Gowarczów

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Artykuł

51°16′42″N 20°26′17″E

- błąd

38 m

WD

51°16'0.1"N, 20°25'59.9"E

- błąd

14 m

Odległość

1414 m

Gowarczów
wieś
Ilustracja
Kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Gowarczowie
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Powiat

konecki

Gmina

Gowarczów

Liczba ludności (2011)

1418[1][2]

Strefa numeracyjna

48

Kod pocztowy

26-225[3]

Tablice rejestracyjne

TKN

SIMC

0620659[4]

Położenie na mapie gminy Gowarczów
Mapa konturowa gminy Gowarczów, w centrum znajduje się punkt z opisem „Gowarczów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Gowarczów”
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, blisko górnej krawiędzi nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Gowarczów”
Położenie na mapie powiatu koneckiego
Mapa konturowa powiatu koneckiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Gowarczów”
Ziemia51°16′42″N 20°26′17″E/51,278333 20,438056
Multimedia w Wikimedia Commons

Gowarczów – wieś sołecka[5] w Polsce, w województwie świętokrzyskim, w powiecie koneckim, w gminie Gowarczów[4][6]. W pobliżu Gowarczowa przepływa rzeka Drzewiczka[7]. Jest siedzibą gminy Gowarczów, a także rzymskokatolickiej parafii Świętych Apostołów Piotra i Pawła[8].

Dawniej Gowarczów był miastem; uzyskał lokację miejską w 1430 lecz został pozbawiony praw miejskich 13 stycznia 1870[9][10]. W latach 1954–1972 należał do i był siedzibą władz gromady Gowarczów. W latach 1975–1998 administracyjnie należał do województwa radomskiego.

Znajduje się tu szkoła podstawowa. Do 2017 istniało tu też publiczne gimnazjum im. Jana Pawła II[11].

Historia[edytuj | edytuj kod]

We wczesnym średniowieczu istniał tu gród, zbudowany na planie „ósemki”, zamieszkały w latach 1100–1250. W XIV w. była to osada parafialna z kościołem drewnianym (wzmiankowanym w 1404, ale istniejącym prawdopodobnie od XIII w.)[12], które odprowadzały dziesięcinę do kolegiaty sandomierskiej[8], w dokumentach z 1376 wymieniany jest kapelan Mikołaj de Goworziczow. Na początku XV wieku dziedzic Gowarczowa imieniem Wysota nadał tutejszemu proboszczowi pole, łąki, las i karczmę w Miłakowie[12].

 Osobny artykuł: Parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Gowarczowie.

Miasto lokowane na prawie magdeburskim w 1430 przez króla Władysława Jagiełłę na prośbę właściciela Gowarczowa, podczaszego sandomierskiego Krystyna (Krzysztofa[12]) Magiera (Magiery)[13], położone przy trakcie z Kielc do Grójca, odległe 2 i pół mili od Opoczna a 1 i pół mili od Końskich[14]. Wymieniane jako Goworziczow (1339), Goworzyczow (1520) i Goworczow (1577)[15].

W XVI w. mieszkańcy zajmowali się głównie rolnictwem. Dokument z 1546 odnotowuje, że z miastem kontakty handlowe mieli kupcy ze Śląska i Moraw[12]. W 1577 Gowarczów miał 7 łanów. Miasto płaciło szosu 6 florenów, od 7 łanów i 6 bań gorzałki, także czopowe za cały rok 22 floreny[14]. W 1662 miało 374 mieszkańców w 43 domach[potrzebny przypis].

W 1511 wzmiankowany kościół murowany pw. św. Piotra i św. Floriana, z placem pod szkołę, role miejskie, młyn i stawy. Kościół rozbudowano w 1640 dzięki staraniom chorążego krakowskiego Aleksandra Korycińskiego i jego małżonki Zofii ze Zborowskich[12]. Po pożarze z 1767[14], który objął miasto wraz ze świątynią[12], obecny kościół wzniesiono w 1774 ze środków Józefa Jabłonowskiego[12]. Świątynię pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła konsekrował w 1778 biskup sufragan gnieźnieński Ignacy Antoni Kozierowski. Świątynia została odnowiona w 1843, a w latach 1902–1904 w znacznym stopniu rozbudowana[8][13].

Istniała też oddzielna od kościoła kaplica św. Rocha[14].

W połowie XIV wieku parafia Gowarczów obejmowała obszar 103 km². Około 1350 miała 432 mieszkańców[potrzebny przypis]. W XIX w. parafia Gowarczów należała do dekanatu skrzyńskiego, a potem koneckiego, w 1881 liczyła 4960 parafian. Przed 1881 proboszczem był ks. Adam Jakubowski[14].

Miasto do XVIII wieku pozostawało w rękach Bnińskich i Jabłonowskich. Miasto było ośrodkiem przemysłu żelaznego, ludność trudniła się wyrobem gwoździ, w XVIII w. istniała tu fabryka szabel. W pierwszej połowie XIX w. działał tu wielki piec oraz 3 fryszerki[14].

W 1827 liczono tu 103 domów i 946 mieszkańców, w 1861 – 126 domów i 1496 mieszkańców (w tym 788 żydów), przeważnie rolników. W 1881 Gowarczów liczył 138 domów (12 murowanych) i 1280 mieszkańców, istniała tu szkoła początkowa i miał swoją siedzibę urząd gminny i sąd gminny I okręgu. Co wtorek odbywały się targi. W Końskich, oddalonych o 10 wiorst, znajdowała się stacja pocztowa[14].

W 1869 Gowarczów utracił prawa miejskie[16].

Gmina Gowarczów w XIX w.[edytuj | edytuj kod]

Ok. 1881 gmina Gowarczów liczyła 5096 mieszkańców i zajmowała powierzchnię 19583 morgi, w tym 10544 morgi ziemi dworskiej.

W skład gminy wchodziły wówczas: Baczyna, Barycz, Bębnów, Borowiec, Brzeźnica, Chełb, Czysta, Drutarnia, Fidor, Gąsiorów, Giełzów, Głęboka Droga, Huta Stara, Józefów, Kacprów, Komaszyce, Kwas, Ludwinów, Michałów, Miłaków, Młynek Nieświński, Morzywół, Nieświń, Kosowa Wola, Paruchy, Praga, Rogówek, Stara Kuźnica, Skrzyszów, Teklinów i Witków[14].

Dobra Gowarczów w końcu XIX w. składały się z folwarków: Gowarczów-Praga, Ludwinów i Giełzów, oddzielonego folwarku Barycz vel Michałów, osad młynarskich: Morzywół, Borowiec i Kwas, oraz kilkunastu wsi. Rozległość dominialna wynosiła 4985 mórg[14].

Folwark Gowarczów-Praga Folwark Ludwinów Folwark Giełzów
grunty orne i ogrody 724 morgi 416 mórg 365 mórg
łąki 202 morgi 56 mórg 88 mórg
pastwiska 323 morgi 214 mórg 393 morgi
lasy 1029 mórg 1046 mórg
nieużytki i place 32 morgi 36 mórg 60 mórg
razem 2310 mórg 1768 mórg 906 mórg
budynki murowane 25 11
budynki drewniane 1 1 10
płodozmian 8- i 10-polowy 5- i 9-polowy
inne pokłady rudy żelaznej, torfu, glinki ogniotrwałej i farby żółtej

Oprócz powyższej rozległości dominialnej odłączono w różnych okresach osady młynarskie Morzywół z gruntem 36 mórg, osadę Borowiec z gruntem 25 mórg, osadę Kwas z gruntem 59 mórg, folwark Barycz vel Michałów z osadą młynarską o rozległości 250 mórg, oraz grunta w wieczystych dzierżawach – 1200 mórg[14].

Wsie w dobrach Gowarczów[edytuj | edytuj kod]

  • wieś Praga osad 16, gruntu mórg 24
  • wieś Bębnów osad 41, grantu mórg 613
  • wieś Barycz osad 13, gruntu mórg 263
  • wieś Morzywół osad 13, gruntu mórg 267
  • wieś Szczurek osad 6, gruntu mórg 151
  • wieś Rogówek osad 11, gruntu mórg 182
  • osada Kwas gruntu mórg 39
  • wieś Brzeźnica osad 54, grantu mórg 730
  • wieś Gąsiorów osad 21, gruntu mórg 233
  • wieś Teklinów osad 9, gruntu mórg 105
  • wieś Ludwinów osad 4, gruntu mórg 52
  • wieś Januchta osad 15, grantu mórg 160,
  • wieś Skrzyszów osad 27, gruntu mórg 323
  • wieś Giełzów osad 23, gruntu mórg 667
  • wieś Borowiec osad 11, gruntu mórg 355
  • wieś Kacprów osad 37, gruntu mórg 551
  • wieś Komaszyce osad 25, gruntu mórg 403
  • wieś Miłaków osad 3, gruntu mórg 55
  • Osad w dawnym miasteczku Gowarczów 229, gruntu mórg 1417.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Kościół św. Rocha
  • Kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła z XV wieku. Pierwotnie gotycki, został rozbudowany ok. 1640 przez chorążego krakowskiego Aleksandra Korycińskiego i jego żonę Zofię ze Zborowskich. Świątynia uległa zniszczeniu w czasie pożaru w 1767. Fundatorem odbudowy w 1774 był kolejny właściciel tutejszych dóbr, chorąży galicki Józef Jabłonowski. W latach 1902–1904 z inicjatywy ks. Antoniego Czarkowskiego kościół ponownie rozbudowano. Nawa kościoła w dwuprzęsłowej części wschodniej zachowała swój pierwotny kształt – część zachodnia z dwuwieżową fasadą pochodzi z początku XX wieku. Krótkie, prostokątne prezbiterium jest w zrębie gotyckie. Zakrystia i dwie kwadratowe kaplice boczne pochodzą z 1640. Pod kaplicami znajdują się sklepione krypty grobowe. Z tego względu kaplice mają posadzki na nieco wyższym poziomie niż nawa. Sklepienia kaplic, prezbiterium i zakrystii są kolebkowo-krzyżowe[potrzebny przypis]. Przedsionek i skarbczyk posiadają sklepienie kolebkowe. Nawa ma nowe sklepienie pochodzące z czasu ostatniej rozbudowy. W wyposażeniu wnętrza dominują elementy z okresu wczesnego baroku. Kościół został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.483 z 23.03.1957, z 15.02.1967 i z 7.05.1980)[17].
  • Kościół pw. św. Rocha z 1908 r. Jest to budowla jednonawowa z prezbiterium nieco niższym od nawy. Front świątyni obramowany jest przez dwie wieżyczki. Kościółek posiada sklepienie korkowo-krzyżowe. Na ołtarzu wykonanym z cegły i gipsu umieszczony jest późnorenesansowy obraz św. Rocha.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Wieś Gowarczów w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2022-03-16] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  2. ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 325 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ a b TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-04-05].
  5. ↑ Jednostki organizacyjne gminy Gowarczów. Urząd Gminy Gowarczów. [dostęp 2015-04-05].
  6. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  7. ↑ Drzewiczka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 183.
  8. ↑ a b c Parafia. [w:] Parafia Gowarczów [on-line]. [dostęp 2019-05-03].
  9. ↑ Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 419)
  10. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 32-33
  11. ↑ Uchwała Nr XXIX/225/2017 Rady Gminy w Gowarczowie z dnia 10 lutego 2017 roku w sprawie projektu dostosowania sieci szkół podstawowych i gimnazjów do nowego ustroju szkolnego. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej [on-line]. Gmina Gowarczów. [dostęp 2019-05-03].
  12. ↑ a b c d e f g Gowarczów. Kościół parafialny. Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Kielcach, 12-09-2006. [dostęp 2019-05-04].
  13. ↑ a b Gowarczów – Parafia pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła. Diecezja Radomska. [dostęp 2019-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-04)].
  14. ↑ a b c d e f g h i j Gowarczów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 756., autor opisu: Bronisław Chlebowski
  15. ↑ Gowarczów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 527.
  16. ↑ Postanowienie Komitetu Urządzającego w Królestwie Polskim z dnia 24 października (5 listopada) 1869 r. o przemianowaniu na osady niektórych miast w gubernji radomskiej (Dziennik Praw z 1869 r. T. 69, Nr 239, s. 419)
  17. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 15 lutego 2023, s. 33 [dostęp 2015-11-17].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1965-1967

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Gmina Gowarczów
Wsie
Osada
Osada leśna
Integralne
części wsi
  • Bernów-Kolonia
  • Błonia
  • Buk
  • Duży Miłaków
  • Dziupel
  • Koło Pałacu
  • Kopaniny
  • Kwas
  • Młyn
  • Osada Młyńska
  • Pasternik
  • Piaski
  • Pod Górą
  • Pod Kopaczami
  • Pod Skrzyszowem
  • Pod Sołtysami
  • Smużyki
  • Szczurek
  • Za Świadkiem
  • Zastaw
Nieistniejące wsie

POL gmina Gowarczów COA.svg

Powiat konecki (1867–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Osiedla (1954–72)
Gminy wiejskie
(1867–1954 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gowarczów&oldid=69867223”