W Polsce niegdyś liczniejszy, obecnie skrajnie nielicznie lęgowy (10-15 par, niemal wyłącznie na wschodzie kraju, lęgnie się w Puszczy Białowieskiej, Sandomierskiej i Augustowskiej, w Bieszczadach i na Bagnach Biebrzańskich)[5]. Prawdopodobnie jednak najwięcej jest ich na Lubelszczyźnie (Puszcza Solska). Przelotem może być spotykany jednak w całym kraju. Niegdyś był uznawany za ptaka lęgowego całej Polski. W Europie Środkowej jego zasięg ogranicza się właściwie tylko do południowo-wschodniej Polski, a poza tym do Słowacji i Węgier.
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Cechy gatunku[6][edytuj | edytuj kod]
Brak dymorfizmu płciowego, choć samica nieco większa od samca. Grzbiet brązowo-brunatny, spód jasny, niemal biały z drobnymi plamkami układającymi się w brunatne, poprzeczne pręgi. Brak ciemnych plam nadgarstkowych na spodzie skrzydła, co odróżnia go m.in. od rybołowa. Głowa i szyja może być ciemniejsza i odcinać się od jasnej piersi i brzucha. Duże żółte oczy są skierowane ku przodowi, głowa duża, okrągła, podobna do sowiej. Dziób niebiesko-czarny z sinoszarą woskówką. Wąski i równo ścięty ogon na którym widać cztery ciemne pręgi. Młodociane mają jaśniejszy grzbiet.
Wymiary średnie[edytuj | edytuj kod]
Biotop[edytuj | edytuj kod]
Rozległe, wilgotne lasy, głównie stare kompleksy sosnowe (też torfowiska, mszary i olsy), w otoczeniu których znajdują się otwarte tereny podmokłe (bagna i mokradła), gdzie poluje. Zasiedla głównie cieplejsze rejony, co wynika z diety złożonej ze zwierząt zmiennocieplnych, których liczebność jest ograniczającym czynnikiem dla populacji gadożera.
Okres lęgowy[edytuj | edytuj kod]
Gniazdo[edytuj | edytuj kod]
To luźna konstrukcja, na wysokim drzewie w jego szczytowej części, w sporej odległości od pnia. Gniazdo jest dobrze ukryte wśród gałęzi, choć nie osiąga dużych rozmiarów. Zbudowane z niewielkich patyków. Gadożery są silnie terytorialne w czasie wyprowadzanie lęgów. Para może wykorzystywać gniazdo przez wiele lat[9].
Jaja[edytuj | edytuj kod]
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając pod koniec kwietnia lub w maju jedno białe jajo (czasem dwa). Długość jaja to około 70 mm[8]. Niewielka ilość jaj w zniesieniu wynika z wąskiej specjalizacji pokarmowej, bo u innych ptaków drapieżnych samice znoszą zwykle 3-4 jaja. Większa ilość młodych sprawiałaby większe problemy ze zdobyciem wystarczającej ilości pokarmu. Z drugiej strony jajo jest duże i ciężkie, waży ok. 150 g.
- Gadożer to ptak monogamiczny, w pary łączy się tylko na okres lęgów.
Wysiadywanie i dorastanie[edytuj | edytuj kod]
Jajo wysiadywane jest przez okres około 35-45 dni[8] przez obydwoje rodziców. Gdy rodzice przynoszą ofiarę (początkowo głównie samiec) młodym składają ją w zagłębienia gniazda. Matka mniejszym pisklętom może rozrywać pokarm na kawałki. Starsze potomstwo robi to samemu, a czasem stara się wyrywać żyjące gady czy płazy z dzioba rodzica. Pisklęta, gniazdowniki, opuszczają gniazdo dopiero po około 60-80 dniach[8], kiedy to rodzice przestają je karmić. Młode mogą być w gnieździe nawet jeszcze we wrześniu, co nie jest typowe u innych drapieżnych. Do lęgów przystępują w 3-4 roku życia.
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Niemal wyłącznie płazy i gady, w tym jaszczurki. Poluje również na węże dochodzące do 2 metrów długości[10], np. w Polsce głównie żmije zygzakowate i zaskrońce, choć nie zwraca uwagi na ich jadowitość. Chroni się przed ich jadem jedynie za pomocą gęstego upierzenia skrzydeł (razy węża kierowane są na niewrażliwe pióra), choć dzięki swej sprawnym unikom i umiejętnemu łapaniu (łamiąc kręgosłup) nie jest zwykle kąsany. Same łapy gadożera są pokryte grubą i twardą łuską rogową, co jest dodatkowym zabezpieczeniem, którego nie mają inne ptaki drapieżne. Charakterystycznym dostosowaniem są też krótkie szpony. Uzupełnienie diety mogą stanowić ssaki, ptaki i owady.
Dieta jest więc bardziej wyspecjalizowana niż w przypadku np. kani rudej, co ogranicza jednocześnie jego występowanie i jest dość rzadkim zawężeniem preferencji pokarmowych u ptaków drapieżnych. W czasie polowania pomaga mu duża zręczność w walce z ofiarą. Zwykle węża zabija uderzając go w głowę i wbijając swe szpony w jego ciało. Gady połyka zazwyczaj w całości. Powoduje to osobliwy widok i proces u odpoczywającego osobnika, któremu powiodło się polowanie. Z dzioba gadożera może wystawać wtedy część ofiary np. ogon jaszczurki lub węża podczas gdy ich głowa jest już trawiona w żołądku. Zdobycz zwisa też z dzioba tego drapieżnika gdy przynosi swą zdobycz młodym. Do polowania zabiera się później niż inne ptaki, a nawet gdy te wracają już na odpoczynek. Wylatuje na łowy wczesnym popołudniem, bo w tej najcieplejszej porze dnia największą aktywność wykazują zmiennocieplne gady i płazy. W czasie zawisającego lotu, podobnego do myszołowów, gdy wypatruje swych ofiar opuszcza nogi. Może oddalać się nawet do 20 km od gniazda.
Ochrona[edytuj | edytuj kod]
Objęty ochroną gatunkową ścisłą. W Dyrektywie Ptasiej uznany za skrajnie zagrożony przez skrajnie niewielką liczność populacji i przez zmiany środowiska wywoływane osuszaniem terenów podmokłych. Wymaga ochrony czynnej. Wokół gniazd gadożerów obowiązuje strefa ochronna: przez cały rok w promieniu do 200 m, a okresowo (od 1 marca do 30 września) - w promieniu do 500 m od gniazda[11].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Circaetus gallicus, w: Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Short-toed Snake-eagle (Circaetus gallicus) (ang.). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 30 grudnia 2010].
- ↑ BirdLife International 2016, Circaetus gallicus [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2017 [online], wersja 2016-3 [dostęp 2017-01-25] (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Plemię: Circaetini Sundevall, 1836 (Wersja: 2016-02-24). W: Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2017-01-25].
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 213. ISBN 83-919626-1-X.
- ↑ Peter Hayman, Rob Hume, Rozpoznawanie ptaków, Muza, 2006, ISBN 83-7319-967-5.
- ↑ a b P. Sterry, A. Cleave, A. Clements, P. Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002, s. 98-99. ISBN 83-7311-341-X.
- ↑ a b c d Frieder Sauer: Ptaki lądowe. Świat Książki, seria: Leksykon przyrodniczy. ISBN 83-7129-193-0.
- ↑ Michał Radziszewski: Ptaki Polski. Warszawa: Carta Blanca, 2011.
- ↑ E. Keller, prof. dr. J. H. Reichholf, G. Steinbach i inni: Leksykon zwierząt: Ptaki. Cz. 1. Warszawa: Świat Książki, 2003, s. 125. ISBN 83-7227-891-1.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną, Dz.U. z 2004 r. Nr 220, poz. 2237
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Robert Jacek Dzwonkowski: Przyroda Polska. Warszawa: Mozaika, 2004. ISBN 83-89200-84-8.
- Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
- Tajemnice zwierząt: Ptaki drapieżne Europy. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1991. ISBN 83-7023-149-7.
