Graduał

Graduał króla Jana I Olbrachta przechowywany w zakrystii na Wawelu

Sanctissimus namque Gregorius z watykańskiego Graduale Romanum

Graduał lub Graduale (łac. graduale) – jeden ze zmiennych śpiewów, wykonywanych podczas katolickiej (łacińskiej) liturgii mszy (należący do tzw. proprium) oraz nabożeństw luterańskich. Gatunkowo jest to responsorium, a jego tekst zaczerpnięty jest z jednego z psalmów.

Liturgia katolicka

W Kościele katolickim graduał wykonywany był po lekcji, a poprzedzał śpiew Alleluja. W postaci chorałowej był to melizmatyczny śpiew kantora. Z czasem zredukowany do recytacji przez celebransa (przy możliwości równoczesnego wykonania np. przez scholę). W księgach po reformie Soboru Watykańskiego II zastąpiony przez psalm responsoryjny, co jednak nie ogranicza możliwości wykonania w tym miejscu graduału z repertuaru chorałowego.

Graduał jako księga

W katolicyzmie mianem Graduału określa się także księgę liturgiczną, zawierająca wszystkie śpiewy mszalne. Jej nazwa wywodzi się od graduału w znaczeniu pierwszym. Graduały zawierały przede wszystkim śpiewy należące do części zmiennych (proprium) mszy, takie jak:

• introit
• graduał
• śpiew alleluja z wersetem
• offertorium
• communio

a także i te przynależne do części stałych (ordinarium), niekiedy zawarte w oddzielnym kyriale:

• Kyrie eleison
• Gloria
• Credo
• Sanctus (oddzielnie lub razem z Benedictus)
• Agnus Dei
• Ite missa est lub Benedicamus Domino.