Gamzigrad (stanowisko archeologiczne)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Gamzigrad-Romuliana, Pałac Galeriusza[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ilustracja
Odsłonięte pozostałości rezydencji Galeriusza – widok z lotu ptaka
Państwo

 Serbia

Typ

kulturowy

Spełniane kryterium

III, IV

Numer ref.

1253

Region[b]

Europa i Ameryka Północna

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

2007
na 31. sesji

Położenie na mapie Serbii
Mapa konturowa Serbii, po prawej znajduje się punkt z opisem „Gamzigrad-Romuliana, Pałac Galeriusza”
Ziemia43°53′57,5″N 22°11′10,0″E/43,899306 22,186111
Pałacowe atrium z wodotryskiem
Gamzigrad – zachowane fragmenty mozaik podłogowych

Gamzigrad (serb. Гамзиград), Felix Romulianastanowisko archeologiczne niedaleko Zaječaru we wschodniej Serbii, z zespołem późnorzymskich budowli wzniesionych w III/IV wieku przez cesarza Galeriusza, obejmujących ufortyfikowany pałac cesarski, świątynie, łaźnie, tetrapylon oraz mauzolea władcy i jego matki.

W 2007 roku obiekt został wpisany na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO[1].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Tetrarchia jako system władzy w cesarstwie rzymskim wprowadzany stopniowo przez cesarza Dioklecjana od 286 roku, polegała na równoczesnych rządach czterech władców: dwóch wyższej rangi augustów i dwóch niższej rangi cezarów, przy czym ci pierwsi mieli sprawować władzę przez 20 lat i abdykować na rzecz swych cezarów[2]. Na okres po abdykacji cesarz miał wybudować sobie rezydencję w miejscu urodzenia[2].

Galeriusz zlecił budowę tego kompleksu jako swej rezydencji po abdykacji[2], która miała nastąpić w 313 roku[3]. Powstał on na przełomie III i IV wieku, a przy jego budowie pracowali legioniści, którymi Galeriusz dowodził podczas wyprawy na Bliski Wschód, kiedy w 297 roku pokonał Persów[2].

Kompleks został nazwany Felix Romuliana na cześć matki cesarza – Romuli[2]. W 1986 roku na archiwolcie w południowo-zachodniej części zespołu odkryto identyfikujący go napis FELIX ROMVLIANA otoczony wieńcem laurowym podtrzymywanym przez dwa pawie[2].

W drugiej połowie IV wieku kompleks popadł w ruinę, a po inwazji Gotów i Hunów powstała tam niewielka bizantyńska osada, wspomniana jako Romuliana w wykazie miejscowości odbudowanych przez cesarza Justyniana w VI wieku[2]. W XI wieku znajdowała się tam osada słowiańska[2], nazwana przez Słowian Gamzigradem[4]. Z czasem została opuszczona i zapomniana na prawie tysiąc lat, a odkryta dopiero w XIX wieku[4].

Prace archeologiczne prowadzone są systematycznie od 1953 roku[2].

Architektura[edytuj | edytuj kod]

Kompleks podzielony jest na dwie części – północną, gdzie znajdowała się rezydencja cesarza wraz z małą świątynią, oraz południową z wielką świątynią, termami i mauzoleum[2]. Pałac cesarski i wszystkie budynki w części północnej zorientowane są w stronę wzgórza w części południowej, gdzie wzniesiono mauzolea cesarza i jego matki. Części rozdziela droga łącząca wschodnią i zachodnią bramę wjazdową[2]. Na jej skrzyżowaniu z inną drogą prowadzącą na wzgórze postawiono masywny tetrapylon[2]. Kompleks otaczał podwójny system fortyfikacji, dwa pasy murów obronnych – starszy, wewnętrzny, oraz wybudowany później w technice opus mixtum mur zewnętrzny[2][3].

Pałac cesarski[edytuj | edytuj kod]

Wejście do pałacu znajdowało się po stronie wschodniej[2]. Podłogę sali wejściowej pokrywała mozaika z przedstawieniem labiryntu w części środkowej, której fragmenty zachowały się do dziś[2]. Stamtąd prowadził korytarz do wielkiej sali zamkniętej od południa apsydą, będącej najprawdopodobniej salą tronową[2]. Do niej przylegało ośmiokątne apodyterium z ogrzewaniem podłogowym, którego posadzkę również pokrywała mozaika, m.in. z przedstawieniami venatio[2]. Z sali dwa wyjścia prowadziły do atrium z fontanną i labrum. Po północnej stronie atrium znajdowała się sala biesiadna – triclinium z ozdobną mozaiką podłogową z przedstawieniami zwierząt i ludzi; przy wejściu umieszczono scenę walki Dionizosa z lampartem[2]. Środek sali był podwyższony i pokryty płytami z różnokolorowego marmuru ułożonymi w technice opus sectile[2].

Mauzolea[edytuj | edytuj kod]

Mauzoleum Romuli wzniesiono w 305 roku[2]. Dotychczas zachowały się jedynie fragmenty podium oraz pozostałości krypty grobowej[2]. Po stronie południowo-zachodniej mauzoleum wzniesiono okrągły tumulus, a dalej na południe – tumulus Galeriusza[2].

Mauzoleum cesarza zostało wzniesione w 311 roku[2]. Fundament zbudowano w formie pierścienia o średnicy zewnętrznej 5,65 m i wewnętrznej 2,28 m[2]. W środku znajdowało się podium wraz z kryptą, w której umieszczono kamienny sarkofag[2].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. UNESCO: Gamzigrad-Romuliana, Palace of Galerius. [dostęp 2017-01-02]. (ang.).
  2. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y UNESCO: Gamzigrad-Romuliana, Palace of Galerius – Nomination Dossier. [dostęp 2017-01-02]. (ang.).
  3. a b Maja Živić: FELIX ROMULIANA. [w:] National Musuem Zajecar [on-line]. [dostęp 2017-01-02]. (ang.).
  4. a b Laurence Mitchell: Serbia. Bradt Travel Guides, 2010, s. 320, seria: Bradt Guides. ISBN 978-1-84162-326-9. [dostęp 2017-01-02]. (ang.).