Ginocentryzm
Ginocentryzm, także gynocentryzm (ang. gynocentrism) – dominujący lub wyłączny punkt zainteresowania kobiet w teorii lub praktyce[1]. Wszystko można uznać za ginocentryczne, jeśli dotyczy wyłącznie kobiecego (lub feministycznego) punktu widzenia[2].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Termin ginocentryzm jest używany co najmniej od 1897 roku, kiedy to pojawił się w The Open Court jako uzasadnienie stwierdzenia, że Europejczycy postrzegają Amerykanów jako cierpiących raczej z powodu ginocentryzmu niż antropocentryzmu[3]. W 1914 roku powieściopisarz George A. Birmingham stwierdził, że amerykańskie życie społeczne wydaje mi się ginocentryczne. Jest ono ułożone z myślą o wygodzie i zachwycie kobiet[4].
Zaczynając od feminizmu drugiej fali w latach 70. XX wieku, termin ginocentryzm został użyty do opisu feminizmu różnicowego, który wykazywał tendencję do rozumienia i akceptowania różnic płci, w przeciwieństwie do feminizmu równościowego[5].
Według filozofki z Uniwersytetu Massachusetts, Christy Hodapp, we współczesnych ruchach męskich ginekocentryzm określany jest jako kontynuacja dworskich konwencji miłosnych z czasów średniowiecza, w których kobiety były cenione jako klasa quasi-arystokratyczna, a mężczyźni jako klasa niższej służby. Ten antyfeministyczny punkt widzenia opisuje feminizm jako kontynuację opresyjnych konwencji średniowiecznych, takich jak rycerstwo dewocyjne i romantyczne związki, a nie jako ruch na rzecz wyzwolenia[6].
Profesorowie religioznawstwa Paul Nathanson i Katherine Young stwierdzili, że feministyczne apele o równość czy sprawiedliwość są podstępem dla ginocentryzmu[7].
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
Termin ginocentryzm wywodzi się ze słów starogreckich, γυνή i κέντρον. Γυνή można przetłumaczyć jako kobieta lub samica, ale także jako żona[8]. W starożytnej Grecji w związkach z γυνή używany jest zwykle rdzeń γυναικ-. Rdzeń ten można zauważyć w przypadku genitywnym γυναικός, oraz w starszej postaci przypadku mianownika γύναιξ. W starogrece nie wiadomo, aby istniały związki z γυνή, które rozpoczynają się od γυνο- lub γυνω-[8].
Starogrecki wyraz κέντρον można przetłumaczyć jako ostry punkt, ukłucie (przez pszczoły i osy), punkt włóczni i nieruchomy punkt pary kompasów, ze znaczeniem środka okręgu związanego z tym ostatnim[8]. Znaczenie środka/środkowego punktu (okręgu) zostało zachowane w łacińskim wyrazie centrum, słowa zapożyczonego z języka starogreckiego. Słowo κέντρον pochodzi od czasownika κεντεῖν[8] oznaczające użądlenie (pszczoły), kłucie, i ostrogę. Próbując etymologicznie wyjaśnić termin ginocentryzm, należy wziąć pod uwagę starożytne greckie słowo κέντρον, ze znaczeniem środkowy punkt/środek, a nie bardziej oczywiste starożytne greckie słowo κεντρισμός (lustrzane odbicie postfiksu -centryzm).
Krytyka[edytuj | edytuj kod]
Nathanson i Young stwierdzili, że ideologicznie, nadrzędnym celem ginocentryzmu jest hierarchiczne traktowanie kobiet i w rezultacie może być interpretowane jako mizoandria (nienawiść i uprzedzenia wobec mężczyzn). Feministyczne apele o równość czy nawet sprawiedliwość są często, ich zdaniem, podstępem dla ginocentryzmu[7].
Definiują ginocentryzm jako światopogląd oparty na dorozumianym lub wyraźnym przekonaniu, że świat obraca się wokół kobiet, który to temat kulturowy, jak twierdzą, stał się „de rigueur” za kulisami sądów i rządowych biurokracji, co prowadzi do systemowej dyskryminacji mężczyzn. Ponadto twierdzą, że ginekocentryzm jest formą esencjalizmu – w odróżnieniu od działalności politycznej na rzecz kobiet – w takim stopniu, że skupia się na wrodzonych cnotach kobiet i wrodzonych wadach mężczyzn[7].
Niektórzy autorzy dokonują rozróżnienia między indywidualnymi aktami i wydarzeniami ginocentrycznymi, takimi jak Dzień Matki, a bardziej ogólnym pojęciem kultury ginocentrycznej, które odnosi się do większego zbioru cech kulturowych, mających duże znaczenie w sposobie życia ludzi[9].
Christina Hoff Sommers twierdzi, że ginocentryzm jest antyintelektualny i ma antagonistyczne spojrzenie na tradycyjne dyscypliny naukowe i twórcze, odrzucając wiele ważnych odkryć i dzieł artystycznych jako męskie. Sommers napisała również, że domniemanie obiektywizmu przypisywane wielu teoriom ginocentrycznym stłumiło feministyczny dyskurs i interpretację[10].
Pisarka feministyczna Lynda Burns podkreśliła, że ginocentryzm wymaga świętowania pozytywnych różnic w kobiecej historii, mitach, sztuce i muzyce – w przeciwieństwie do modelu asymilacji uprzywilejowującego podobieństwa do mężczyzn[11]. Jednak w praktyce przewaga kobiet związana z ginocentrycznymi narracjami jest często postrzegana jako absolutna: interpersonalnie, kulturowo, historycznie, politycznie lub w szerszych kontekstach społecznych, takich jak rozrywka popularna. Jako taka może zacieniać się w tym, co Rosalind Coward nazwała „kobiecością... rodzajem spopularyzowanej wersji feminizmu, która głosi wszystko, co kobiety robią i lekceważy mężczyzn”[12].
Społeczność Mężczyzn, Którzy Poszli Własną Drogą[13] (MGTOW) opisuje siebie jako bunt przeciwko nędzy ginocentryzmu[14].
Badania naukowe[edytuj | edytuj kod]
W opublikowanym w 2019 roku w Justice Policy Journal badaniu naukowcy stwierdzili, że „ginocentryzm przenika wszystkie aspekty systemu sądownictwa karnego, jak również społeczeństwo”[15].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Oxford English dictionary., wyd. 2, Oxford: Oxford University Press, 2009, ISBN 978-0-19-956383-8, OCLC 390539578 [dostęp 2020-02-22].
- ↑ Soanes i inni, Paperback Oxford English dictionary, wyd. 2, Oxford: Oxford University Press, 2006, ISBN 0-19-861424-1, OCLC 64554623 [dostęp 2020-02-22].
- ↑ The Open Court, Volume 11 (Open Court Publishing Company, 1897).
- ↑ George A. Birmingham, From Dublin to Chicago: Some Notes on a Tour in America (George H. Doran Company, 1914).
- ↑ Linda J. Nicholson, The second wave. A reader in feminist theory, New York: Routledge, 1997, ISBN 0-415-91760-3, OCLC 34990042 [dostęp 2020-02-22].
- ↑ Christa Hodapp, Men’s rights, gender, and social media, Lanham, ISBN 978-1-4985-2616-6, OCLC 992268090 [dostęp 2020-02-22].
- ↑ a b c Katherine K. Young, Legalizing misandry. From public shame to systemic discrimination against men, Montreal, ISBN 978-0-7735-5999-8, OCLC 311308030 [dostęp 2020-02-22].
- ↑ a b c d Ask OCLC, „OCLC Micro”, 7 (5), 1991, s. 8–8, DOI: 10.1108/eb055968, ISSN 8756-5196 [dostęp 2020-02-22].
- ↑ Peter Wright, Gynocentrism: From Feudalism to the Modern Disney Princess, Amazon Digital, 22 sierpnia 2014 [dostęp 2020-02-22] (ang.).
- ↑ Christina Hoff Sommers, Who stole feminism?. How women have betrayed women, New York, ISBN 0-671-79424-8, OCLC 29951876 [dostęp 2020-02-22].
- ↑ Lynda. Burns, Feminist alliances, Amsterdam: Rodopi, 2006, ISBN 1-4237-9196-7, OCLC 70897646 [dostęp 2020-02-22].
- ↑ Rosalind. Coward, Sacred cows. Is feminism relevant to the new millennium?, London: HarperCollins, 2000, ISBN 0-00-654820-2, OCLC 44058150 [dostęp 2020-02-22].
- ↑ Agnieszka Graff, Manosfera, czyli bunt upokorzonych samców, „Czas Kultury”, Central and Eastern European Online Library, 2019, s. 16 [dostęp 2020-03-15].
- ↑ Martin Daubney, George Lawlor's story shows how universities have become hostile towards men [online], telegraph.co.uk [dostęp 2020-02-22].
- ↑ Wallace, W. C., Gibson, C., Gordon, N. A., Lakhan, R., Mahabir, J., & Seetahal, C. Domestic Violence: Intimate Partner Violence Victimization Non-Reporting to the Police in Trinidad and Tobago. (2019).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]