Getúlio Vargas

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Getúlio Dornelles Vargas
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

19 kwietnia 1882
São Borja

Data i miejsce śmierci

24 sierpnia 1954
Rio de Janeiro

17. prezydent Brazylii
Okres

od 3 listopada 1930
do 29 października 1945

Przynależność polityczna

Brazylijska Partia Pracy[1]

Poprzednik

Tasso Fragoso

Następca

José Linhares

20. prezydent Brazylii
Okres

od 31 stycznia 1951
do 24 sierpnia 1954

Przynależność polityczna

Brazylijska Partia Pracy

Poprzednik

Gaspar Dutra

Następca

João Café Filho

podpis
Odznaczenia
Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Brazylia) Krzyż Wielki Orderu Zasługi Marynarki Wojennej (Brazylia) Krzyż Wielki Orderu Zasługi Wojskowej (Brazylia) Krzyż Wielki Orderu Zasługi Lotniczej (Brazylia)
Krzyż Wielki Orderu Białej Róży Finlandii Łańcuch Orderu Izabeli Katolickiej (Hiszpania) Order Orła Białego (1921–1990) Wstęga Trzech Orderów (Portugalia) Krzyż Wielki Orderu Chrystusa Krzyż Wielki Orderu św. Jakuba od Miecza (Portugalia) Krzyż Wielki Orderu Avis (Portugalia) Krzyż Wielki Klasy Specjalnej Orderu Zasługi RFN Order Zasługi Republiki Włoskiej I Klasy z Wielkim Łańcuchem (1951-2001)

Getúlio Dornelles Vargas (ur. 19 kwietnia 1882 w São Borja, zm. 24 sierpnia 1954 w Rio de Janeiro) – prezydent Brazylii w latach 1930-1945 i od 1951 do samobójstwa popełnionego w 1954.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Wczesne życie[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w São Borja w stanie Rio Grande do Sul w konserwatywnej rodzinie bogatych hodowców bydła[2] tzw. gauchos. Na początku zamierzał poświęcić się karierze wojskowej, później postanowił studiować prawo. Karierę polityczną rozpoczął od parlamentu lokalnego swojego rodzinnego stanu. Następnie został wybrany do Izby Reprezentantów. Pełnił też krótko funkcję ministra skarbu podczas kadencji prezydenta Washingtona Luisa. Później został gubernatorem stanu Rio Grande do Sul. W tym czasie zaczął też tworzyć opozycję wobec rządu centralnego.

Zamach stanu i pierwszy okres rządów[edytuj | edytuj kod]

24 października 1930 doszło do krwawego zamachu stanu, w którym nowo obrany prezydent Julio Prestes i jego poprzednik Washington Luis zostali oskarżeni o machinacje wyborcze i obaleni[3][4]. Wojskowi, którzy dokonali zamachu określonego przez nich mianem rewolucji, powołali Vargasa jako tymczasowego prezydenta, który został pokonany we wcześniejszych wyborach przez Prestesa. Vargas jako człowiek sprzyjający interesom klasy przemysłowej oraz antykomunista, preferował wolny rynek oraz reformy liberalne, później jednak sprzeniewierzył się tym zasadom na rzecz polityki etatystycznej. Vargas czerpał poparcie głównie z klasy średniej i burżuazji. Zamach stanu położył fundamenty pod nową i uprzemysłowioną Brazylię. Początkowo nowy rząd zobowiązał się do szybkiego oddania władzy, lecz zamiast tego zlikwidował kongres, zawiesił konstytucję, a gubernatorów zastąpił własnymi zwolennikami[5].

Nasilenie się faszyzacji kraju[edytuj | edytuj kod]

W swojej praktyce posługiwał się prześladowaniem opozycji oraz szeroko zakrojoną cenzurą, co zbliżało jego reżim do ówczesnych systemów totalitarnych panujących w Europie. Wspierał centralizację władzy i osłabienie autonomii stanów oraz pozbawiał wpływów właścicieli ziemskich na korzyść średniozamożnej klasy miejskiej. Prowadził szeroko zakrojoną politykę uprzemysławiania Brazylii, rozwijając szereg państwowych przedsięwzięć, co prowadziło do konkurencji z sektorem prywatnym (szeroko zakrojony interwencjonizm wzorowany na New Deal Franklina Delano Roosevelta). Vargas był nacjonalistą oraz populistą. Sympatyzował z ruchami faszystowskim, co było silnie związane z jego nienawiścią wobec komunizmu. Bezwzględnie usuwał swych przeciwników politycznych. Żonę Luisa Carlosa Prestesa (lidera komunistów) – Olgę Benario – wysłał „w prezencie dla Hitlera” do Niemiec, gdyż była Żydówką. (Opowiada o tym film pt. Olga, 2004, reż. Jayme Monjardim, nakręcony na podstawie głośnej książki Fernanda Moraisa o tym samym tytule).

W latach 30. doszło do trzech prób obalenia wojskowego rządu[6][7][8]. W 1932 roku odbyło się powstanie konstytucjonalistów, związana była z narastaniem opozycji „oligarchów kawowych”, którzy dają początek ruchowi wojskowemu. Zostali oni jednak pokonani, co oznaczało przejście Brazylii z gospodarki kawowej w gospodarkę przemysłową. Jako tymczasowy prezydent rządził do 1934 kiedy to został wybrany przez Kongres na następną kadencję. W 1935 roku odbyła się antyrządowa rebelia zorganizowana przez komunistów, która wykorzystana została do wprowadzenia przez Vargasa pełnej dyktatury i cenzury prasy. W 1937 unieważnił konstytucję z 1934 i ustanowił tzw. „Nowe Państwo” (Estado Novo) z sobą jako dyktatorem. Ostatnią próbą zbrojnego obalenia rządu był pucz faszystowski w 1938 roku[9].

Mimo faszyzacji kraju Brazylia nie podpisała francusko-brytyjskiego paktu nieinterwencji w okresie hiszpańskiej wojny domowej oraz przekazała republikanom 2 i pół miliona dolarów oraz pomoc materialną obejmującą 25 tysięcy karabinów. Do Brazylii przed nacjonalistami uciekło ponad 50 tys. osób, głównie uchodźcom, intelektualistom i sierotom wojennym[10].

Zwrot w polityce Vargasa[edytuj | edytuj kod]

W okresie II wojny światowej Brazylia początkowo pozostała neutralna, a wojnę Niemcom i Włochom wypowiedziała w sierpniu 1942 roku[11]. Pod wpływem wojny odrzucił wzorce faszyzujące i przyjął bardziej liberalną politykę. Wysłał do Europy brazylijski korpus ekspedycyjny, który walczył we Włoszech. Po zwycięstwie aliantów w wojnie światowej, Vargas stał się kłopotliwy jako niedawny sojusznik światowych potęg i szybko został obalony w wojskowym puczu, jednak nadal zachował dużą popularność. Mimo wybrania go do Senatu postanowił wycofać się z polityki. Na krótko powrócił do władzy w 1950 roku w wyniku wyborczego zwycięstwa utworzonej przez niego Brazylijskiej Partii Pracy. Aby podtrzymać poparcie społeczeństwa, posługiwał się populistycznymi i nacjonalistycznymi hasłami. W pierwszej fazie prezydentury wprowadził szereg postępowych reform, a swoje rządy oparł na środowiskach lewicy. Pod naciskiem narodowców i lewicy prowadził politykę uprzemysłowienia kraju, rozwiązał problem państwowego monopolu naftowego „Petrobras”, ograniczył inwestycje obcego kapitału, wprowadził szereg prorobotniczych praw, zakończył działania rządu polegające na ingerencji w działanie związków zawodowych oraz przeprowadził rewizję płacy minimalnej. W 1952 roku zawarł układ militarny ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki, jednak zachował się neutralnie odmawiając wysłania wojsk brazylijskich do Korei. W ciągu drugiej kadencji kontynuował represje przeciwko ruchowi komunistycznemu[12][13]. Stopniowo odchodził od postępowych reform, tracąc poparcie społeczeństwa i lewicy zmuszony został do walki o wpływy w konserwatywnie nastawionym wojsku. Jego rządy napotkały silną opozycję, pomimo starań Vargasa największą opozycję stanowiły kręgi wojskowe. Była to reakcja na szereg skandali, które wiązały się z członkami jego administracji. Trzy lata po objęciu władzy na skutek kryzysu politycznego i zmuszeniu go przez wojsko do oddania władzy popełnił samobójstwo[14].

W 1935 odznaczony Orderem Orła Białego[15].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Partido Trabalhista Brasileiro
  2. Tadeusz Łepkowski, Zamachy stanu, przewroty, rewolucje. Ameryka Łacińska w XX w., Warszawa 1983, s.45,
  3. Levine; Robert M. & Crocitti; John J. "The Brazil Reader: History, Culture, Politics" Duke University Press 1999, IV – The Vargas Era
  4. Keen, Benjamin / Haynes, Kate "A History of Latin America; Volume 2" Waldsworth Cengage Learning 2004, s.356–57
  5. McCann; Frank D. "Soldiers of the Patria: A History of the Brazilian Army, 1889–1937" Stanford University Press 2004, s.303 2nd paragraph ISBN 0-8047-3222-1
  6. E. Bradford Burns, A History of Brazil, wyd. 3rd ed, New York: Columbia University Press, 1993, s. 352, ISBN 978-0-231-07955-6, OCLC 27429348.
  7. Dulles, John W.F. "Anarchists and Communists in Brazil, 1900–1935" University of Texas Press 2012 ISBN 0-292-74076-X
  8. Frank M. Colby, Allen L. Churchill, Herbert T. Wade & Frank H. Vizetelly; "The New international year book" Dodd, Mead & Co. 1989, s. 102 "The Fascist Revolt"
  9. Bourne, Richard "Getulio Vargas of Brazil, 1883–1954" C. Knight 1974, s.77
  10. Beevor, Antony (1982, 2006). The Battle for Spain: The Spanish Civil War 1936–1939. London: Weidenfield and Nicolson. ISBN 0-297-84832-1 s. 139-140. First published as The Spanish Civil War
  11. Mónica Hirst & Andrew Hurrell; "The United States and Brazil: a long road of unmet expectations" Taylor & Francis Books 2005 ISBN 0-415-95066-X s. 4–5
  12. Grzegorz Jaszuński, Świat zdaje egzamin. 1945–1965, wyd. Czytelnik, Warszawa 1967, s. 335.
  13. Pierre Accoce, Pierre Rentchnick, Chorzy, którzy nami rządzą, Wydawnictwo TEST, Lublin 1992, tłum. Marta Kubiak, s. 124-125.
  14. Roett; Riordan "Brazil; Politics in a Patrimonial Society" GreenWood Publishing Group 1999, s.106-108 ISBN 0-275-95899-X
  15. Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, 2008, s. 304