Przejdź do zawartości

Groszek wschodniokarpacki

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Groszek wschodniokarpacki
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

bobowate właściwe

Rodzaj

groszek

Gatunek

groszek wschodniokarpacki

Nazwa systematyczna
Lathyrus laevigatus (Waldst. & Kit.) Gren[3]
Synonimy
  • Orobus laevigatus Waldst. & Kit

Groszek wschodniokarpacki[4] (Lathyrus laevigatus (Waldst. & Kit.) Gren) – gatunek rośliny zielnej z rodziny bobowatych (motylkowatych). Zasięg występowania rozciąga się od centrum Europy po środkową Rosję. W Polsce objęty ochroną.

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Naturalny obszar jego występowania to góry Europy Południowej i Środkowej (Wschodnie Alpy, Apeniny, góry Półwyspu Bałkańskiego, Południowe i Wschodnie Karpaty) oraz niziny ciągnące się od Karpat przez Białoruś i Litwę po środkową Rosję. W Polsce występuje w Karpatach Wschodnich (w Bieszczadach i Górach Sanocko-Turczańskich), w Górach Świętokrzyskich, na Wyżynie Miechowsko-Sandomierskiej, Wyżynie Lubelskiej i północno-wschodnich nizinach. W Karpatach potwierdzono jego występowanie na 12 stanowiskach w Bieszczadach na wschód od Smereka[5].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Kwiaty
Owoce
Pokrój
Tworzy niewielkie kępy o wysokości 20–60 cm. Cała roślina jest prawie naga[6]
Łodyga
Pojedyncza, wzniesiona, kanciasta, nieoskrzydlona (przynajmniej w dolnej części), dość sztywna, ulistniona. Wyrasta z guzowatego kłącza z cienkimi rozłogami[6].
Liście
Złożone z 3–5 par cienkich, jajowatoeliptycznych, zaostrzonych listków wyrastających na nieoskrzydlonym ogonku. Na spodniej stronie są matowe i szarozielone. Osadka liścia zakończona jest małym kończykiem. Przylistki dość duże, lancetowate lub strzałkowate, o ząbkowanych nasadach[6].
Kwiaty
Zebrane w 5–20-kwiatowe jednostronne grono zwisające na dość długiej szypułce. Poszczególne kwiaty mają długość 15–25 mm i żółtą koronę z ciemnymi żyłkami. Żagielek ma blaszkę krótszą od paznokcia. Po przekwitnięciu korona brunatnieje. Kielich z bardzo małymi ząbkami, górne często zanikają. Kwiat składa się z 5-działkowego kielicha, 5 płatków korony, 1 słupka, 9 pręcików zrośniętych w rurkę wokół słupka i 1 wolnego pręcika. Wokół właśnie tego wolnego pręcika występują miodniki w rynience jego nitki pręcikowej[6].
Owoc
Podłużne, brunatne, równowąskie strąki zaopatrzone w długi dzióbek[7].

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]

Bylina. Kwitnie od kwietnia do czerwca, jest owadopylny. Po dojrzeniu nasion dwie łupiny strąka skręcają się śrubowato, wyrzucając na pewną odległość nasiona. Siedlisko: na niżu widne i eutroficzne lasy liściaste i zarośla. W Bieszczadach występuje w ziołoroślach. Geofit ryzomowy. Tworzy populacje liczące zwykle od kilku do kilkudziesięciu osobników. Liczba chromosomów 2n = 14[5].

Zagrożenia i ochrona

[edytuj | edytuj kod]

Od 2014 roku roślina jest objęta w Polsce częściową ochroną gatunkową[8]. W latach 1983–2014 gatunek znajdował się pod ochroną ścisłą[9]. Umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)[10].

Część stanowisk jest chroniona w parkach narodowych i rezerwatach przyrody. Zagrożone są niektóre stanowiska rośliny na niżu, głównie wskutek niewłaściwej gospodarki leśnej[7]. Jego populację ograniczają również jelenie, które chętnie zjadają jego pędy. W 2007 r. zjadły górną część pędów u 70% osobników tego gatunku na Połoninie Wetlińskiej i w dolinie Niedźwiedziego Potoku, co ogranicza rozmnażanie przez nasiona[5].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).
  3. The Plant List. [dostęp 2017-03-04].
  4. Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 106, ISBN 978-83-62975-45-7.
  5. a b c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
  6. a b c d Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
  7. a b Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
  8. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
  9. Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).
  10. Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.