Gramatyka języka interlingua

Gramatyka języka interlingua – opis zjawisk gramatycznych w języku interlingua.

Gramatyka interlingwy jest ekstraktem, najmniejszym wspólnym mianownikiem gramatyk języków kontrolnych, z których wywodzi się interlingua, uproszczonym zarazem przez odrzucenie między innymi rozbudowanej odmiany wyrazów. Nie jest więc językiem sztucznie utworzonym, lecz wyekstrahowanym z języków naturalnych.

Akcent

Akcent pada w ogromnej większości przypadków na samogłoskę przed ostatnią spółgłoską: facer, parlar, elegante, discurso, computator, Polonia, persona, ideal, libro, elephante.

Druga reguła akcentowania respektuje klasyczne korzenie językowe – istnieje kilka końcówek wyrazów, które powodują, że akcent przesuwa się na samogłoskę poprzedzającą przedostatnią spółgłoskę.

• -le, -ne, -re: facile = łatwy, nomine = imię, tempore = czas
• -ic, -ico, -ica: technic, technico = technik, technica = technika
• -ide, -ido: timide = nieśmiały, acido = kwas
• -ula, -ulo: regula = reguła, angulo = kąt
• -ime: ultime = ostatni

Alfabet

Interlingua posługuje się alfabetem łacińskim, bez żadnych znaków diakrytycznych (w nawiasach nazwa i w zielonym kolorze wymowa pojedynczych liter):

a (a – a) b (be – b) c (ce – c lub k) d (de – d) e (e – e) f (ef – f) g (ge – g) h (hasha – h) i (i – i)

j (jota – ż) k (ka – k) l (el – l) m (em – m) n (en – n) o (o – o) p (pe – p) q (ku – k) r (er – r)

s (es – s) t (te – t) u (u – u) v (ve – w) w (duple ve – ł) x (iks – ks) y (i grec, ypsilon – i) z (zeta, zed – z)

Rodzajnik

Rodzajnikiem określonym jest le:

• le casa (dom)
• le casas (domy)
• le libro (książka)
• le libros (książki)

Przyimki a i de w połączeniu z rodzajnikiem określonym ulegają ściągnięciu:

• a + le = al
• de + le = del

Rodzajnikiem nieokreślonym jest un:

• un casa
• un libro

Rzeczownik

Rzeczownik nie posiada rodzaju gramatycznego. Jedynie niektóre nazwy osób lub zwierząt mogą mieć końcówkę zależną od płci, -o lub -a:

• amico (przyjaciel) – amica (przyjaciółka)
• cavallo (koń) – cavalla (klacz)

Liczba mnoga jest tworzona za pomocą s. Po końcowej spółgłosce dodawana jest końcówkę -es. Wyraz kończący się na -c ma liczbę mnogą tworzoną za pomocą -ches:

• un libro, duo libros; un catto, duo cattos
• le construction, le constructiones; le vision, le visiones
• le zinc, zinches

Końcówka liczby mnogiej -s nie wpływa na przesunięcie akcentu – pozostaje on na swoim miejscu:

• conversation – conversationes

Przymiotnik

Przymiotnik jest nieodmienny, bez względu na rodzaj czy liczbę rzeczownika:

• bon matre – dobra matka
• bon filio – dobry syn
• bon casas – dobre domy
• bon libros – dobre książki

Przymiotnik może się pojawiać przed lub po określanym rzeczowniku. Dominuje stawianie przymiotnika po rzeczowniku (jak w języku hiszpańskim), ale krótkie i często używane przymiotniki są stawiane na ogół przed rzeczownikiem:

• incredibile notitias
• notitias incredibile
• un bon homine
• un homine excellente

Przymiotnik może czasem przyjąć końcówkę -s liczby mnogiej, jeśli sam rzeczownik jest nieobecny:

• Io apprecia camisas azur; mi sposa prefere le verdes. – Cenię błękitne koszule; moja żona woli zielone.

Stopniowanie przymiotników odbywa się w sposób regularny za pomocą plus i le plus (w przeciwną stronę za pomocą minus i le minus):

• facile (łatwy) – plus facile (łatwiejszy) – le plus facile (najłatwiejszy)
• grande (duży, wielki) – plus grande – le plus grande
• bon (dobry) – plus bon – le plus bon
• elegante – minus elegante – le minus elegante

Istnieją nieregularne metody stopniowania niektórych przymiotników, często stosowane w tekstach:

• bon (dobry) – melior (lepszy) – optime (najlepszy)
• mal (zły) – pejor (gorszy) – pessime (najgorszy)
• grande – major – maxime

Przysłówek

Przysłówki regularne są tworzone od przymiotników przez dodanie -mente albo, po końcowym -c, przez dodanie -amente:

• grande, grandemente
• felice, felicemente
• physic, physicamente

Istnieje wiele przysłówków pierwotnych, które nie są wywodzone z przymiotników:

• troppo fatigate – zbyt zmęczony
• sempre de mal humor – zawsze w złym humorze

Przysłówki są stopniowane analogicznie do przymiotników, w sposób regularny lub nieregularny:

• facilemente – plus facilemente – le plus facilemente
• ben (dobrze) – melio – le melio

Zaimek

Osobowe	Dopełniaczowe	Po przyimku	Dzierżawcze
io (ja)	me (mnie)	me (np. con me, sin te, pro nos)	mi(e) (mój)
tu (ty)	te (ciebie)	te	tu(e) (twój)
ille (on)	le (jego)	ille	su(e) (jego)
illa (ona)	la (ją)	illa	su(e) (jej)
illo (ono)	lo (je)		su(e) (jego)
il (bezosobowy)	–	–	–
on (nieokreślony)	uno	un	su(e)
nos (my)	nos (nas)	nos	nostre (nasz)
vos (wy)	vos (was)	vos	vostre (wasz)
illes (oni)	les (ich)	illes	lor(e) (ich)
illas (one)	las (je)	illas	lor(e) (ich)
illos (one)	los (je)	illos	lor(e) (ich)

Illo(s) dotyczy rzeczy lub zwierząt, których płeć nie jest znana:

• Mi casa- Illo es belle. Mój dom- Jest piękny.

Il jest używane w konstrukcjach bezosobowych:

• Il pluve. – Pada.
• Il ha un problema. (= Un problema existe.) – Jest problem.

On jest używane dla nieokreślonych osób:

• On parla francese in Belgica. (= Francese es parlate in Belgica.). – W Belgii mówi się po francusku.

Istnieją dwie formy zaimka dzierżawczego:

• Forma krótsza jest używana przed rzeczownikiem bez rodzajnika:
  • Mi casa, mi grande casa. – Mój dom, mój duży dom.

• W innych sytuacjach używa się dłuższej formy:
  • Le mie casa. – Mój dom.
  • Deo mie! – Boże mój!
  • Tu casa es major que le mie. – Twój dom jest większy niż mój.

Zaimek zwrotny się ma postać se (lavar se, brossar se), odmienianą przez osoby:

• Io me lava. – Ja się myję.
• Tu te lava. – Ty się myjesz.
• Illa se lava. – Ona się myje.
• Nos nos lava. – My się myjemy.
• Vos vos lava. – Wy się myjecie.
• Illes se lava. – Oni się myją.

Czasownik

Czasowniki kończą się na -ar (ogromna większość), -er (pewna ilość czasowników, w tym szereg często używanych) lub -ir (bardzo niewiele). Nie są one odmieniane przez czasy i osoby – po odjęciu końcowej litery -r uzyskuje się czas teraźniejszy dla wszystkich osób w obu liczbach. Podobnie jest w innych czasach.

Koniugacja w interlingwie jest łatwiejsza w porównaniu z językami naturalnymi, zwłaszcza takimi, jak łacina, francuski, niemiecki czy języki słowiańskie. Znając wyrazy i podane w tabeli zasady, poznaje się natychmiast całą koniugację:

Bezokolicznik	cantar (śpiewać)	creder (sądzić, wierzyć)	partir (wychodzić)
Czas teraźniejszy (Presente) & Tryb rozkazujący (Imperativo)	canta (śpiewa, śpiewaj)	crede (wierzy, wierz)	parti (wychodzi, wychodź)
Czas przeszły (Passato)	cantava (śpiewał)	credeva (wierzył)	partiva (wyszedł)
Czas przyszły (Futuro)	cantara (będzie śpiewać)	credera (będzie wierzył)	partira (wyjdzie)
Tryb warunkowy (Conditional)	cantarea (śpiewałby)	crederea (wierzyłby)	partirea (wyszedłby)
Imiesłów czasu teraźniejszego (Participio Presente)	cantante (śpiewając)	credente (wierząc)	partiente (wychodząc) (zamiast partinte)
Imiesłów czasu przeszłego (Participio Passate)	cantate (śpiewawszy)	credite (wierzywszy) (zamiast credete)	partite (wyszedłszy)

Pewne nieliczne czasowniki mające końcówkę -er tworzą imiesłów czasu teraźniejszego za pomocą -iente:

• reciper – recipiente

Bezokolicznik może być użyty jako rzeczownik, imiesłów jako przymiotnik:

• le volar del aves (= le volo del aves) – latanie ptaków
• un influentia predominante – przemożny wpływ
• le anno passate – ubiegły rok

Czasowniki esser (być), haber (mieć) i vader (iść) mają w czasie teraźniejszym powszechnie używane formy alternatywne:

• es zamiast esse
• ha zamiast habe
• va zamiast vade

Czasownik esser ma jeszcze inne formy alternatywne, nieco mniej popularne:

• es = esse (jest)
• son = esse (są)
• era = esseva (był)
• sera = essera (będzie)
• serea = esserea (byłby)
• ser = esser (być)

Sia jest trybem rozkazującym i łączącym esser:

• Sia felice! – Bądź szczęśliwy.
• Io non crede que ille sia folle. – Nie wierzę, żeby ona miała być szalona.

Czasy przeszłe dokonane (tempores perfecte) tworzy się z czasownikiem haber i imiesłowem przeszłym:

• io ha parlate – mówiłem
• ille habeva vidite – widział (był)

Wzorem języków romańskich można także tworzyć czas przyszły natychmiastowy, używając do tego formę skróconą czasownika vader (chodzić, iść) i bezokolicznik:

• Io va leger – będę czytał (zaraz, za chwilę, wkrótce)
• Illas va ir al cinema – pójdą do kina

Tryb bierny tworzy się za pomocą czasownika esser i imiesłowu przeszłego:

• Le joco es vidite per milles de personas. – Gra jest oglądana przez tysiące ludzi.
• Isto essera facite per me. – To będzie zrobione przeze mnie.

Te dwa czasowniki mogą być mieszane w bardziej złożonych konstrukcjach:

• Quando ille arrivara, su vestes ja habera essite lavate. – Gdy on przybędzie, jego ubrania będą już uprane.

Wymowa

Wymowa w języku interlingua jest bardzo podobna do włoskiej czy hiszpańskiej.

Najważniejsze zasady:

• ca, co, cu jak ka, ko, ku
  catto (kato), carriera (kariera), musica (muzika), escorta (eskorta), cocina (kocina), cubo (kubo), cultivar (kultiwar)
• ce, ci, cy jak ce, ci, ci
  glycerina (glicerina), macedone (macedone), cocina (kocina), cyclon (ciklon), cylindro (cilindro)
• ch zwykle jak k; ewentualnie jak cz lub sz
  machina (makina), charta (karta), characteristic (karakteristik); charme (szarm), checo (czeko)
• g gardłowe jak g, nawet przed e, i, y (portugese); ewentualnie jak ż przed e, i, y, zwłaszcza w przyrostku -age i wyrazach pochodnych od niego
  gaudio (gaudio), mangiar (manżar), viage (wiaże), viagiar (wiażar)
• h z wydechem; opcjonalnie jako nieme
  haber (haber), habile (habile)
• ph jak f
  photo (foto), physica (fizika)
• qu jak ku; jak k w wyrazach que, qui
  quando (kłando), que (ke), qui (ki)
• rh jak r
  rheuma (reuma), rhombo (rombo)
• s między samogłoskami jak z
  supponer (suponer), casa (kaza), osar (ozar)
• th jak t
  theatro (teatro), theologia (teologia)
• ti jak ti, ewentualnie jak cj (national, scientia, spatio)
• w jak ł lub w, zgodnie z oryginalnym brzmieniem wyrazu w języku pochodzenia (water-closet)
• y jak i

Linki zewnętrzne

• http://www.interlingua.com/