Getto w Mińsku na Białorusi

Plan getta mińskiego

Getto w Mińsku na Białorusi (niem. Ghetto Minsk; jidysz מינסקער געטאָ; Minsker geto) – getto istniejące w Mińsku (Litewskim) od lipca 1941 do października 1943, na jego terenie przebywało początkowo ponad 100 tys. osób uznanych według kryteriów norymberskich za Żydów. Było największym gettem na okupowanych terenach Związku Radzieckiego.

Powstanie getta

19 lipca 1941 zostało wydane zarządzenie komendanta polowego K. Schlegeldorfera o powołaniu dzielnicy żydowskiej, która objęła obszar wielkości 2 km² ograniczony Kołchoznym Piereułkiem oraz ulicami Ostrowskiego, Respublikańską, Szorną, Kolektorną, Mebielskim Piereułkiem, ulicą Nizową, cmentarzem żydowskim, ulicą Obuwną, Drugim Opańskim Pierieułkiem oraz ulicą Zasławską. Na getto składało się ponad 40 ulic i zaułków zabudowanych w większości niskopiętrowymi drewnianymi domami.

Początkowo na przesiedlenie Żydów do getta i Aryjczyków poza jego granice wyznaczono 5 dni, jednak ostateczny termin przeprowadzki upłynął 1 sierpnia 1941. Za przesiedlenia odpowiedzialny był miński Judenrat oraz władze miasta. Pilnie strzeżone wejścia do getta znajdowały się na ulicach Opańskiego i Ostrowskiego.

Władze

Na czele getta władze niemieckie postawiły Ilię Muszkina, do 1941 zastępcę dyrektora Minpromtorga (Mińskiego Departamentu Przemysłowo-Targowego). Został on aresztowany w lutym 1942, po czym rolę przewodniczącego Judenratu przejął Mosze Joffe.

Życie codzienne. Praca

Wszyscy Żydzi zmuszeni byli nosić na plecach i piersiach żółte gwiazdy Dawida. Z powodu wprowadzenia niezależnej od ulic numeracji domów (nr 1 na rogu Respublikańskiej i Szornej, ogółem 273 numerów w październiku 1942) do żółtej naszywki doszła również biała z wymalowanym na niej numerem. Przebywanie Żydów poza terenami getta bez specjalnego zezwolenia było karane śmiercią.

Na terenie getta funkcjonowały liczne pracownie: szewska, stolarska, krawiecka, ślusarska itp., które produkowały na potrzeby armii niemieckiej. Wszystkie zarobione pieniądze były przekazywane Komisarzowi Rzeszy Wschód. Pod koniec marca 1942 roku w getcie było zatrudnionych ok. 20 tys. Żydów, na jesieni tego roku już tylko 10 tys.

Żydzi na jednej z mińskich ulic, 1941

Getta specjalne

W listopadzie 1941 część terenów getta ograniczoną ulicami Republikańską, Opańskiego, Obuwną i Szorną oddzielono kolczastym drutem i nazwano oficjalnie Gettem Specjalnym nr 1 (niem. Sonderghetto Nr. 1). Sondergetto nr 2 powstało między ulicami Kustarną, Dymitrowa, Szpalerną, Ostrowskiego i Niamihą (istniało do lipca 1942). Na tych dwóch terenach osiedlano deportowanych z Rzeszy Żydów. Pierwszy transport z Hamburga przybył do Mińska 10 listopada 1941. Łącznie do miasta wywieziono prawie 7 tys. Żydów – obywateli Rzeszy z Hamburga, Düsseldorfu, Frankfurtu nad Menem, Berlina, Bremy, Wiednia i Brna. Jeszcze w tym samym dniu musieli oni uprzątnąć nieporządek po pogromie, który odbył się tu poprzedniego dnia. Oblicza się, że łącznie do Mińska przewieziono od 25 do 80 tys. Żydów z Europy Zachodniej. Polityce niemieckiej przeciwstawiał się komisarz Kube.

Na czele sondergetta stali dr Frank z Hamburga oraz E. Harf z Bremy, którzy kontaktowali się bezpośrednio z Wilhelmem Kubem.

Zdrowie i opieka społeczna

Na terenie getta od lata 1941 funkcjonowały dwa szpitale oraz dom dziecka przy ul. Zasławskiej.

Akcja likwidacyjna

W ciągu dwóch lat istnienia getto przeżyło kilkanaście pogromów urządzanych przez Niemców, największe z nich miały miejsce 7 i 20 listopada 1941, 2 marca i w dniach 28–31 lipca 1942 oraz w październiku 1943, po którym getto zostało ostatecznie zlikwidowane.

21 czerwca 1943 został wydany rozkaz o likwidacji wszystkich gett na terenie Ostlandu. Getto w Mińsku zaczęło likwidować w październiku 1943 SD z pomocą 26 Pułku Policji z Białegostoku oraz 13 Białoruskiego Batalionu SD. W ciągu sześciu tygodni część Żydów została zabita na miejscu, niewielkiej liczbie udało się poprzez podziemia uciec do aryjskiej części miasta, a większość wywieziono do obozu śmierci w Małym Trościeńcu.

Znani więźniowie

Wśród osób więzionych w mińskim getcie znalazł się komunista Hersz Smolar, który wraz z partyzantami Feldmanem i Okuniem organizował ruch oporu w getcie.

Bibliografia

• Babkou U. A. (red.), Historyja Minska, Biełaruskaja Encykłapedyja, Mińsk 2006.

Linki zewnętrzne

• Krótka notka ze zdjęciami mińskiego getta na stronach chatyn.by. khatyn.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-19)]. (niem.)