Nur rdzawoszyi

Nur rdzawoszyi
	Gavia stellata
	(Pontoppidan, 1763)
	; Szata godowa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	nury
Rodzina	nury
Rodzaj	Gavia
Gatunek	nur rdzawoszyi
Synonimy
	Colymbus stellatus Pontoppidan, 1763; Colymbus lumme Gunnerus, 1761; Colymbus borealis Brünnich, 1764; Colymbus septentrionalis Linnaeus, 1766; Plotus claudicans Scopoli, 1769; Mergus naevia Tunstall, 1771; Mergus stellatus Bonnaterre, 1790-91; Mergus septentrionalis Bonnaterre, 1790-91; Urinator striatus Lacépède & Daudin, 1802; Urinator bailloni Lacépède & Daudin, 1802; Colymbus rufogularis Meyer & Wolf, 1810; Cepphus septentrionalis Pallas, 1811; Cepphus stellatus Pallas, 1811; Eudytes septentrionalis Lichtenstein, 1822; Colymbus Mülleri C.L. Brehm, 1826; Colymbus microrhynchus C.L. Brehm, 1855; Colymbus glacialis Swinhoe, 1860; Urinator lumme Stejneger, 1882; Urinator septentrionalis Schalow, 1895; Gavia lumme Allen, 1897; Gavia stellata Peters, 1931;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; żółty – w sezonie lęgowym, niebieski – zimą
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Nur rdzawoszyi^[4] (Gavia stellata) – gatunek dużego, wędrownego ptaka wodnego z rodziny nurów (Gaviidae). Występuje w północnej Holarktyce. Nie wyróżnia się podgatunków^[5]^[6]. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Występowanie[edytuj | edytuj kod]

Gniazduje na północnych skrajach Eurazji i Ameryki Północnej^[6]^[7]. Większość terenów lęgowych rozciąga się na północ od równoleżnika 50°N^[5]. W Europie spotykany na Islandii, w północnej części Wysp Brytyjskich, w Skandynawii i Syberii. Zimuje głównie wzdłuż północnych wybrzeży Oceanu Atlantyckiego, Oceanu Spokojnego, na Wielkich Jeziorach oraz u wybrzeży mórz – Czarnego, Kaspijskiego i Śródziemnego^[5].

W Polsce pojawia się nielicznie, ale regularnie na przelotach u wybrzeży Bałtyku (marzec–kwiecień i wrzesień–grudzień), głównie w małych grupach. Bardzo nieliczne osobniki zimują. Pojedyncze nury widuje się czasem w głębi lądu.

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Cechy gatunku[edytuj | edytuj kod]

Upierzenie – szarobrązowy wierzch ciała, zimą pokryty białymi plamkami, spód biały. W upierzeniu godowym głowa o płaskim czole i szyja barwy popielatej, a gardło rdzawe (choć z daleka wygląda jak prawie czarne). W szacie spoczynkowej z białą szyją po bokach i oczami otoczonymi białą obwódką, jest jaśniejszy od nura czarnoszyjego. Cienki dziób jest charakterystycznie lekko zadarty do góry. To najmniejszy z nurów, tylko nieco większy od kaczki krzyżówki czy perkoza dwuczubego. Zrywa się do lotu lżej od pozostałych. Często i długo nurkuje. Lata z szyją wyciągniętą do przodu i nieco poniżej linii grzbietu.

Głos[edytuj | edytuj kod]

Jego obecność na lęgowisku zdradza gardłowe „kwak”, a w czasie godów szybkie, powtarzające się dźwięki kończą się żałosnym kwileniem.

Wymiary średnie[edytuj | edytuj kod]

długość ciała 53–69 cm^[7]^[8]
- długość czaszki (wraz z dziobem): około 12,5 cm^[9]
- długość dzioba: około 7,3 cm^[9]
rozpiętość skrzydeł 106–116 cm^[7]^[8]
masa ciała 988–2460 g^[7]^[10]

Biotop[edytuj | edytuj kod]

Gnieździ się od wybrzeży po góry, nad małymi stojącymi wodami śródlądowymi – na przykład jeziorami, zbiornikami zaporowymi, stawami hodowlanymi, na wyspach i brzegach rzek. Zimuje na otwartych wodach wzdłuż wybrzeży morskich.

Okres lęgowy[edytuj | edytuj kod]

Toki[edytuj | edytuj kod]

Przylatuje na lęgowiska parami, po czym od razu rozpoczynają się toki (okres w południowej części zasięgu trwa w maju i czerwcu, w północnej rozpoczyna się wiosną, zależnie od panujących warunków^[5]). Pływa wtedy szybko z zadartą głową i wypiętą piersią. Nawet w czasie godów zarówno samiec i samica mają to samo upierzenie, choć na piersiach mają wtedy trójkątne czarnobrązowe plamy z białymi cętkami.

Gniazdo[edytuj | edytuj kod]

Zbudowane z roślinności wodnej, wysłane mchem, torfem lub trawą, ulokowane na podmokłych terenach wśród zarośli. W przeciwieństwie do nura czarnoszyjego wybiera małe zbiorniki wodne – do 0,8 ha, niekiedy większe (do 1,5 ha). Miejsca lęgowe mogą być wykorzystywane w następnym roku. Terytoria obejmują kilka położonych blisko siebie małych zbiorników, nie wszystkie bywają wykorzystywane jako miejsca gniazdowania^[11].

Jaja[edytuj | edytuj kod]

Samica składa 1–3 (najczęściej 2) jaja^[7]^[12] w odstępach około 24-godzinnych^[11].

Wysiadywanie i dorastanie[edytuj | edytuj kod]

Jaja wysiadują oboje rodzice, przy czym samica dłużej. Pisklęta wykluwają się po 27 dniach^[7], a już po 10–12 godzinach opuszczają gniazdo i towarzyszą rodzicom w żerowaniu^[7]. Oboje rodzice opiekują się młodymi, jednak samica zajmuje się głównie zdobywaniem dla nich pokarmu, zaś samiec – obroną terytorium. Przez pierwsze dwa tygodnie życia przynajmniej jeden z rodziców strzeże piskląt^[11]. Początkowo są żywione małymi mięczakami, owadami wodnymi i skorupiakami, potem małymi rybkami. Pisklęta są nieco bardziej brązowe na grzbiecie, ale ogólnie nie różnią się znacznie od dorosłych. Zdarza się, że rodzice wożą je na grzbiecie. Młode usamodzielniają się po 1,5 miesiąca życia. Dojrzałość płciową uzyskują w wieku 2–3 lat^[7]. Najstarszy zaobrączkowany nur rdzawoszyi miał w chwili śmierci obrączkę założoną 23 lat i 7 miesięcy wcześniej, a kolejny rekordzista 22 lat i 11 miesięcy (w chwili odczytu był żywy)^[13].

Pożywienie[edytuj | edytuj kod]

Głównym składnikiem pokarmu są ryby (dorsz atlantycki (Gadus morhua), śledź oceaniczny (Clupea harengus), szprot (Sprattus sprattus), głowaczowate (Cottidae) oraz łososie z rodzajów Salvelinus i Salmo)^[7], uzupełniane przez mięczaki, owady, raki i inne bezkręgowce, jak też żaby.

Pokarmu szuka do 8 km od swego gniazda w słonej i słodkiej wodzie.

Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody nur rdzawoszyi nieprzerwanie od 1988 roku zaliczany jest do kategorii najmniejszej troski (LC, Least Concern). W 2015 roku liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International, mieściła się w przedziale około 200–600 tysięcy osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[3].

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą^[14]. W latach 2013–2018 liczebność populacji zimującej w Polsce i na polskich wodach przybrzeżnych szacowano na 160–590 osobników^[15].

Podobnie jak nurowi czarnoszyjemu zagraża mu zakwaszenie zbiorników na terenach lęgowych, na przykład w południowej Szwecji, a na zimowiskach – wycieki ropy.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

ptaki Polski

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Gavia stellata, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u Red-throated Loon. World Bird Info. [dostęp 2014-01-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-02)]. (ang.).
↑ ^a ^b Gavia stellata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Gaviidae Allen,JA, 1897 (1840) - nury - Divers/Loons (wersja: 2015-09-04). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-18].
↑ ^a ^b ^c ^d Carboneras, C., Christie, D.A. & Garcia, E.F.J.: Red-throated Loon (Gavia stellata). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-03)].
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Kagu, Sunbittern, tropicbirds, loons, penguins. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-18]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Carboneras 1992 ↓, s. 171.
↑ ^a ^b Sterry i in. 2002 ↓, s. 22.
↑ ^a ^b Red-throated Diver (Gavia stellata). [w:] Skullsite.com [on-line]. [dostęp 2012-06-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-01)]. (ang.).
↑ Busse i in. 1990 ↓, s. 388.
↑ ^a ^b ^c Dominik Chrzanowski. Nury z krainy lodu i ognia. „Ptaki Polski”. 49, s. 22–27, 2018.
↑ Red-throated Loon Gavia stellata. WhatBird. [dostęp 2014-01-30]. (ang.).
↑ Fransson et al., 2010: EURING list of longevity records for European birds.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Carles Carboneras: Family Gaviidae (Divers). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
Paul Sterry, Andrew Cleave, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Rozdział poświęcony nurowi rdzawoszyjemu w Poradnikach ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000

[itis-1] Gavia stellata, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[wbi-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u Red-throated Loon. World Bird Info. [dostęp 2014-01-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-02)]. (ang.).

[iucn-3] Gavia stellata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-4] Nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Gaviidae Allen,JA, 1897 (1840) - nury - Divers/Loons (wersja: 2015-09-04). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-18].

[hbwa-5] Carboneras, C., Christie, D.A. & Garcia, E.F.J.: Red-throated Loon (Gavia stellata). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-03)].

[ioc-6] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Kagu, Sunbittern, tropicbirds, loons, penguins. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-18]. (ang.).

[CITEREFCarboneras1992171-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Carboneras 1992 ↓, s. 171.

[CITEREFSterryCleaveClementsGoodfellow200222-8] Sterry i in. 2002 ↓, s. 22.

[ss-9] Red-throated Diver (Gavia stellata). [w:] Skullsite.com [on-line]. [dostęp 2012-06-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-01)]. (ang.).

[CITEREFBusseCzarneckiDyrczGromadzki1990388-10] Busse i in. 1990 ↓, s. 388.

[ppol-11] Dominik Chrzanowski. Nury z krainy lodu i ognia. „Ptaki Polski”. 49, s. 22–27, 2018.

[whatbird-12] Red-throated Loon Gavia stellata. WhatBird. [dostęp 2014-01-30]. (ang.).

[13] Fransson et al., 2010: EURING list of longevity records for European birds.

[14] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[biuletyn2019-15] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]