Gusen (KL)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Gusen
ilustracja
Typ

obóz koncentracyjny

Odpowiedzialny

 III Rzesza

Terytorium

Austria

Miejsce

Gusen

Narodowość więźniów

Polacy, Rosjanie, Austriacy, Włosi, Jugosłowianie, Hiszpanie, Czesi, Węgrzy, Francuzi, Grecy

Komendanci

Karl Chmielewski

Położenie na mapie Rzeszy Niemieckiej
Mapa konturowa Rzeszy Niemieckiej, na dole znajduje się punkt z opisem „Gusen”
48°15′26″N 14°27′48″E/48,257222 14,463333
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Konzentrationslager Gusen (Gusen I i II, a od 1944 również w Lungitz Gusen III) – niemiecki obóz koncentracyjny usytuowany w pobliżu miejscowości Gusen (ok. 14 km od centrum Linzu w Austrii). Utworzony na początku 1940 roku jako podobóz Mauthausen. Znaczące miejsce eksterminacji polskiej inteligencji w ramach tzw. Intelligenzaktion.

Historia[edytuj | edytuj kod]

W grudniu 1939 zapadła decyzja o utworzeniu filii obozu Mauthausen w oddalonym o 4,5 km Gusen, przy tamtejszych kamieniołomach. Prace rozpoczęto wiosną 1940 – grupa kilkuset więźniów z obozu Mauthausen codziennie pokonywała drogę między obozem a Gusen, by wybudować baraki dla więźniów [1]. Podobóz został oficjalnie otwarty 25 maja 1940[2]. Jedną z podstaw decyzji o jej utworzeniu było przeznaczenie jej dla izolacji i niszczenia polskiej inteligencji w ramach akcji Intelligenzaktion[3].

Pierwszym komendantem podobozu Gusen został Karl Chmielewski[4].

9 marca 1944 w pobliżu utworzono kolejny podobóz, który określono mianem „Gusen II”. W 1944 w miejscowości Lungitz powstał „Gusen III”[5].

Więźniowie obozu Mauthausen-Gusen bezpośrednio po jego wyzwoleniu

Obóz w Gusen został oswobodzony 5 maja 1945 r., przez amerykański patrol dowodzony przez sierżanta Alberta J. Kosieka[6].

Więźniowie i ofiary[edytuj | edytuj kod]

Wykres pokazujący procentowy podział ocalałych więźniów z obozów Gusen I, II i III uwzględniając obywatelstwo: 8471 Polaków, 8258 jeńców radzieckich, 1183 Niemców i Austriaków, 875 Włochów, 864 Jugosłowian, 831 Hiszpanów, 286 Czechów, 173 Węgrów, 163 Francuzów, 119 Greków oraz 169 osób innych narodowości

KL Mauthausen-Gusen należał do najcięższych obozów III Rzeszy. Warunki w obozie zaczęły się poprawiać od 1943, m.in. dzięki cofnięciu limitu na rozmiar i liczbę paczek żywnościowych będącego wynikiem niepowodzeń Niemiec na frontach II wojny światowej. Wówczas obozy z miejsc masowej eksterminacji miały stać się źródłem cennej siły roboczej. Tym niemniej i tak warunki bytowania więźniów w gusenowskich obozach były trudne. Zauważyli to więźniowie przywożeni tu w II poł. 1944 z KL Auschwitz-Birkenau[7].

Począwszy od wiosny 1940 miał miejsce duży napływ więźniów z Polski, głównie ze środowisk inteligenckich (m.in. ks. kapelan Józef Mamica), ponieważ podobóz Gusen ujęto w planie niszczenia polskiej inteligencji w ramach akcji Intelligenzaktion. SS-mani nadzorujący budowę tego obozu w Gusen nazywali go „Vernichtungslager fur die polnische Intelligenz” – obóz zagłady dla polskiej inteligencji[3]. W 1940 wśród więźniów Gusen przeważali Polacy, którzy stanowili 97% ogółu więźniów. Do końca funkcjonowania tego obozu Polacy stanowili w nim większość. W Gusen umieszczono także wielu powstańców warszawskich. W obozie zginął m.in. zakatowany na śmierć za odmowę przyznania, że Adolf Hitler jest Bogiem, polski męczennik Edmund Kałas, a także pionier kinematografii, konstruktor i wynalazca Kazimierz Prószyński.

Śmiertelność wśród więźniów wzrastała, co spowodowało zainstalowanie krematoriów już w styczniu 1941. W lutym 1942 przeprowadzono pierwsze zagazowanie więźniów, były to próby na jeńcach radzieckich. W drugiej połowie 1941 miał miejsce napływ dużej liczby jeńców radzieckich. Wśród wielu narodowości były również duże grupy Węgrów i Holendrów. W Gusen oraz w Mauthausen naziści uwięzili również około 450 Świadków Jehowy. 13 kwietnia 2014 w Miejscu Pamięci Obozu Koncentracyjnego Gusen odsłonięto tablicę upamiętniającą tych więźniów[8]. Więźniowie pracowali w morderczych warunkach w kamieniołomie lub w okolicznych fabrykach, głównie zakładach zbrojeniowych. Szczególnie trudne były roboty przy budowie fabryk podziemnych. Śmierć więźniów wynikała również z systemu terroru wewnątrzobozowego, złych warunków bytowych, chorób i epidemii, a także eksperymentów medycznych i pseudomedycznych. Regularnie zdarzały się również masowe egzekucje, przez rozstrzelanie bądź zagazowanie, również w specjalnych ciężarówkach. Więźniowie tworzyli w ramach obozu ruch oporu.

Szczególnie ostatnie miesiące przed wyzwoleniem były dla więźniów wyjątkowo dotkliwe, co wiązało się z trudnościami Niemiec w kwestiach zaopatrzeniowych.

W obozie Mauthausen-Gusen znajdowała się także spora liczba hiszpańskich socjalistów, którzy po przegranej wojnie w Hiszpanii uciekli do Francji. W 1940 roku władze kolaboranckiego rządu Francji przekazały ich Niemcom. Stąd obóz w Gusen traktowany jest przez Hiszpanów tak jak obóz w Auschwitz przez Żydów[9].

 Zobacz też kategorię: Więźniowie KL Mauthausen-Gusen.

Dzieje powojenne[edytuj | edytuj kod]

Mauthausen: Jeden z baraków z kamieniami pozostawionymi przez odwiedzających to miejsce Żydów dla pamięci wymordowanych.
Mauthausen: pomnik polskich ofiar KL Mauthausen-Gusen (proj. Stanisław Sikora i Teodor Bursche)

Jeszcze w 1945 Sowieci wykorzystywali budynki obozu jako baraki dla wojska. Jednocześnie prowadzili demontaż części konstrukcji obozowych, w szczególności elementów podziemnych fabryk Gusen, które sukcesywnie wysyłali do Związku Radzieckiego. Tunele zostały wysadzone.

W latach 1961–1965 na terenie KL Mauthausen, z inicjatywy byłych więźniów, powstało Muzeum KL Mauthausen-Gusen – Miejsce Pamięci Mauthausen.

W roku 2001 z inicjatywy władz austriackich i polskich powstał wspólny komitet upamiętnienia KL Gusen (którego członkami byli m.in. Heinz Fischer i Władysław Bartoszewski). W wyniku działań komitetu, w 2004 otwarto Centrum Informacyjne KZ Gusen[10].

Brama wejściowa do obozu zamieniona została w prywatną willę[11]. Obok Memoriału, tuż przy dawnym krematorium, na terenie dawnego obozu KL Gusen wybudowano osiedle mieszkaniowe.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Drywa 2020 ↓, s. 16.
  2. ↑ Drywa 2020 ↓, s. 25.
  3. ↑ a b Człowiek człowiekowi... Niszczenie polskiej inteligencji w latach 1939–1945. KL Mauthausen/Gusen (wystawa). Warszawa: Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, 2009.
  4. ↑ Drywa 2020 ↓, s. 17.
  5. ↑ Drywa 2020 ↓, s. 18.
  6. ↑ Blog pasjonata historii, który przytacza oryginalne cytaty z pamiętników Amerykanów.
  7. ↑ Grzesiuk 1958 ↓.
  8. ↑ Watchtower: Świadkowie Jehowy upamiętnieni w Miejscu Pamięci Obozu Koncentracyjnego Gusen. jw.org, 2014-07-21. [dostęp 2014-07-21].
  9. ↑ Historia obozu oparta o pamiętniki i oryginalne zdjęcia. (ang.).
  10. ↑ Das Besucherzentrum Gusen « Gusen Memorial Committee [online], gusen.org [dostęp 2018-05-07] (niem.).
  11. ↑ Rozmowa z wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego – Magdaleną Gawin, Chrońmy obóz w Gusen – to miejsce eksterminacji polskiej inteligencji; [w:] „Super Express” [Łódź], 6-7 V 2017, s. 5.; Piotr Włoczyk: Austria wciąż obojętna wobec śmietnika na terenie KL Gusen. [dostęp 2017-05-15].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Feliks Załachowski: Gusen – obóz śmierci. Poznań: Związek Byłych Więźniów Politycznych, 1946.
  • Andrzej Wantuła: Z doliny cienia śmierci. Londyn: Ewangelicko-Augsburska Parafia Polska, 1947.
  • Stanisław Grzesiuk: Pięć lat kacetu. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1958.
  • Stanisław Dobosiewicz: Mauthausen-Gusen. Obóz zagłady. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979. ISBN 83-11-06368-0.
  • Stanisław Dobosiewicz: Mauthausen-Gusen. Samoobrona i konspiracja. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1980. ISBN 83-11-06497-0.
  • Stanisław Dobosiewicz: Mauthausen-Gusen – poezja i pieśń więźniów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1983. ISBN 83-211-0183-6.
  • Józef Iwiński: Walka o życie i godność ludzką w obozie koncentracyjnym Gusen w latach 1940–1942. Warszawa: Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, Instytut Pamięci Narodowej, 1989.
  • Stanisław Dobosiewicz: Mauthausen-Gusen. W obronie życia i ludzkiej godności. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2000. ISBN 83-11-09048-3.
  • Marek Orski: Ostatnie dni obozu Mauthausen-Gusen. Gdańsk: Wydawnictwo Gdańskie, 2005. ISBN 83-88836-85-4.
  • Rudolf A. Haunschmied, Jan-Ruth Mills, Siegi Witzany-Durda: St. Georgen-Gusen-Mauthausen – Concentration Camp Mauthausen Reconsidered, BoD, Norderstedt 2008, ISBN 978-3-8334-7440-8 (publikacja dostępna również w Google-Book St. Georgen-Gusen-Mauthausen)
  • Aldo Carpi: Dziennik z Gusen. Zakrzewo (gm. Dopiewo): Wydawnictwo Replika, 2009. ISBN 978-83-60383-97-1.
  • Praca zbiorowa: Człowiek człowiekowi... Niszczenie polskiej inteligencji w latach 1939–1945. KL Mauthausen/Gusen (wystawa). Warszawa: Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, 2009.
  • Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce „Intelligenzaktion”. Warszawa: IPN, 2009, seria: Monografie. ISBN 978-83-7629-063-8.
  • Rozmowa z wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego Magdaleną Gawin, Chrońmy obóz w Gusen – to miejsce eksterminacji polskiej inteligencji; [w:] „Super Express” [Łódź], 6-7 V 2017, s. 5.
  • Danuta Drywa: Polnische Häftlinge im Konzentrationslager Gusen. Sztutowo: Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2020. ISBN 978-83-956199-3-9. (niem.).
  • Mateusz Madejski: Willa na kacecie Wirtualna Polska, 24 stycznia 2020; https://magazyn.wp.pl/finanse/artykul/willa-na-kacecie

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gusen_(KL)&oldid=72810883”