Gospodarka Niemiec

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Skocz do: nawigacja, szukaj
Gospodarka Niemiec
Frankfurt nad Menem nocą – centrum finansowe Niemiec
Frankfurt nad Menem nocą – centrum finansowe Niemiec
Informacje ogólne
Waluta euro
Bank centralny Deutsche Bundesbank
Rok podatkowy rok kalendarzowy
Organizacje gospodarcze UE, OECD, WTO
Dane statystyczne
PKB (nominalny) 3,629 bln (2011)
PKB (ważony PSN) 3,085 bln (2011)
PKB per capita 37 900 (2011)
Wzrost PKB 2,7% (2011)
Struktura PKB rolnictwo 0,8%,
przemysł 28,6%,
usługi 70,6% (2011)
Inflacja 2,2% (2011)
Wymiana handlowa
Eksport 1,543 bln (2011)
Główni partnerzy Francja 10,1%, Stany Zjednoczone 6,7%, Wielka Brytania 6,6%, Włochy 6,3%, Holandia 6,6%, Austria 5,7%, Belgia 5,2% (2011)
Import 1,339 bln (2011)
Główni partnerzy Holandia 13%, Francja 8,2%, Belgia 7,2%, Chiny 6,8%, Włochy 5,6%, Wielka Brytania 4,7%, Stany Zjednoczone 4,2%, Austria 4,4% (2011)
Zatrudnienie
Struktura zatrudnienia rolnictwo 2,4%, przemysł 29,7%, usługi 67,8% (2011)
Stopa bezrobocia 6% (2011)
Wskaźniki jakości życia
Ludność poniżej progu ubóstwa 15,5% (2010)
Współczynnik Giniego 27 (2006)
Wskaźnik rozwoju społecznego 0,905 (2011)
Finanse publiczne
Dług publiczny 81,5% PKB (2011)
Deficyt budżetowy 1,7% PKB (2011)
Przychody budżetowe 1,582 bln (2011)
Wydatki budżetowe 1,643 bln (2011)
Główne źródło
Fabryka Volkswagena
Elektrownia Niederaußem na węgiel brunatny koncernu RWE
Zakłady BASF w Ludwigshafen

Gospodarka Niemiec – rozwinięta społeczna gospodarka rynkowa, największa w Europie i piąta na świecie (po USA, Chinach, Indiach i Japonii)[1]. Jest największym rynkiem w Unii Europejskiej[2]. Od czasów industrializacji Niemcy odgrywają ważną rolę w gospodarce światowej jako innowator i beneficjent.

Niemcy są trzecim po Chinach i USA światowym eksporterem[3]. Z 1,339 bln dolarów w 2014 roku mają nadwyżkę handlową 285 mld[4] euro. Eksport stanowi ponad jedną trzecią produkcji krajowej[5].

Waluta[edytuj]

Walutą w Niemczech jest euro, które dzieli się na 100 centów. Do 2002 r. obowiązywała marka niemiecka.

Głównym centrum finansowym o światowym znaczeniu jest Frankfurt nad Menem, m.in. siedziba Europejskiego Banku Centralnego, Frankfurckiej Giełdy Papierów Wartościowych (Frankfurter Wertpapierbörse), Deutsche Banku, Dresdner Banku oraz Commerzbanku.

Produkt krajowy brutto[edytuj]

Produkt krajowy brutto wyniósł w 2013 roku 3,629 bilionów USD. Na jednego mieszkańca przypadało 43,4 tys. USD i plasuje Niemcy na 7. miejscu w Unii Europejskiej oraz na 16. miejscu w świecie. W 2008 gospodarka ChRL przerosła pod względem PKB gospodarkę niemiecką.

Deficyt budżetowy[edytuj]

Wieloletni deficyt budżetowy, a szczególnie wysokie koszty zjednoczenia Niemiec, spowodowały, że zadłużenie tego kraju jest rekordowe i wynosi ponad 1,5 bln euro (co odpowiada 18 tys. euro/mieszkańca). Jednak to zadłużenie jest dziś realnie większe, bo do tego należy doliczyć przewidywane zobowiązania państwa wobec przechodzących na emeryturę pracowników sfery budżetowej w randze urzędnika (są one płacone bezpośrednio z budżetu, a nie przez ubezpieczenia emerytalne) i do 2012 sumują się na kolejne 4 do 5 bilionów euro (źródło: Bund der Steuerzahler). Obsługa niemieckiego zadłużenia, duże i ciągle rosnące koszty systemu opieki zdrowotnej i systemu emerytalnego, a także bezrobocie, to dziś największe problemy niemieckiej gospodarki[6].

Od początku istnienia RFN wszystkie jej budżety były z deficytem. Obecne zadłużenie Niemiec odpowiada około 81% PKB[4], podczas gdy kwotowo wyższe zadłużenie Stanów Zjednoczonych wynosi 10 bilionów dolarów (stan na 2009 r.) i również kwotowo wyższe zadłużenie Japonii 160% (ok. 7 bln dolarów). W odniesieniu do PKB niemiecki dług porównywalny jest do większości krajów wysoko rozwiniętych. Zadłużenie i związane z nim odsetki, rosnące koszty systemu opieki zdrowotnej i systemu emerytalnego, jak również bezrobocie (ok. 3,37 mln bezrobotnych), stanowią poważny problem finansowy i tym samym gospodarczy.

Niemcy od kilku lat nie dotrzymywali kryteriów konwergencji, podpisanych w Maastricht (dotyczących stabilności euro). Dla ratowania finansów państwa przeprowadza się od lat cięcia w systemach ubezpieczeń społecznych, co jednak tylko w nieznacznym stopniu poprawiło sytuację. W 2006 roku Niemcy po raz pierwszy od paru lat dotrzymali kryteriów z Maastricht.

Eksport[edytuj]

Eksport, będący podstawą niemieckiej gospodarki, walnie przyczynił się do ożywienia gospodarczego tego kraju. Niemcy są obecnie drugim, po Chinach (a przed USA), eksporterem na świecie. Wartość eksportu w 2011 wyniosła około 1543 mld USD. Eksportowane są przede wszystkim: maszyny, samochody, narzędzia przemysłowe, elektronika, wyroby tekstylne, chemikalia, aparatura precyzyjna, stal, artykuły rolno-spożywcze, uran, węgiel kamienny i brunatny, nawozy i tworzywa sztuczne.

Siła niemieckiego eksportu wiąże się między innymi z dominującą pozycją Niemiec w Unii Europejskiej[7][8][9]. Niemcy są największym płatnikiem netto w Unii Europejskiej, ale jednocześnie najwięcej zyskują na wspólnym rynku. Jak wskazuje Przemysław Żurawski vel Grajewski: „Niemiecka rola płatnika UE nie jest więc rolą charytatywną, lecz dobrze skalkulowanym interesem gospodarczym (...)”[8][9]. Warto jednak zauważyć, iż już w połowie lat 50. XX wieku Niemcy pod względem wartości wyeksportowanych towarów znalazły się na trzecim miejscu na świecie, po USA i Wielkiej Brytanii, a w latach 1986-1988 były nawet światowym liderem pod względem eksportu[10].

Rolnictwo[edytuj]

Niemcy to największy na świecie producent piwa i chmielu[11]. Na południu kraju (dokładnie na nizinie Górnoreńskiej) uprawia się winorośl. Hoduje się głównie bydło i trzodę chlewną, a uprawia buraki cukrowe, zboża, ziemniaki, owoce, warzywa i winogrona. Ważną pozycje zajmują produkty mleczarskie. 3% ludności czynnej zawodowo pracuje na rolnictwie.

Przemysł[edytuj]

Na dzień 30 września 2011 roku w Niemczech zarejestrowanych było 1 000 385 przedsiębiorstw[12]. Zatrudnianych w nich było około 5 156 807 osób[12]. Obrót wyniósł 497 271 miliardów euro[12].

Do najlepiej rozwiniętych gałęzi przemysłu w Niemczech należą: przemysł elektromaszynowy, rafineryjny, energetyczny oraz hutniczy i chemiczny. Na całym świecie cenione są także niemieckie wyroby z dziedzin przemysłu odzieżowego (Adidas), a także z dziedzin optyki i zaawansowanych technologii (high-tech). Niemiecki przemysł chemiczny osiągnął czołową pozycję na świecie, jego głównym ośrodkiem jest Ludwigshafen am Rhein (siedziba firmy BASF). Ku tej samej pozycji w świecie zmierza także motoryzacja. Niemcy są największym eksploatatorem węgla brunatnego i soli potasowych na świecie. Znamienną rolę w gospodarce odgrywa Nadreński Okręg Przemysłowy, w skład którego wchodzi Zagłębie Ruhry – jeden z największych obszarów przemysłowych świata. Duże obszary przemysłowe zlokalizowane są również wokół Hamburga, Hanoweru, Salzgitter, Saarbrücken, Frankfurtu nad Menem, Stuttgartu i Monachium. Przemysł na wschodnim terytorium państwa koncentruje się głównie w Zagłębiach Saskim i Łużyckim, a także w rejonach Berlina, Lipska, Chemnitz i Drezna. Ogromną rolę w gospodarce kraju odgrywają korporacje o zasięgu międzynarodowym, skore do inwestycji poza granicami kraju, co przyczynia się do rozwoju wielu, także silnych gospodarczo państw. Firmy inwestują w badania naukowe i rozwijają własne ośrodki badawcze, co pozwala na szybkie wdrażanie nowoczesnych, wysokiej jakości produktów.

Liczba zatrudnionych w niemieckim przemyśle wykazuje od lat tendencję spadkową. Każdego dnia z Niemiec przenosi się ok. 1500 miejsc pracy (ok. 500 000 rocznie) do krajów Europy Wschodniej i Azji.

Energetyka[edytuj]

Niemcy są liderem światowym we wdrażaniu energetyki odnawialnej. Zgodnie ze strategią energetyczną z 2010 r. udział energii odnawialnej w całości konsumpcji energii elektrycznej powinien osiągnąć co najmniej 35% w 2020 r., 50% w 2030 r., 65% w 2040 r. i 80% w 2050 r.[13]

Górnictwo węgla kamiennego powoli przestaje być jednym z dominujących gałęzi przemysłu w Niemczech. Niemiecki rząd planuje stopniowe zamknięcie wszystkich kopalń w kraju do 2012 roku. W 2004 roku na terenie Niemiec funkcjonowało 9 kopalń zatrudniających 42 000 osób (w 1980 roku funkcjonowało 39 kopalń zatrudniających 186 800 osób). Zużycie węgla kształtuje się następująco: elektrownie – 75%, przemysł stalowy – 24%, ogrzewanie – 1% (dane z 2004 roku). Produkcja energii elektrycznej z węgla wynosiła w 2004 roku 10% (w 1990 roku – 26%).

Od podpisania protokołu w Kioto podejmuje się starania dla zmniejszenia emisji dwutlenku węgla do atmosfery, choć z drugiej strony w 2002 roku przyjęto ustawę o stopniowej likwidacji elektrowni jądrowych. Jednakże już po kilku latach (w 2009 roku) rozpoczęto proces uchylania tej ustawy, a w 2010 r. rząd federalny wydłużył okres eksploatacji bloków jądrowych z 32 do 60 lat[14].

Gospodarka odpadami[edytuj]

Niemcy są jednym z europejskich i światowych liderów w odzyskiwaniu odpadów. W 2009 r. odzyskały 63% odpadów miejskich, 80% odpadów przemysłowych i handlowych oraz 90% odpadów budowlanych i z rozbiórek[15]. Roczne obroty niemieckiego sektora gospodarki odpadami wynoszą 50 miliardów euro. Niemcy eksportują technologie środowiskowe; opanowały m.in. 25% światowego rynku technologii przetwarzania odpadów w cyklu zamkniętym[15].

Transport[edytuj]

Niemiecka autostrada A1
Port lotniczy Frankfurt

Transport drogowy[edytuj]

 Osobne artykuły: Autostrady w Niemczech i Lista dróg krajowych w Niemczech.

Drogi w Niemczech podzielone są na następujące kategorie[16]:

  • Bundesautobahnen
  • Bundesstraßen
  • Land-(Staats-)straßen
  • Kreisstraßen
  • Gemeindestraßen

Po niemieckich drogach o łącznej długości 650 tys. km (dane z 2011), w tym ponad 12,8 tys. km autostrad, jeździ ponad 46 mln samochodów osobowych i 8 mln ciężarowych.

Transport kolejowy[edytuj]

ICE 3 w Dortmundzie
Widok na torowisko dworca głównego we Frankfurcie nad Menem
 Osobny artykuł: Historia kolei w Niemczech.

W Niemczech istnieje 48 215 km (dane z 2006) linii kolejowych. Ważną rolę w ruchu pasażerskim odgrywają szczególnie eksploatowane od 1991 r. pociągi dużych prędkości ICE, których prędkość dochodzi do 300 km/godz. Dominującym przedsiębiorstwem kolejowym jest Deutsche Bahn AG.

Transport lotniczy[edytuj]

W kraju działają 164 porty lotnicze, z czego 14 międzynarodowych. Największy z nich to port lotniczy Frankfurt.

Transport morski[edytuj]

Port w Hamburgu

Głównymi portami morskimi są: Hamburg, Wilhelmshaven, Brema, Rostock i Lubeka.

Żegluga śródlądowa[edytuj]

W Niemczech długość szlaków wynosi 7467 km. Główną rzeką w żegludze śródlądowej jest Ren. Najważniejsze kanały to: kanał Kiloński oraz kanał Ren-Men-Dunaj. Głównymi portami śródlądowymi są: Duisburg i Magdeburg.

 Zobacz też: Kategoria:Transport w Niemczech.

Telekomunikacja[edytuj]

W 2002 roku w Niemczech było 56 milionów użytkowników telefonów komórkowych oraz 32 milionów użytkowników Internetu. W kraju działa ponad 800 nadawców radiowych i 300 telewizyjnych. Niemiecka firma Deutsche Telekom należy do największych firm telekomunikacyjnych na świecie[17].

Turystyka[edytuj]

Turystyka w Niemczech jest bardzo dobrze rozwinięta. Głównymi ośrodkami turystycznymi są: Berlin, Monachium i Hamburg. Przez turystów są zwiedzane głównie lasy (Lasy Turyńskie, Lasy Bawarskie i Schwarzwald), a z jezior – Jezioro Bodeńskie. Najczęściej odwiedzanym landem jest Bawaria. Najwięcej zabytków kultury znajduje się w Kolonii, Akwizgranie i w Stralsundzie.

Targi[edytuj]

Istotnym narzędziem rozwoju i prowadzenia eksportu jest wystawiennictwo, rozwinięte w tym kraju na równie wielką skalę, jaką odgrywa jego gospodarka na świecie. Szereg imprez ma znaczenie globalne, wśród nich można wymienić m.in. Targi Hanowerskie wraz z CeBIT, Targi Książki we Frankfurcie nad Menem, organizowane na terenach Targów Berlińskich takie imprezy wystawiennicze jak InnoTrans, Internationale Tourismus-Börse, Internationale Funkausstellung, Internationale Grüne Woche Berlin. Ważną rolę odgrywają też targi w Düsseldorfie, Essen, Frankfurcie nad Menem, Hamburgu, Kolonii, Lipsku, Norymberdze, Monachium i Stuttgarcie.

Rynek pracy[edytuj]

Instytucję współzarządzania w gospodarce niemieckiej reguluje kodeks pracy z 1972 r. oraz ustawa o współzarządzaniu z 1976. Określają one prawa pracowników w podejmowaniu decyzji gospodarczych i społecznych na trzech poziomach: przedsiębiorstw, branż oraz całej gospodarki. Pracownicy mają prawo do informacji oraz wyrażania opinii w sprawach dotyczących ich pracy. Negocjowaniem i zawieraniem umów zbiorowych na poziomie branż i ogólnokrajowych zajmują się związki zawodowe. Ich partnerem są organizacje pracodawców[18].

Historia[edytuj]

Reparacje wojenne nałożone na Niemcy mocą traktatu wersalskiego uniemożliwiały rozwój gospodarczy. W latach 1922–1923 nastąpiła w Niemczech hiperinflacja. 1 dolar amerykański był wart 4 200 000 000 marek niemieckich[19]. Hitler, po dojściu do władzy, odmówił dalszego spłacania reparacji, uruchomił system robót publicznych dla bezrobotnych, a gospodarkę przestawił na tory produkcji militarnej. Sytuacja gospodarcza znacznie się poprawiła. Istotny wkład w rozwój bilateralnych stosunków gospodarczych pomiędzy Niemcami a ZSRR miała w tym okresie działalność radzieckiej spółki Russgertorg.

Pod koniec wojny gospodarka znalazła się w krytycznej sytuacji.

Po wojnie w Niemczech (na początku tylko w Bizonii) pod kierunkiem Ludwiga Erharda przeprowadzono reformy, które miały na celu przestawienie gospodarki z wojennej na pokojową z wieloma elementami wolnego rynku. U podstaw niemieckiego „cudu gospodarczego” legł ogromny wysiłek inwestycyjny zarówno biznesu, jak i państwa. Państwo uczestniczyło bezpośrednio w inwestowaniu i organizowaniu przedsięwzięć. W latach 1953–1954 stopa inwestycji rządu była wyższa niż prywatnego biznesu. W 1966 r. w wyniku pierwszej większej recesji światowej w latach powojennych oraz wzrostu bezrobocia, rząd podał się do dymisji. Władzę objęła koalicja CDU i SPD (chrześcijańscy demokraci i socjaldemokraci). Pierwszym jej krokiem było uchwalenie ustawy o stabilizacji i wzroście. Miała się ona opierać na syntezie ordoliberalizmu i keynesizmu. Wyznaczała 4 cele: stałe ceny, pełne zatrudnienie, trwały wzrost oraz zrównoważony bilans handlu zagranicznego. Do realizacji ustawy powołano: Radę ds. Koniunktury, Radę Planowania Finansów i Radę Ekspertów. Bank centralny, cieszący się dużą samodzielnością, zaczął odgrywać coraz większą rolę.

Różnice między landami zachodnimi a wschodnimi[edytuj]

Wciąż widać różnice gospodarcze między starymi krajami związkowymi a nowymi. We wschodnich landach w latach 1990–1991 bezrobocie wynosiło 15%, a potem wzrosło do 33%. W tym czasie upadło tam wiele zakładów przemysłowych.

Nowe landy zdane są na dofinansowanie z zachodnich landów na rozwój gospodarki i infrastruktury. Do końca 2006 r. do b. NRD przetransferowano w różnej formie około 2000 mld euro[20]. Obecnie na pomoc dla wschodnich landów przeznacza się ok. 4% PKB landów zachodnich. PKB per capita na obszarze b. NRD osiągnął poziom 67,3% poziomu zachodnioniemieckiego, wpływy podatkowe osiągają 45% poziomu zachodniego[21].

Problemy gospodarcze w latach 2003–2005[edytuj]

Niemieckie zadłużenie osiągnęło w styczniu 2006 nowy rekordowy stan: 1,49 biliona euro = ok. 5,81 bilionów PLN, co odpowiadało ok. 18 tys. € na głowę mieszkańca. Do tego dochodziły przewidywane zobowiązania państwa względem przechodzących na emeryturę pracowników sfery budżetowej w randze urzędnika, które płacone są bezpośrednio z budżetu, a nie przez ubezpieczenie emerytalne i do 2012 sumowały się na kolejne 4 do 5 bilionów euro (źródło: niem. Bund der Steuerzahler). Od początku istnienia RFN wszystkie jej budżety były z deficytem. Zadłużenie i związane z nim odsetki, rosnące koszty systemu opieki zdrowotnej i emerytalnego, jak również bezrobocie (ok. 3,37 mln ludzi), stanowiły poważny problem gospodarczy. Niemcy nie dotrzymywali od kilku lat, podpisanych w Maastricht, kryteriów konwergencji (dotyczących stabilności euro). W 2006 roku Niemcy po raz pierwszy od kilku lat dotrzymały kryteria z Maastricht. W 2006 roku nastąpiła wyraźna poprawa sytuacji gospodarczej. Wzrost gospodarczy prognozowany na początku roku na 1% wyniósł ostatecznie 2,7%.

Liczba zatrudnionych w niemieckim przemyśle wykazuje od lat tendencję spadkową. Każdego dnia z Niemiec przenosi się ok. 1500 miejsc pracy (ok. 500 000 rocznie) do krajów Europy Wschodniej i Azji. Mimo tego, przemysł wnosi ok. 30% do PKB, a jego podstawową gałęzią jest motoryzacja i związane z nią branże. Od podpisania protokołu w Kioto podejmuje się starania dla zmniejszenia emisji dwutlenku węgla do atmosfery, choć z drugiej strony ustanowiono zakaz budowy nowych i plan zamknięcia działających elektrowni atomowych.

Kryzys od 2008[edytuj]

Gospodarka niemiecka silnie odczuła światowy kryzys finansowy. W lutym 2009 odnotowano spadek produkcji przemysłowej w ujęciu rocznym o 20,6%. Był to szósty kolejny miesięczny spadek (w stosunku do stycznia 2009 o 2,7%)[22].

Największe przedsiębiorstwa[edytuj]

 Osobny artykuł: Lista największych przedsiębiorstw w Niemczech.

Ciekawostki[edytuj]

  • Niemcy posiadają w narodowym skarbcu 3,4 tys. ton złota[23].

Zobacz też[edytuj]

Przypisy

  1. ↑ CIA: Rank Order – GDP (purchasing power parity) (ang.). The World Factbook. [dostęp 2012-02-29].
  2. ↑ Niemcy w świetle faktów i liczb.
  3. ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html?countryname=Germany&countrycode=gm&regionCode=eur&rank=4#gm.
  4. ↑ a b CIA: Germany (ang.). The World Factbook. [dostęp 2012-02-29].
  5. ↑ Library of Congress: Country Profile: Germany. „Exports are responsible for one-third of total economic output, and at the prevailing dollar-euro exchange rate, no country exports more merchandise.”.
  6. ↑ Henryk S. Kolka: Niemcy i niemiecka gospodarka – kilka punktów widzenia. (12.07).
  7. ↑ Waldemar Kuczyński: Niemcy dominują – można pokazać palec i nic to nie da. Wirtualna Polska, 2011-12-08. [dostęp 2012-10-26].
  8. ↑ a b Stanisław Żaryn. Na drodze do upadku. „Na Poważnie”, s. 80, 2012. 
  9. ↑ a b Duch pyszny poprzedza upadek. Ośrodek Myśli Politycznej, 2012, s. 205.
  10. ↑ Tomasz Gabiś: Czy powstanie prawdziwa II Rzesza?. Rzeczy Wspólne, 2011-12-08. [dostęp 2012-10-26].
  11. ↑ Ilustrowana encyklopedia dla dzieci. tom 3, Świat wokół nas.
  12. ↑ a b c Handwerkskammer Mannheim Rhein-Neckar-Odenwald: Zahlen. Daten. Fakten. Mannheim: Handwerkskammer Mannheim Rhein-Neckar-Odenwald, 2012.
  13. ↑ Ivana Capozzza, Joseph Curtin. Towards Consistent and Effective Carbon Pricing in Germany?. „OECD Environment Working Papers”. 52, s. 17, 2012-12-14. Paryż (ang.). [dostęp 2013-02-12]. 
  14. ↑ Energetyka jądrowa w Unii Europejskiej. Wirtualny Nowy Przemysł.
  15. ↑ a b Ivan Haščič. Environmental Innovation in Germany. „OECD Environment Working Papers”. 53, s. 8, 2012-12-12. Paryż (ang.). [dostęp 2013-01-21]. 
  16. ↑ Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1108/70 z dnia 4 czerwca 1970 r. wprowadzające system księgowy dla wydatków na infrastrukturę w transporcie kolejowym, drogowym i w żegludze śródlądowej (CELEX: 01970R1108-20130701).
  17. ↑ Atlas „Świat w zasięgu ręki” dział Gospodarki Świata.
  18. ↑ Historia na podstawie Współczesne systemy ekonomiczne – Niemcy.
  19. ↑ Świat Wiedzy rok 1999.
  20. ↑ Prasa: zjednoczenie Niemiec kosztowało dotąd blisko 2 biliony euro – biznes.pl.
  21. ↑ Najwyższy Czas!, 06.10.2007, str. XXVI.
  22. ↑ The Wall Street Journal Polska: Niemcy w najgłębszej recesji od drugiej wojny światowej. 10.04.2009, s. 2.
  23. ↑ Złoto jest zabezpieczeniem dla wielu państw. „Nowości”, s. 5, 2011-04-12. 

Bibliografia[edytuj]

  • Wielka Encyklopedia Świata. Oxford 2003, tom 10
  • Encyklopedia dla dociekliwych.
  • Wielka Encyklopedia Geografii. Oxford, tom 1
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gospodarka_Niemiec&oldid=44941896”